Herhâlde cumhuriyetin ilelebet payidar kalacağına en çok Romalılar inanıyordu. Dile kolay, antik dünyada 482 sene boyunca cumhuriyetle yönetilmişlerdi. Krallarını alaşağı etmişler, Senato'nun merkezde olduğu, gayet kompleks ve hassas bir sistem kurmuşlardı. Her şey de yolunda gibiydi. En azından toplumun hâli vakti yerinde olanları, eşrafı için işler tıkırındaydı. Koca bir coğrafyayı aralarındaki çıkar çatışmalarını, kurdukları cumhuriyetin kurumları aracılığıyla dengeleyerek idare etmenin yolunu bulmuş gibilerdi.Roma Cumhuriyeti'nin sonsuza kadar süreceğine inanmamak için hiçbir sebep yoktu. Bundan dolayı, devletlerini gururla "civitas eterna"&nbsp;diye anıyorlardı. Osmanlı'nın "devlet-i ebed müddet" yani sonsuz devlet kavramı Roma'dan miras. Bu sonsuza gidecek cumhuriyetin siyasi ve hukuki ifadesinin zirvesi Cicero'nun yazı ve söylevlerindedir. Roma Cumhuriyeti bir insanda cisimleşse, muhtemelen Cicero donuna bürünürdü. Formülün işletilmesi karmaşık olsa da, özü basitti. Hukukla birbirine bağlı vatandaşlar, haklarının karşılığında ödevler de yüklenerek beraber "kamusal şey"i, "res publica"yı oluşturuyordu.&nbsp;Hep beraber kurulmuş, ortaklaşa bir şeydi cumhuriyet. Tamamen de o sebeple asırlar boyunca sarsılmayıp güçlense de ölümü biraz da mukadderattandı. Zira aslında işler pek de ortaklaşa yürümüyordu.Cumhuriyeti her zerresinde yaşamış, darbe girişimlerine karşı Senato'yu ayakta tutmuş, Roma siyasetinin neredeyse her kademesinde ter dökmüş Cicero, cumhuriyetin yıkılışına şahit oldu. Kafası kesildi ve artık zehir saçtığı düşünülen yazıları kaleme alan elleri kopartılıp şehir meydanında sergilendi.&nbsp;Roma'nın cumhuriyetten imparatorluğa geçişi çok verimli bir tarihsel dönemdir. İnsanların ismine aşina olduğu Romalı karakterlerin büyük çoğunluğu birbirini tanıyan, aynı dönemin karakterleridir. Sezar, Augustus, Cicero, Kleopatra, Markus Antonius, Brutus vs... Shakespeare oyunları da Roma tarihinin bu dönemi etrafında dolaşmayı sever.&nbsp;Benim de hakkında okumayı sevdiğim bir dönemdir. Cumhuriyet bayramlarında da sıklıkla aklıma düşer. Ne oldu da Cicero'nun üzerine titrediği cumhuriyetin kurumlarının altı boşaldı, muzaffer komutan Sezar ordularını neden Roma'nın üzerine sürdü, nerede ne oldu da az dayansa 500 seneyi devirecek cumhuriyetin kendi devriliverdi?&nbsp;Tahmin edersiniz ki bu soruyu soran çok. ABD başta, dünyanın içinden geçtiği derin demokrasi krizinde bu soru çok daha sıklıkla gündeme geliyor. Aslında geç bronz devri çöküşü başta olmak üzere bütün sistem çöküşleri yeniden masaya yatırılıyor. Benzer bir sistem yıkılışı sürecinden geçtiğimizi düşünenlerin sayısı ve etkinliği giderek artıyor. Bu konulara artan ilgi de bunun göstergesi.Bir sistem tek bir nedenden yıkılmaz. Birçok faktör devine devine bu sonucu oluşturur. Ancak günümüzle kıyaslandığında Roma'da cumhuriyetin yıkılıp imparatorluğun kurulması sürecinden öğrenecek şeylerimiz var.Bir defa cumhuriyet kapsayıcı olmazsa kırılganlaşıyor. Siyaset, aslen Roma'yı kuran Romulus'un senatosundaki 100 senatörün ailelerinden gelenlerin alanıydı. Ahaliye "pleb" deniyordu ve siyasete katılımları kısıtlıydı.&nbsp;Roma ezeli rakibi Kartaca'yı ezip geçtikten sonra (bütün bu hikayenin sonunda Kartaca'nın büyük komutanı Hannibal'in Gebze'de otoyola yakın bir yerlerde gömülmesiyle sonuçlandığını not düşeyim☺) yayıldıkça yayıldı. Askerî harcamalar arttı, zaten eşitsizlik üzerine kurulan toplumsal düzenin iyice cılkı çıktı.&nbsp;Askere para yetiştirmek zor iş. Bir yerden sonra askerler, devlete değil generallerine sadakati seçti. Giderek artan gelir adaletsizliği pleblere "yetti gayrı" dedirtti. İsyanlarını kendileri örgütleyemediler. En asil ailelerden gelenler rakiplerini ezmek için plebleri örgütlemeye başladı. Popülizmin temellerini pleblerin isyanını kendi kişisel ajandaları için sömüren soylular attı diyebiliriz. Bugün Trump'ın&nbsp;"kara kalabalıklar"dan aldığı desteğin mekanizması Roma'da da mevcuttu.Cicero'nun cumhuriyeti bir zümrenin tahakkümüydü. Sonradan birbirine düşman olacak Romalı asiller, köleler Spartakus önderliğinde isyan ettiğinde tek vücut olup binlerce köleyi kilometrelerce yolda sırayla çarmıha germeyi bilmişlerdi. Bütün yollar Roma'ya biraz da böyle çıkmıştı.Ana emek kölelere dayanır, eşitsizlik fırlar gider, yoksul halkın gözlerinin önünde sergilenen şatafattan biraz kırıntı alabilmesi için askere yazılması gerekir, popülist soylular halkın isyanını kendi çıkarları için sömürüp toplumu kutuplaştırırsa ilelebet payidar kalacağına güvenilen cumhuriyetin&nbsp;göçüp gitmesinden başka seçenek kalmaz. O zaman herkesin merak ettiği sorunun bugünkü kavrayışla kabaca özeti bu.Bir yönetim sistemi kapsayıcı ve adil&nbsp;olmazsa yıkılır gider.&nbsp;Cumhuriyet fazilettir'in fazileti de bu olsa gerek. Halklar diktatörün istikrarını, halktan yana olmayan cumhuriyetin ikiyüzlülüğüne her zaman tercih edecektir. Öyle olduğu için "civitas eterna" Sezar'a "dictatur in perpetuum" yani daimi diktatör unvanını verdi.Uzun lafın kısası, gelir adaleti ve toplumsal eşitlik gözetmeyen her siyasi akım cumhuriyet karşıtıdır. En güvenilen devlet kurumları bile bir kuşakta yıkılabilir. Halkın haklı isyanı üzerinde sörf yapmaya hevesli çok diktatör vardır.Gelgelelim "res publica", "kamusal şey" diktatörlerden de her yönetim şeklinden de eskidir. Cicero ya da Sezar'ı bilip de Spartakus'te karar kılanların kararlılığının dayanağı da bu olsa gerek.&nbsp;Cumhuriyet hepimizin ortak varlığı olmamaya direnirse yıkılır gider.&nbsp;Hakkını savunmak aslen cumhuriyeti savunmaktır. Savunulmayan bir kamusal ortaklığın da yağmalayanı çok olur.&nbsp;<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Not: Bu yazı ilk defa 30 Ekim 2021'de Aposto'da&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/cumhuriyet-nasil-bir-fazilettir" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yayımlanmıştır</a>.

Her sabah 06.30'da 5 dakikalık gündem özeti e-posta kutunda. Piyasalar, ekonomi, iş dünyası, politika, teknoloji ve hafta sonu ekleri; kısa, yalın, öz bir şekilde.

5 dakikada gündeme hakim ol.

Aposto Gündem

Cumhuriyet nasıl bir fazilettir?

Muhafazakâr baskıcı rejimlerin kendilerini rahat ve rahatsız hissettiği konular dünyanın her yerinde yaklaşık aynıdır. Kültür, bu tip rejimlerin istisnasız kendilerini en güçsüz hissettiği alandır. Henüz kültüre karşı açtığı savaşta başarıya ulaşan bir örneği olmasa da, benzer rejimlerin neredeyse hepsi bunu başarabileceğine inanır.&nbsp;Alman yazar Hanns Johst, Nazilerin iktidara geldiği 1934 senesinde, Adolf Hitler’in 44. yaş gününde sahneye koyduğu oyunda “kültür dendiğini duyduğumda Browning’imin emniyetini açarım” repliğini dünyaya duyurdu. Çok parlak bir yazar olduğu söylenemez. Herhalde adını pek hatırlayan yoktur. Ama Nazi rejimince el üstünde tutulduğuna kuşku yok. İkinci Dünya Savaşı’nın sonlarına gelirken hala “savaş zorlaşıp uzadıkça, kültürün gerçek değerinin apaçık kesinliğini idrak ediyoruz” diye yazmıştı. Bugün olsa herhalde tweet atardı.Johst’un hiçbir öngörüsü tutmadı. İhtiyar bir Nazi artığı olarak bir huzurevinde hayata gözlerini yumdu. Ancak bu kültüre silah çekme fantezisi tutkuyla sarıldığı zamanın ruhuna çok yakışıyordu. Öyle ki bugün hala Hitler’e sunduğu tiyatro oyunundaki replik, Joseph Goebbels’e “kültür sözünü duyunca elim tabancaya gidiyor” şeklinde atfedilir.Bu şaşırtıcı bir hata değil. Döneminin propaganda bakanı Goebbels, ancak kendisinin izin vereceklerinin sanatsal üretim yapabileceği bir Kültür Daire Başkanlığı kurmuştu. Şartlar basitti. Ari ırktan olmak ve Nazi Partisi’ne destek vermek. Geri kalanın namlunun ucunda olduğu ortadaydı.&nbsp;Tabii, ecdadın kahramanlık hikayelerini ve milletin kudretini yansıtan sanat makbuldü. Geri kalan neredeyse her şey de yoz sanat diye damgalanmıştı. Nazilerin kendilerine güveni tamdı. Bu yoz sanatı artık uyanmış ve şahlanmış milletin yırtıp atacağına eminlerdi.Neticede modern sanat “milli güvenlik ve düzene” aykırıydı. Milli ruhta “bozgunculuk, çürüme ve pasifizme" yol açıyordu. 1920’lerde avangart sanatın merkezlerinden biri olan Almanya yeni bir rota seçmişti. Artık sanatın yeni formları “ahlaksız, suça eğilimli ve ruh hastalıklarından mustaripti.”Milletin bu soyut, anlaşılmaz, milletin değerlerine ve namusuna halel getiren sanatın yüzüne tüküreceğinden şüpheleri yoktu.Hitler ve şürekası ilk yıllarını arkada bıraktıktan sonra, 1937’de “gerçek Alman sanatını" cümle aleme duyurup siyasi iktidarlarını kültürel iktidarla taçlandırmak istediler. Doğruyu yanlışı iki farklı sergiyle göstermeye karar verdiler.Büyük Alman Sanat Sergisi bunun sonucuydu. En erkek, en kahraman, en heybetli eserler seçildi. Bu sürece resim işinin daniskası olduğu iddiasındaki Hitler’in katılmaması düşünülemezdi. Führer’in eser seçerken avangart işler karşısında tutulduğu öfke nöbeti propaganda şefi Goebbels’i şehvetle titretmeye yetti. Almanya’nın dört bir yanındaki müzelerden, rejimin nefret ettiği eserler toplandı. Fakat akıbetleri meydanlarda yakılan ateşlere atılan yasaklı kitaplar gibi olmadı.&nbsp;Büyük Alman Sanat Sergisi’nden bir gün sonra Dejenere Sanat Sergisi açıldı. Tablolar duvarlara darmadağınık asılmıştı. Yanlarında aşağılayıcı duvar yazılarıyla sergilendiler. Heykeller üst üste istif edilmişti.&nbsp;Tüm medya Nazilerin elindeydi. Günlerce Büyük Alman Sanat Sergisi’nin reklamı yapıldı. Devletliler övgü üzerine övgü yağdırdı. Tüm basın büyük Alman sanatının haşmetinden bahsediyordu. Rejim itaatkar bireyler istiyordu. Mesaj alınmıştı.&nbsp;Yepyeni, geniş, parlak bir salonda gerçekleştirilen sergiye 500 bin kişi akın etti. Münih’te izbe, bitik bir salonda, yanlarında “işte hastalıklı zihniyetler” ibareleriyle sergilenen Dejenere Sanat Sergisi’ne pek giden olacağı zannedilmiyordu. Fakat neylersiniz ki 2 milyon Alman “ahlaksız, suça eğilimli, ruh hastası” sanat eserini görmek için birbirini ezdi.&nbsp;Goebbels’in kültürel iktidar hamlesi devasa bir fiyaskoyla sonuçlanmıştı. Bunun üzerine ertesi sene 20 bin eser İsviçre’de açık artırmayla satışa çıkarıldı. Aralarında Matisse, Van Gogh ve Picasso’nun da bulunduğu tablolar yüksek meblağlara satıldı.&nbsp;Hitler rejimi, satış gelirinin Alman müzelerine aktarılacağını ve yeni Alman sanatının destekleneceğini vaat etmişti. Ancak herhalde kültürden ümidini kesmiş olacak ki bütün geliri silahlanmaya harcadı.Dejenere Sanat Sergisi, günlük 20 bin ziyaretçiyle bugün bile dünya tarihinin en popüler sanat olaylarından biri olarak değerlendiriliyor. Goebbels ise Hitler’in intiharından sonra altı küçük çocuğunu siyanürle öldürdükten sonra hayatına son verdi. Tabancası sadece kültüre karşı tutukluk yapmıştı.Büyük Alman Sanatı yolcu oldu, Dejenere Sanat ise hancı.&nbsp;

Kim yolcu, kim hancı?

Sınırında 100 bin Rus askerinin beklediği Ukrayna’da beklenen çatışmada ilk kurşun, siber olarak atıldı. 13 Ocak’ta Ukrayna kamu kuruluşlarının internet sitelerine ulaşmak isteyenleri “korkun ve en kötüsünü bekleyin” mesajı karşıladı. Yetmişe yakın kamu kuruluşunun internet sitesi kullanılamaz hale <a fr-original-style="" href="https://www.reuters.com/world/europe/expect-worst-ukraine-hit-by-cyberattack-russia-moves-more-troops-2022-01-14/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">getirildi</a>.&nbsp;Ukrayna istihbaratı saldırının arkasında Rusya’nın yakın müttefiki Belarus merkezli UNC1151 hacker grubunun olduğunu ileri sürdü. Rusya, her siber saldırı sonrası yaptığı üzere iddiaları reddetti. Rusya, ta 2007’de Estonya kamu kuruluşlarını hedef alan siber saldırıdan bu yana olağan şüpheli. Bu saldırı sonrası NATO’nun Siber Savunma Merkezi’nin Estonya’nın başkenti Talinn’de kurulması da tesadüf değil. Zaten NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, önümüzdeki günlerde Ukrayna’yla siber savunma alanında işbirliği için bir anlaşmaya varacaklarını açıkladı.Amerikan istihbarat kaynakları, Rusya’nın Ukrayna içinde bir provokasyon planladığını ve bunu bahane ederek ülkeyi işgal etmeye hazırlandığını <a fr-original-style="" href="https://foreignpolicy.com/2022/01/14/russia-provocation-war-pretext-false-flag-ukraine-eastern-us-intelligence/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">duyurdu</a>. Rusya bu iddiayı reddetse de Putin, krizin çözülememesi durumunda “askeri ve teknik” tedbirler alınacağını açıkladı. Amerikan kaynakları bundan kastedilenin nükleer silahların yeniden konuşlandırılması ve denizaltından atılabilecek hipersonik füzelerle ABD sınırının tehdit edilmesi olduğu <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2022/01/16/world/europe/russia-ukraine-invasion.html?smid=tw-nytimesworld&smtyp=cur" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">fikrinde</a>.&nbsp;Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Sergey Ryabkov, Venezuela ve Küba’ya füze konuşlandırılması üzerine sorulan bir soruya verdiği cevapta bu ihtimali <a fr-original-style="" href="https://tr.sputniknews.com/20220117/peskov-rusyanin-kuba-ve-venezuellaya-fuze-konuslandirma-olasiligini-dislamadi-1052812909.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dışlamadı</a>. 1961’de dünyayı nükleer savaşın eşiğine getiren Küba füze krizinden bahsetmeyi de ihmal etmedi.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Batı ne kadar kararlı?</h2>Rusya’nın kırmızı çizgileri belli. Ukrayna’nın NATO’ya alınmayacağı yönünde bir güvence istiyor. Bunun yanı sıra NATO ve ABD’den eski Doğu Bloku ülkelerinde konuşlu askeri altyapının ve birliklerin çekilmesini talep ediyor. NATO, üye alımında Rusya’nın vetosunu kabul etmeme konusunda kararlı.&nbsp;Ancak bu kararlılığın pratikte nasıl işleyeceği henüz belirsiz. ABD Başkanı Joe Biden, Rusya’nın tehditlerinin sürmesi halinde finansal ve teknolojik yaptırımlar uygulanacağını açıklamıştı. Oraya az kalmışa <a fr-original-style="" href="https://www.cnbc.com/2022/01/14/russia-ukraine-talks-how-us-economic-sanctions-work.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">benziyor</a>. &nbsp;Tabii meselenin Avrupa’nın enerji güvenliğini ilgilendiren bir boyutu da var. Rus doğalgazının önemli bir kısmı Avrupa’ya, Sovyetler zamanında inşa edilmiş ve Ukrayna üzerinden geçen bir boru hattıyla taşınıyor. Bu Ukrayna için hem siyasi bağımsızlığı hem de ekonomik getirisi açısından stratejik önemde. Yakında devreye girmesi beklenen Nordstream II boru hattı ise Rus doğalgazının Almanya’ya doğrudan ulaşmasını sağlayacak. Geçen sayıda Almanya’nın doğalgaz uğruna AB’de Fransa’yla nasıl çatıştığından <a fr-original-style="" href="https://apos.to/s/61db107b0006900007050a01" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bahsetmiştim</a>. &nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Zayıf halka Almanya mı?</h2>Almanya Rusya’yla ekonomik ve siyasi ilişkileri tamamen birbirinden ayırarak sürdürmeyi tercih eden bir siyaset izliyor. Alman hükümeti, Nordstream II’nin bir özel sektör projesi olduğunu ileri sürerek, işi ticari boyutta tutmaya çalışıyor. Tabii Almanya’nın eski başbakanı Gerhard Schröder’in boru hattını işleten şirketin yönetim kurulunda olduğunu da hatırlamak gerek. Alman-Rus ilişkilerinin bu niteliği, Almanya’nın Rusya’ya karşı yumuşak davranmakla suçlanmasına da yol açıyor. Rusya’ya ve Nordtream II’ye mesafeli Yeşiller’in Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock’ın önceki günkü Moskova ziyareti bu bakımdan önemli.&nbsp;Yeni Şansölye Olaf Scholz’un yakın çevresinden sızan haberler Ukrayna’nın işgal edilmesi halinde Nordstream II projesinin dondurulacağı yönünde. Ancak kimi gözlemciler, boru hattı bir defa çalışmaya başladıktan sonra bunun zor olacağını ve boru hattına yönelik yaptırımların zaman geçirmeksizin hayata geçirilmesi gerektiğini <a fr-original-style="" href="https://www.vox.com/22881709/nord-stream-2-russia-ukraine-germany-united-states-cruz" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ileri sürüyor</a>. &nbsp;Batı ile Rusya gerginliği giderek derinleşirken Türkiye’yi de zor tercihler bekliyor. Türkiye’nin Ukrayna’ya Albayrak SİHA’larını satması, Rusya’yla gerginliğe yol açmıştı.İkinci Karabağ Savaşı’nın taraflarının safları da net. Azerbaycan Başkanı İlham Aliyev ile Ukrayna Başkanı Vladimir Zelenskiy, 14 Ocak’ta savunma sanayinde işbirliğini de içeren ortak bir deklarasyon yayımladı. Ermenistan birlikleri ise Rusya liderliğindeki Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’nün ilk askeri operasyonunda Kazakistan’daki protestoları bastırıyor. Turizmde Rusya’ya dayanan Türkiye’nin bu tabloda olası yaptırımlardan nasıl etkileneceği merak konusu. İki gün önce Erdoğan’ın yaptığı “Rusya Kırım’a çöktü” açıklamasının yakın zamanda sert bir şekilde yanıtlanması sürpriz olmaz.Konuşlanan füzeler, teyakkuzda bekleyen askeri birlikler, sonuçsuz diplomatik görüşmeler, siber saldırılar, enerji krizi ve ekonomik çalkantılar. Kriz girdabı son günlerde daha sert dönüyor.&nbsp;

Konuşlanan füzeler, teyakkuzda bekleyen askeri birlikler, sonuçsuz diplomatik görüşmeler, siber saldırılar, enerji krizi ve ekonomik çalkantılar. Batı ile Rusya gerginliği giderek derinleşirken Türkiye’yi de zor tercihler bekliyor. 

Ukrayna girdabı hızlandı

İklim krizinin derinleşmesi, karbon salınımının azaltılması için verilen uluslararası taahhütler ekonomik bir dönüşümü de tetikledi. Avrupa Birliği 2050’de “Sıfır Karbon” hedefine ulaşmak için Avrupa Yeşil Mutabakatı’nı devreye sokmuştu. Bu kapsamda Avrupa Komisyonu 2020’de Yeşil Taksonomi Regülasyonu’nu ilan etmişti.&nbsp;Taksonomi, sınıflandırma demek. Regülasyon, hangi yatırımların yeşil ve sürdürülebilir olarak değerlendirileceğini düzenliyor. “Yeşil” ve “sürdürülebilir” olarak değerlendirilen yatırımlara milyarlarca avroluk fonların kapısı açılıyor. Yani sıkıcı AB jargonu büyük bir bilek güreşini perdeliyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Hem nükleer, hem sürdürülebilir mi?</h2>Karbon salınımı hedefine ulaşmak için Taksonomi Regülasyonu’nda nükleer enerjinin “sürdürülebilir” diye sınıflandırılması söz konusu. Almanya, geçen hafta AB’nin bu planını reddettiğini <a fr-original-style="" href="https://tr.euronews.com/2022/01/03/almanya-dan-ab-taslag-na-itiraz-nukleer-enerjiyi-tehlikeli-buluyoruz" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">duyurdu</a>. &nbsp;Almanya’daki iktidar ortağı Yeşiller’in kuruluşu, 1970’li yılların nükleer karşıtı siyasi hareketlere dayanıyor. Bir zamanlar yoğunlukla nükleer enerjiye dayanan Almanya, Yeşiller’in 90’lı yıllarda koalisyon hükümetine girmesiyle beraber, nükleerden santralleri kapatmaya başladı. Angela Merkel liderliğinde sekteye uğrayan bu süreç, Fukushima patlamasıyla beraber tekrar hızla işlemeye başladı. Almanya’da sadece üç aktif nükleer santral var. Onların da bu sene sonunda kapısına kilit vurulacak.&nbsp;Merkel sonrası Alman hükümetinde, konuyla ilgili neredeyse tüm bakanlıklar Yeşiller’de. Almanya, atık sorununun çözülememesi ve güvenlik sorunlarını ileri sürerek nükleer enerjinin sürdürülebilir olarak nitelendirilip sübvanse edilmesine karşı çıkıyor.Gelgelelim enerjisinin %70’ini nükleer santrallerden sağlayan Fransa için nükleer enerjiye sürdürülebilirlik vizesinin çıkması hayati önemde.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çözüm “şimdilik” doğalgaz</h2>Enerji fiyatlarındaki artış sürer ve talep karşılanmakta zorlanırken, Almanya’nın kömür ve nükleere karşı çözümü ise “şimdilik” kaydıyla doğalgaz. Avrupa Komisyonu, kömürün yarısı kadar karbon salan doğalgazı, yeni sürdürülebilir enerji kaynaklarına geçene kadar bir ara çözüm olarak öneriyor. Hidrojenin zamanla doğalgazın yerini alması amaçlanıyor. Almanya da bu çözümden yana.Rus doğalgazını doğrudan Almanya’ya aktaracak Nordstream 2 boru hattı henüz işlemediği halde, Avrupa’nın doğalgaz ithalatının %43’ü Rusya’dan. Ukrayna’daki gerginlik sebebiyle NATO ile Rusya arasındaki ilişkilerin kopma derecesine gelmesi de pek uzak görünmüyor. Yani AB Taksonomi Regülasyonu’nun Ukrayna’ya muhtemel bir Rus askeri operasyonunun sonuçlarıyla da bağlantısı var. Doğalgaza bu kadar bağlı bir Avrupa’nın Rusya’ya ne kadar yaptırım uygulayabileceği soru işareti.&nbsp;İşin bu boyutu dışında, son gelişme AB’nin yeşil ekonomik dönüşümü başarıp başaramayacağı konusunda bir fikir verecek. Dolayısıyla dünyanın geleceği bakımından da önemli sonuçları olacak.&nbsp;Nükleer Fransa ile doğalgazcı Almanya çatışmasını takip etmekte fayda var.&nbsp;

Almanya nükleer ve kömüre karşı doğalgaza ağırlık verirken Fransa için nükleerin "yeşil vizesi" alması büyük önem taşıyor.

Avrupa’da nükleer doğalgaza karşı

10 sene önce Şili’nin başkenti Santiago’da parasız eğitim için barikatlarda polisle çatışan öğrenci lideri Gabriel Boric, 21 Aralık’ta oyların %55’ini alarak ülkesinin yeni başkanı oldu. Şili’nin 35 yaşındaki yeni lideri, geniş ve çok parçalı bir sol koalisyonun desteğiyle “neoliberalizmin beşiğini neoliberalizmin mezarı” yapma sözüyle iktidara geldi.<img src="https://images.aposto.com/2021/11/3/1640786164278.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Reuters<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Makroekonomik göstergeler hayata yansımıyor</h2>1973’te gerçekleşen askeri darbeyle sosyalist başkan Salvatore Allende önderliğindeki Unidad Popular iktidarı devrilmiş, Genelkurmay Başkanı Augusto Pinochet’nin 17 sene sürecek diktatörlük dönemi başlamıştı.&nbsp;Dünyadaki neoliberal dönüşümün ilk laboratuvarıysa Şili olmuştu. Chicago Üniversitesi çıkışlı iktisatçı Thomas Friedman’ın tedrisatından geçmiş “Chicago Boys” adı verilen danışmanlar, ülkenin ekonomisini neoliberal ilkelere göre yeniden düzenlemişti.Pinochet’den sonra gelen sivil hükümetlerin de genel hatlarıyla bu politikadan ayrılmadığını söylemek mümkün. Sonuç kimilerine göre iyiydi. Şili’de kişi başına düşen milli gelir 15 bin 600 dolar. Güney Amerika’nın en zengin ülkelerinden biri. Öte yandan gelir eşitsizliğinde Türkiye’den bile beter durumda.Eğitim ve sağlığa erişim başta olmak üzere çoğu konuda özelleştirmelerin bedelini halk ödüyor. Yani alışık olduğumuz, zenginlerle fakirlerin neredeyse iki ayrı kast gibi yaşadığı, makroekonomik göstergelerin insanların büyük kısmının hayatına yansımadığı bir ülke.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sokakta doğan hareket</h2>2011 öğrenci eylemleriyle siyasette parlayan Boric’i başkanlığa taşıyan da yine sokak hareketleri oldu. 2019’da eşitsizlik, özelleştirmeler, hayat pahalılığı ve yolsuzluklara karşı isyan eden milyonlarca insanın katıldığı eylemlerde 28 kişi hayatını kaybetti, 2 bin 500 kişi yaralandı.&nbsp;2011 eylemlerinin parlamentoya taşıdığı üç öğrenci liderinden biri olan Boric, bu toplumsal hareketin gücünü arkasına almayı bildi. Gösterileri bastırırken yapılan insan hakları ihlalleri sebebiyle İçişleri Bakanı’nın görevden alınmasında önemli bir rol oynadı.&nbsp;2019 hareketi, anayasanın değiştirilmesine halkın %80’inin evet oyu verdiği bir referandumla sonuçlandı. Yeni bir anayasa yapmak üzere bir Anayasa Konvansiyonu seçildi. Boric, bu süreçte bazı radikal destekçilerini uzaklaştırmak pahasına uzlaşmacı bir tavır sergiledi.<img src="https://images.aposto.com/2021/11/3/1640785804870.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">"Yeni anayasa şimdi", ReutersKazandığı ivme, herkesi şaşırtan hızlı bir yükselişe yol açtı. Önce başkan adayı olması için gerekli imzayı son günde de olsa yetiştirdi. Ardından sol ittifakın muhtemel başkan adayı, güçlü örgütüyle nam salmış Komünist Parti’nin Recoleta Belediye Başkanı Daniel Jadue’i ön seçimde geride bıraktı.&nbsp;Başkanlık seçiminin ilk turunu aşırı sağcı, Pinochet yanlısı José Antonio Kast’ın gerisinde %25 oyla tamamladı. Birçok gözlemci, son 20 senedir ilk turu kazanan adayın ikinci turu da kazanmasından hareketle, eski öğrenci liderinin yolun sonuna geldiğini düşünüyordu. Ancak ikinci tur, Şili tarihinin en farklı seçim zaferiyle sonuçlandı.&nbsp;Son sınavına girmediği için hukuk fakültesini bitirememiş, parlamentoya kravatsız girip ülkeyi karıştırmış, vücudu dövmeli, obsesif kompulsif bozukluktan tedavi gördüğünü saklamayan, otonomcu siyasetten gelen biri bugün Şili’nin başkanı.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Dönüşümü sorumlu yürütmek</h2>Rakipleri ülkeyi Venezuela’ya çevireceği propagandasını yaysa da Boric, sol etiketli otoriter rejimlere karşı eleştirel. Filistin davasının da LGBTİ+ haklarının da kararlı bir savunucusu. Seçimin ikinci turundan önce merkez sol kökenli iktisatçıları ekibine katmasının ve dönüşümü sorumlu yürüteceği mesajları vermesinin de seçim zaferinde etkili olduğu söylenebilir.<img src="https://images.aposto.com/2021/11/3/1640786491729.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">VCGŞimdi önünde yeni anayasa var. Ardından neoliberalizmi nasıl tasfiye edeceğini izleyeceğiz. O bakımdan dünyadaki sol hareketlerin gözü uzun süre Şili’de olacak. 1973 darbesi tüm dünya solunu sarsmıştı. Ülkemizde o sarsılmanın yankısını 1976’da TİP’in düzenlediği Şili Halkıyla Dayanışma Gecesi, Rahmi Saltuk’un Venceremos yorumu, Bulutsuzluk Özlemi’nin Şili’ye Özgürlük şarkısında izlemek mümkün.Şili, solu yine sarsacak gibi. Fakat bu defa solun sarsılıp kendine gelmesine yol açabilir.&nbsp;

35 yaşındaki eski öğrenci lideri Gabriel Boric'in Şili'nin yeni başkanı olması solu sarsıp kendine getirebilir. 

Şili: Neoliberalizmin beşiğinden mezarına mı? 

26 Aralık Pazar günü, Çin Devlet Konseyi Enformasyon Ofisi, Kutup İpek Yolu vizyonunu açıkladı. Kuzey Kutbu'nun buzlarla kaplı Arktika bölgesi, artık o kadar da buzla kaplı olmadığı için giderek yoğunlaşan bir uluslararası ilginin odağı.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Krizden fırsat çıkaranlar</h2>Bölgedeki son 10 senede, buzulların %13’ü erimiş. Arktika’nın en eski buz kütlesinin %90’ı son 30 senede kaybolmuş. Bu gidişle 2040 senesinden itibaren, yaz aylarında Kuzey Kutbu’nda hiç buz göremeyeceğiz. Bunun yaratacağı büyük iklim felaketlerini düşünmek kâbus gibi. Ancak malum, kiminin krizi kiminin fırsatı.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/11/3/1640787318602.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">WWFDünyadaki bilinen doğalgaz ve petrol kaynaklarının %22’si sürekli eriyen buzulların altında. Toplam 28 trilyon dolarlık bir varlıktan bahsediyoruz. Bununla da kalmıyor. Buzullar çekildikçe altlarında yatan zengin altın, elmas, demir cevheri, boksit ve fosfat kaynakları da iştah kabartıyor.&nbsp;Bilim çevrelerinin, buzullara sadece petrol, doğalgaz ve değerli minerallerin değil binlerce yıldır uyuyan virüslerin de hapsolduğu uyarılarına şimdilik pek kulak <a fr-original-style="" href="https://unearthed.greenpeace.org/2020/07/03/arctic-permafrost-pandemic-life-uh-finds-a-way/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">asan yok</a>. &nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Buzulsuz dünyanın yeni deniz yolları</h2>Buzulların erimesiyle beraber daha önce ya ulaşılmaz ya da masraflı olan enerji ve mineral kaynaklarının yanı sıra daha önce erişilmez olan deniz yolları da beliriyor. Çin’in Kutup İpek Yolu projesi de Kuzey Kutbu üzerinden Avrupa’ya erişmeyi amaçlıyor. Bir süredir buzkıran gemileri <a fr-original-style="" href="https://polarjournal.ch/en/2021/11/27/what-does-chinas-new-heavy-icebreaker-mean/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">inşa eden</a> Çin ve Rusya denemelere başladı bile. Çin bu pazar konu hakkında yaptığı ilk resmi açıklamada, &nbsp;şirketlerin ticari deniz hattı kurmak için yapacağı altyapı ve deneme seferlerini destekleyeceğini <a fr-original-style="" href="https://splash247.com/china-lays-arctic-vision-polar-silk-road/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ilan etti</a>.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/11/3/1640787459859.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">CGTNKuzey Kutbu’na kıyısı olmayan Çin, 2013 senesinde kıyıdaş devletlerden oluşan Arktik Konseyi’ne gözlemci statüsüyle üye oldu. Kuzey Kutbu’nda da en azından şimdilik Rusya ile uyum içinde faaliyet gösteriyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İklim hassasiyeti yetersiz</h2>İklim değişikliği sebebiyle Kanada ve ABD, bölgenin önemli bir kısmında arama yapmamak üzere anlaşmış durumda. Ancak Trump’ın anlaşmadan çekildiğini ve Biden’ın yeniden kısıtlamaları kabul ettiğini belirtelim. Cumhuriyetçi bir başkanın gözünü Kuzey’deki zenginliklere dikeceğine kesin gözüyle bakılabilir. Kıyıdaş ülkelerden Danimarka sürdürülebilirliği önceleyeceğini açıkladı. Norveç ekolojik kaygıların üzerinde pek durmasa da bölgedeki faaliyetleri sebebiyle AİHM ile başı derde girebilir.&nbsp;Rusya ise okyanus tabanına Rus bayrağı dikerek Arktika’da ne var ne yok silip süpüreceğini hissettirdi. Çin gibi Rusya da artık her mevsim geçilebilen Kuzey Kutbu üzerinden hızla Avrupa’ya ulaşmak için denemelere başladı. İlk gidiş dönüş sefer yapıldı bile.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/11/3/1640787554193.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.84" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">HBTNoel Baba’nın evinin maden ve enerji şirketlerinin şantiyeleriyle çevrelenmesi, pencereden Çin ve Rus konteyner gemilerini izlemesi çok uzak bir geleceğin işi değil gibi. &nbsp;

Buzulların hızla eridiği Arktika bölgesi, madenler ve yeni deniz yolları sebebiyle kimi ülkeleri cezbediyor. 

Sıra Kuzey Kutbu’na geldi 

Rusya’nın Ukrayna kuşatması sürüyor. Kırım’ın ilhakı ve Donbas bölgesinin fiilen denetim altına alınmasından sonra Ukrayna sınırına yığılan 100 bin asker, bir süredir uluslararası siyasetin yüksek gerilim hattını oluşturuyor. OnYirmiOtuz’da çıkan özeti <a fr-original-style="" href="https://apos.to/s/61a4dafd449de500065dd3be" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">burada bulabilirsiniz</a>.&nbsp;Kış sertleşir, Ukrayna Rus ambargosu sonucu bir enerji krizine doğru ilerlerken, gerginlik de arttı.&nbsp;17 Aralık’ta Rusya, NATO ve ABD’ye iki anlaşma tasarısı sundu. Ancak tasarıların üslubu ve zamanlaması, bunun bir uzlaşma arayışından çok bir ültimatoma benzetilmesine yol açtı.Rusya’nın talepleri, NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg ve Ukrayna Başkanı Vladimir Zelensky’nin ortak basın açıklamasının ertesi günü ilan edildi. Stoltenberg, Ukrayna’nın yanında olduklarını açıkça ifade etmiş, Zelensky ise Rusya’nın saldırgan tutumunun ülkesini NATO’ya üyelik yoluna mecbur bıraktığını açıklamıştı.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Buralar benim&nbsp;</h2>Rusya’nın anlaşma taslaklarında en ilgi çeken madde de haliyle Ukrayna’yla ilgili ama onunla sınırlı değil. Rusya, NATO’dan Ukrayna başta olmak üzere yeni üye almamasını talep ediyor.&nbsp;Bunun dışında NATO’nun Ukrayna dahil bütün Doğu Avrupa, Kafkaslar ve Orta Asya’daki askeri aktivitelerini sonlandırması ve iki tarafı vurabilecek kısa ve orta menzilli füzelerin konuşlandırılmasının yasaklanması da taleplerin arasında.Kremlin, defalarca dillendirdiğini bu defa resmiyete dökmüş oldu. Bir anlamda “Ukrayna’ya saldırmamı istemiyorsanız, NATO’nun Kremlin’in etki alanlarından çekileceğini hukuki güvenceye bağlayın” dedi. &nbsp;Kimse, NATO’nun Polonya ve Baltık cumhuriyetlerinde bulunan birliklerini çekmesini ya da Rusya’ya örgüte katılacak üyeler konusunda veto hakkı vermesini beklemiyor. Dolayısıyla Rusya’nın kabul edilmeyeceğini bildiği taleplerle, silahlı müdahalenin yolunu yaptığını düşünenler çok.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kritik hafta</h2>Ancak herkes karamsar değil. King’s College’dan Rusya uzmanı Prof. Samuel Greene, resmi talebin Başkan Putin ya da Dışişleri Bakanı Lavrov yerine onun yardımcısı tarafından yapılmasını "Rusya’nın diplomasiyi henüz bırakmadığı" şeklinde <a fr-original-style="" href="https://www.nytimes.com/2021/12/17/world/europe/russia-nato-security-deal.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yorumluyor</a>.&nbsp;NATO’nun ve ABD’nin Rusya’ya bu hafta cevap vermesi bekleniyor. Daha önce G7, AB, NATO, ABD, Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesinin ağır bir bedeli olacağını açıkladı. Gelgelelim bu bedelin ekonomik yaptırımlar dışında neleri içereceği belirsiz. Zelensky’nin ortak basın açıklamasında bazı NATO ülkelerinin Ukrayna’ya askeri yardım konusunda çekinceleri olduğunu açıklaması da dikkat çekici.&nbsp;Öte yandan Almanya’nın yeni Ekonomi Bakanı Robert Habeck, Rus doğal gazını Almanya üzerinden taşıyacak Nordstream 2 boru hattının jeopolitik bir hata olduğunu açıkladı. Rusya’nın Ukrayna’ya saldırması halinde boru hattının işletilmeyeceğini ilan etti. Merkel sonrası, Merkel’in kimi dış politika seçimleri sorgulanacağa benziyor.Dünyanın yeni düzeninin hatları bugünlerde yaşanan gelişmelerle çizilecek gibi. İzleyip aktarmaya devam edeceğiz ☺

Rusya'nın NATO ve ABD'ye Ukrayna konusunda sunduğu anlaşma önerileri "ültimatoma" benzetildi. 

Rusya’dan NATO’ya: “Geri dur!”

Tam bir ay önceki OnYirmiOtuz’da, Nisan’da gerçekleşecek Fransa başkanlık seçimlerinde gazeteci, yazar ve televizyon yorumcusu Eric Zemmour’un aday olma ihtimalinden <a fr-original-style="" href="https://apos.to/s/6197e4137c0c860006bcb4c0" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bahsetmiştim</a>.&nbsp;Herkesin beklediği gerçekleşti ve Zemmour adaylığını ilan etti. Hatta ilk mitingi olaylı geçti. Sahneye çıkmadan önce toplanan kalabalıktan biri üzerine atılıp boğazını sıktı. Ardından taraftarlarıyla kendisini protestoya gelen ırkçılık karşıtı örgüt SOS Racism’in aktivistleri arasında kavga koptu. Kaşlar açıldı, başlar yarıldı.Velhasıl, aşırı sağın giderek güçlendiği Fransa’da ortam gergin. İlticayı tamamen yasaklamaktan, mültecileri, yabancıları, çifte vatandaşları gözünün üzerinde kaş var diye yollamaktan, Schengen’den ve NATO’dan çıkmaktan, Müslümanların Fransa ve İslam arasında bir tercih yapmaları gerektiğinden bahseden Zemmour’un ırk ayrımcılığına tahrik ve dini nefrete kışkırtmaktan iki mahkumiyeti var.&nbsp;Anketlerde henüz beklediği çıkışı yakalayamasa da söylemleri şu anda Fransa’daki siyasi tartışmayı belirliyor. Klasik Fransız merkez sağının söylemleri giderek sertleşiyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Aşırı sağın gerçekleşen hayali&nbsp;</h2>Le Monde’da yayımlanan bir değerlendirme, Fransız aşırı sağının hayalini Zemmour’un gerçekleştirdiği tespitinde bulundu. TV tartışma programlarının yıldızını parlattığı yeni adayın artık Reconquête adında bir partisi de var. Yeniden Fetih anlamına gelen isim, İspanya’nın 16. yüzyılda Müslümanları ülkeden sürmesine atıfta bulunuyor.&nbsp;Le Monde, Reconquête’in kurucularını teker teker inceleyerek cumhuriyetçi merkez sağ ve aşırı sağın bir araya geldiğinin altını çizmiş. Gerçekten de Fransa’da alışılageldik olan, cumhuriyetçi gelenekten gelen sağ partilerin aşırı sağ ile iş birliğinden kaçınmasıydı. Zayıfladığı açık olan bu tabu artık yıkılmışa benziyor. Cumhuriyetçi sağ ile aşırı sağın arasındaki duvarın yıkılması hayali artık somut bir gerçek.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">ABD-Fransa hattı</h2>Etkili hitabeti ve ödüllü yazı üslubuyla Zemmour, Trump gibi kaba bir figür değil. Düşünceleri ABD’de de karşılık bulmaya başladı. Amerikalı liberallerin önemli fikir dergilerinden American Prospect, Zemmour’un Amerikan aşırı sağının önümüzdeki on yılını belirleyeceğini ileri sürecek <a fr-original-style="" href="https://prospect.org/world/frances-eric-zemmour-has-already-transformed-americas-far-right/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kadar tedirgin</a>.&nbsp;ABD’de Donald Trump’ın başkan seçilme stratejisinin mimarı Steve Bannon, Avrupa aşırı sağını birleştirmek için dört beş senedir uğraşıyordu. Fransa’da Marine Le Pen, İtalya’da Matteo Salvini, Macaristan Başbakanı Viktor Orban başta olmak üzere kısmi bir başarı da elde etmişti. Ancak kurduğu Movement platformu, Avrupalı aşırı sağcıların Amerikalı kuzenlerine ısınamaması sebebiyle fazla bir ses getirememişti.Bu defa aşırı sağ rüzgâr Avrupa’dan ABD’ye doğru esiyor. İslam ve mülteciler konusundaki sert tavrı, kadın hakları konusundaki kısıtlayıcı görüşleri ve küresel kapitalizme karşı söylemi Zemmour’u Amerikan aşırı sağında popülerleştiriyor. Benzer eğilimleri temsil eden The American Conservative dergisinin genel yayın yönetmeni, ateşli bir Zemmour taraftarı kesilmiş durumda.Steve Bannon da Zemmour’a kayıtsız değil. Tartışma yaratan adayı “çok ilginç bir fenomen” diye tanımlayan Bannon, kendisinin sunduğu, Trumpçıların favori podcast programlarından WarRoom’un Fransız versiyonunun yakında yayında olacağını açıkladı. Amacı podcast programını aşırı sağ için bir platform şeklinde örgütlemek. Amerikan versiyonunun Youtube tarafından yasaklandığını hesaba katarsak, WarRoom’un Fransa’yı daha da tahrik edeceği açık.Bannon, Avrupa aşırı sağını birleştirme çabasına yeni bir cephe açarken, Zemmour da Amerikan aşırı sağının ideolojisini şekillendiriyor.Sınırlara bayılan aşırı sağın sınır aşan birlikteliğini yakından izlemekte fayda var.&nbsp;

Cumhuriyetçi merkez sağ ile aşırı sağın bir araya geldiği Fransa'dan ABD'ye doğru bir aşırı sağ rüzgarı esiyor. 

Sınırları aşan aşırı sağ

Geçen hafta, iniş çıkışlarıyla meşhur olan kripto paralar meraklılarının deyimiyle boğa dönemini bırakıp ayı dönemine girdi. Yani düşüş başladı. Bunda bir gariplik yok. Sonuçta kripto paralar demek volatilite demek. Yediden yetmişe telefon başında alım satım yapanlar bir süredir hayatımızın bir parçası. Onlardan da biliyoruz.Türkiye, ekonomik krizin de etkisiyle kripto paralarla çok ilgilenen bir ülke. Ancak herhalde bu konuda kimse El Salvador’u geçemez. Devlet Başkanı Nayip Bukele, kripto borsaları alaşağı giderken, ülke olarak uygun fiyata 150 Bitcoin aldıklarını duyurdu. Ardından “Yedi dakikayla s*tiğim dip fiyatını yakalayamadım” diye ekledi. Kendi başına devletin parasını cepten kripto paraya basan biri.&nbsp;Kendini “dünyanın en cool dikatatörü” diye tanımlayan El Salvador Başkanı 40 yaşında ve ters taktığı beyzbol şapkasıyla belki de gelecekte sık rastlayacağımız yeni bir siyasetçi tipinin prototiplerinden biri. Twitter bio’sunda kendini El Salvador CEO’su diye tanıtıyor. Profil <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/nayibbukele" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">fotoğrafına dikkat</a>! ☺&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İmamın oğlu</h2>Yedi milyon nüfuslu bu fakir Orta Amerika ülkesi, eylül ayında Bitcoin’i resmi para birimi olarak kabul eden ilk devlet oldu. Karar ülke çapında binlerce kişinin katıldığı gösterilerle protesto edilse de anketlere göre Bukele hala büyük bir halk desteğine sahip.&nbsp;Siyasette artık alıştığımız bir yükseliş hikayesi var. Başkent San Salvador’da başarılı diye değerlendirilen belediye başkanlığı döneminden sonra kendi hareketini kurup 2019’da iktidara gelmiş.&nbsp;Filistinli Arap Hrıstiyan bir aileden gelen Bukele’nin babası sonradan İslam’ı benimsemiş ve El Salvador Müslümanlarının lideri olmuş. 2005’te hayatını kaybedene kadar birkaç bin kişilik Salvador İslami cemaatinin imamlığını yapmış. Bukele, İsa’ya inandığını belirtse de kurumsal dinlerle ilgisi olmadığını söylüyor. Kurumsal siyasetle de ilgisi yok ki, tek başına parlamentonun büyük çoğunluğunu ele geçirmeyi başarmış.El Salvador’un genç başkanının otoriter, popülist bir siyasi çizgisi var. İşi, gerektiğinde kolluk kuvvetlerini parlamentoya sevk edebilecek ya da muhaliflerini yargı yoluyla taciz edecek kadar biliyor. Zaten otoriter popülist lider olmanın çok büyük bir yetenek gerektirmediği ortada. Kurallar üç aşağı beş yukarı belli.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bakkaldan Bitcoin ile alışveriş yapmak&nbsp;</h2>El Salvador’da Bitcoin’in yanında ABD doları da resmi para birimi. Salvador colonu, 2001 senesinde yerini dolara bırakmıştı. Fakat halkın başka bir ülkenin para birimini kullanmaya alışkın olması, Bitcoin’e geçişe uyum sağlandığı anlamına gelmiyor.&nbsp;Resmi Bitcoin cüzdanını telefonuna indiren her vatandaşa 30 dolar karşılığı Bitcoin verildi. İlk etapta 200 Bitcoin ATM’si açıldı. Ancak hem fiyatların oynaklığı hem de ülkedeki teknoloji okur yazarlığı eksikliği sebebiyle henüz halkın %5’inden azı Bitcoin kullanıyor. Yazılım doğru düzgün çalışmıyor ve halkın sadece %50’sinin internete erişimi var.&nbsp;Bu çok popüler liderin ilk defa kitlesel bir protestoyla karşılaşması da bu sebeple. Bitcoin ATM’lerinin ateşe verilmesi kadar sert geçen eylemlere rağmen Bukele ve onun devleti beraber idare ettiği söylenen kardeşleri tereddüt etmişe benzemiyor.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/11/4/1639067136412.png" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.50" width="550" alt="Bukele protestoları" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kaynak: AFP<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çılgın proje</h2>El Salvador, kasım sonunda büyük bir törenle Bitcoin City projesini ilan etti. Projeyi, Büyük İskender’in kurduğu şehirlere benzeten “cool diktatör”, Bitcoin madenciliğini jeotermal enerji kullanarak yapmayı planladığı için şehri bir yanardağın eteğine kuracağını açıkladı.&nbsp;Yarısıyla Bitcoin alacağı, geri kalan yarısıyla şehri inşa etmeyi planladığı toplam 1 milyar dolarlık devlet tahvillerini de “Volkan Tahvili” adıyla uluslararası piyasalara sürmeye kararlı. Henüz ayrıntıları açıklanmadı ama tamamen Bitcoin üzerine kurulu dev bir şehir projesinden bahsediliyor.&nbsp;Büyük bir dış borç altında ezilen, IMF ile müzakere yürüten ülkenin bu hamlesi finans kuruluşları tarafından şüpheyle karşılandı. Buna rağmen Bukele, “her şeyi bir plan dahilinde yaptığını” ileri sürüyor. Tanıdık gelmiştir.Şehrin akıbeti belirsiz. Ancak Bitcoin’in resmi para birimi yapılmasının El Salvador’u bir kara para aklama merkezine üssüne çevireceğinden kaygılanılıyor. Ani ve derin değer kayıplarıyla ülkenin beş parasız kalması da mümkün.&nbsp;Bitcoin’in istikrarsızlığının resmi para birimi olmasına engel olacağını ileri süren çok. Trajik ama bu tartışmalara ülkemiz de “Türk lirası, kripto para değil ama maşallah oynaklıkta onlardan farkı yok” diye bir argüman da sağlamış durumda. Duyduğumda acı acı gülümseyerek hemen dolar kuruna baktım. Eh haksız da sayılmazlar yani.&nbsp;El Salvador, dünyanın bu yeni hallerine uygun, dünyanın en büyük sosyal deneylerinden birini hayata geçiriyor. Çoğu gözlemci işin sonunun hüsrana gideceğinde hemfikir. Takip etmekte fayda var. Hah aman, yatırım tavsiyesi değildir. ☺&nbsp;

Bitcoin'i resmi para yapan El Salvador Devlet Başkanı Nayip Bukele şimdi de "Bitcoin City" inşa ediyor. 

Cool diktatörün Bitcoin hesabı

Bu ay başında Avrupa Komisyonu, Küresel Geçit diye tercüme edilebilecek Global Gateway projesini açıkladı. 2021-2027 arasında 300 milyar avro tutarında dev bir yatırımı hedefleyen Global Gateway, AB’nin Çin’in Kuşak ve Yol projesine yanıtı olarak değerlendiriliyor.Çin, çoğu gelişmekte olan ülkelere büyük altyapı yatırımları gerçekleştirerek, kara ve deniz yoluyla tüketim merkezlerine hızlı ulaşım sağlamayı planlıyor. 2014’te ilan edilen proje dört nala sürüyor. Birçok ülkeyi borç batağına sokması ve Çin’in etkinliğini artırması sebebiyle eleştirilen bu Yeni İpek Yolu’na karşı AB ilk büyük hamlesini yapmışa benziyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Tam olarak ne demek istediniz?</h2>Ancak Küresel Geçit’in tam olarak neyi kapsadığını çözmek henüz pek mümkün değil. AB, o bilindik diplomatik üslubuyla projenin “dijital, enerji ve ulaşımda akıllı, temiz ve güvenilir bağlar kurmak ve dünya çapında sağlık, eğitim ve araştırma sistemlerini güçlendirmek” amaçlarını taşıdığını açıkladı.Bunun ne şekilde somutlaşacağı belirsiz. Ancak demokratik değerlere vurgu var. Açıklamada, kaliteli altyapı, en yüksek sosyal ve ekolojik standartlarla AB’nin demokratik değerlerine ve uluslararası normlara uyumun altı özellikle çizilmiş.&nbsp;Çin, AB’nin hala kendi sahası olarak değerlendirdiği Afrika’da değil, yanı başındaki Doğu Avrupa’da Kuşak ve Yol projesiyle gayet aktif. Ancak sadece işe ayrılan bütçe bile AB’nin Çin’e alternatif olma ihtimalini sorgulatıyor. &nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Parayı kim verecek?</h2>İlan edilen bütçe 300 milyar dolar. Ancak bunun sadece 18 milyar dolarını AB bütçesi karşılayacak. Asıl bütçenin, Avrupa devletleri ve kurumlarınca üstleneceği öngörülüyor.AB, parayı denkleştirmeye çalışırken, Çin’in 2027’ye kadar kendi projesine 1,3 trilyon dolar harcaması bekleniyor.&nbsp;Çin, Batı’yla arasındaki ticarette her sene 540 milyar dolar fazla veriyor. Nasıl toplanacağı belli olmayan senelik 60 milyar dolarlık bir yatırımla buna karşı koymanın pek işe yaramayacağı <a fr-original-style="" href="https://euobserver.com/opinion/153678" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">değerlendirmeleri yapılıyor</a>.Çin’in Kuşak ve Yol projesi nedeniyle birçok devlet, büyük borç yükü altında ezilip özellikle limanlarını Çin’e satmak zorunda kalmıştı. AB, kendi modelinin şeffaf ve sürdürülebilir bir borçlanma getireceği iddiasında.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Neler yapılacak?</h2>İlk sıralanan yatırımlar şöyle: Latin Amerika’ya fiber optik kablo ağı kurulması, Afrika’da hidrojen temelli temiz enerji, Kuzey Afrika devletlerini Avrupa’ya bağlayanlar başta olmak üzere ulaşım, fakir ülkelerde aşı üretimi ve diğer sağlık hizmetleri, Erasmus + programının geliştirilerek Avrupa’nın bilim merkezi özelliğinin güçlendirilmesi.&nbsp;Çin projesi borçlandırmaya dayanırken AB projesinin asıl finansal temelinin kamu ve özel sektör yatırımı olacağı ileri sürülüyor.&nbsp;AB’nin projesinin çok heyecan yaratmadığı söylenebilir. Gecikmiş, belirsiz ve ekonomik açıdan zayıf bulanlar çok. Brexit’le güç ve itibar kaybeden, Macaristan ve Polonya gibi Birliği içeriden baltalayanlara karşı çaresiz gözüken bir AB var. ABD’nin odak değiştirmesi, enerjide Rusya’ya bağımlılık derken tablo çok parlak değil.Öte yandan, tüm bunlardan dolayı AB ya da AB’nin çelik çekirdeği Almanya ve Fransa önderliğinde bir grup ülke, kendine yeni dünya düzeninde yer bulmak zorunda.&nbsp;NATO’dan bağımsız bir Avrupa ordusu projesi hem Merkel hem de Macron tarafından dillendirilmişti. Şayet Küresel Geçit projesi somutlaşır ve Avrupa ordusu fikri de taraftar kazanırsa, yorgun Avrupa “ben de varım” diyebilir. Bunun da Türkiye bakımından bir hayli etkili sonuçları olabilir.Ben gelişmeleri o gözle takip etmeye devam edeceğim.&nbsp;

Özgür Mumcu