İhsan Dindar

Burcu Dimili

Emre Eminoğlu

Muhammed Atalay

Konuk Yazar

Artemis Günebakanlı

<img id="event-tracking" style="width: 0px; 
        height: 0px; opacity: 0"
        src="https://link.apostonews.com/open?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL29wZW4/c291cmNlPXdlYiZuZXdzbGV0dGVyPTVlYzE4M2ZmZDQ5MzhiMjExYTJkZDQyYiZzdWJzY3JpYmVyPW51bGw=" />Hayattaki her konu üzerine sanatın ortak dilini kullanarak konuşuyoruz. Müzik, sinema, edebiyat, görsel sanatlar ve tiyatro üzerinden hayata dair anektodlar her cuma 10.00'da.

Neler oluyor?

Buluşma noktamız: Kültür sanat

Anadolu Efes

Anadolu Efes #n

Duende

Sıradaki: Telif savaşları

Alan açanlar

Anahtarlar

Yazıya nasıl başlarım diye düşünürken aklıma Nick Cave’in Red Hand Files sitesinde kederle ilgili bir soruya verdiği cevap geldi. Bir süredir burada ağırladığım sanatçıların ortak özelliği, samimi duygularla çevreledikleri üretimler oldu. Hepsi kırılganlıklarını, acıyla olan ilişkilerini ve nihayetinde sevgiye adadıkları hayatlarıyla yarattıklarını müzikle insanlara iletmeyi başarabilmiş isimler. Nick Cave, yaşadığı sürece eşini de dâhil ederek şu cevabı veriyor: “Kederin umutsuzluktan çok daha fazlası olduğunu keşfettik. Kederin pek çok şeyi içerdiğini gördük; mutluluk, empati, ortak olma, keder, öfke, neşe, affetme, kavgacılık, minnettarlık, korku ve hatta belirli bir huzur.”

Keşif sahnesinin bugünkü konuğu olan Becca Mancari, anne ve babasından gizleyerek yatak odasına soktuğu radyodan Bob Dylan, The Beatles ve Neil Young şarkıları dinleyerek çocukluğunu geçirdi. Şimdilerde kendini deneyimsel seslerin söz yazarı, müziğini ise dürüst, melodik, acı verici ve bugüne ait olarak tanımladığı bir yolculuğu var. Ona eşlik etmek isteyenler peşime takılabilir.Becca Mancari

Şarkı cover’lamamak: Öncelikle Becca Mancari’nin Evanjelik Hıristiyan bir ailede queer olarak yer almaya çalıştığını ve çocukluğunun büyük bir bölümünü kilisede geçirdiğini söylemem gerekir. İlahiler dışında bir şey dinlemesi yasaktı. Bu yüzden müziğe dair hissettiği ilk duygu, rahatlatıcı olmasına yönelik. 12 yaşında kardeşleriyle birlikte kullanması için alınan gitar sayesinde müzikle tanıştı. Deneyimsel öğrenme isteği ve kulaklarının yardımıyla herhangi bir eğitim almadan gitar çalmaya başladı. Onca sıkışmışlık ve dışlanmışlığın arasında yönünü belirleyen şey sadece içgüdüleriydi. “Küçükken yapmadığım için mutlu olduğum şey şarkı cover’lamaktı. Başka kadınların şarkılarını söylemek istemedim.” sözleri, yaratma arzunun göstergesi niteliğinde.

Nashville’in müzik mirası: Queer olduğu için evden uzaklaştırılan ve kardeşleriyle görüşmesi yasaklanan Becca Mancari, 20’li yaşların başında doğup büyüdüğü Pensilvanya’dan ayrılarak Nashville’e taşındı. Tek bir amacı vardı: Tamamen müzikle yaşamak. Mas Tacos Por Favor isimli bir taco dükkânında çalışan Mancari, zamanla buranın pek çok müzisyenin uğrak noktası olduğunu öğrendi. O dükkânda Jack White, Gillian Welch, Hurray for the Riff Raff grubundan Alynda Segarra gibi isimlerle tanıştı. İçerisinde Townes Van Zandt’ın gittiği favori barı da dâhil olmak üzere efsanelerin vakit geçirdiği yerleri dolaşarak şehrin müzik mirasından ilham topladı. 2013-2016 yılları arasında kendini söz yazarlığını geliştirmeye adayan Mancari, bu süreçte içlerinde daha sonra birlikte Bermuda Triangle grubunu kuracağı Alabama Shakes grubundan Brittany Howard da yer aldığı birçok müzisyenle arkadaş oldu.

İlk albüm: 2017 yılında yayımladığı Arizona Fire teklisiyle müzik sahnesine resmî geçisini yapan Becca Mancari, bir yıl sonra 30 yıldır biriktirdiklerini Good Woman adını verdiği ilk albümünde topladı. Başta Nashville’in havasına suyuna karışan country müzik geleneğinden etkilense de Mancari, hikâyesini çocukken dinlemekten keyif aldığı indie rock ve rock and roll üzerinden anlatmaya karar verdi. Yine de ilk albümünde country ve folk müzikten çokça izler bıraktı.Becca Mancari

Madalyonun iki yüzü: Çokça takdir gören ilk albüm sonrası Paramore grubundan yakın arkadaşı Zac Farro ile çalışma kararı alan Becca Mancari, müzik yapmak için yeni bir yol keşfetti: Sabahları kalkıp sözler yazmak, öğleden sonraları ise stüdyoda serbestçe deneyler yapmak. Tek bir kural vardı. O da ne olursa olsun eğlenmek. Bu adanmışlık Mancari’nin “Şimdiye kadar olan en kişisel ve en dürüst müziği yazabildim.” sözleriyle tanımladığı şarkıların ortaya çıkmasını sağladı. Keder ve neşenin madalyonun iki yüzü olduğunu kabul eden Mancari, acı verici hatıraları canlandırıcı duygularla ele almanın hayatı yansıtacağına inandı. Ne olursa olsun yaşamak ve sevmenin esas alınması gerektiğini düşünen Mancari, bu yüzendir ki geçtiğimiz haziran ayında yayımladığı The Greatest Part isimli son albümünü bizzat babasının adresini verdiği dindar birinden aldığı suçlayıcı mektuptan sonra yazdığı Hunter adlı şarkıyla açıp her şeyi affettiğini duyurduğu Forgiveness ile kapattı. Sevgiyle çoğalan herkes, bir süreliğine Becca Mancari’nin şarkılarında toplanabilir. Hoşça kalın.

✊ Yaratma cesareti

Keder ve neşeyi müziğinde buluşturmayı başaran Becca Mancari ile tanışma zamanı

Madalyonun iki yüzü: Becca Mancari

Taner Turna

10 Nisan 1988 gecesi, Seattle’ın en eski barlarından Central Tavern’de dört kişi var. Kapı görevlisi, barmen, Bruce Pavitt ve Jonathan Poneman. Bu dört kişilik mütevazı kitlenin karşısında, şehirdeki ilk konserini veren grup ise Nirvana. Sahnedeki gerginliklerine rağmen Shocking Blue’nun Love Buzz şarkısının harika bir cover’ını çalıyorlar. 

Bir fanzin, bir kaset serisi, bir plak şirketi: Bandı biraz geri saralım. Evergreen State College öğrencisi Bruce Pavitt, yerel müzik gruplarına dair ilgisi ve bilgisini başkalarıyla paylaşmak için Subterranean Pop fanzinini çıkarıyor. Yıl 1980. Subterranean Pop adı, ikinci sayıda yerini Sub Pop'a bırakıyor. Fanzinin beşinci sayısı için hazırlanan toplama kaset, yaklaşık 2.000 adet satılıyor. Pavitt’in 20 dolarlık bir yatırımla hayata geçirdiği Sub Pop, yerel indie sahnesinden sanatçıları kasetlerde bir araya getiren bir çeşit gayriresmî plak şirketine dönüşüyor. 1986’da yayımladığı ilk plak Sub Pop 100'da Sonic Youth, U-Men, Steve Albini, Wipers, Skinny Puppy gibi önemli isimler var.

Aynı zamanda Pavitt’in yerel gazete The Rocket’taki köşesinin de adı olan Sub Pop’un gerçek bir plak şirketi olması, radyo programcısı Jonathan Poneman’ın sağladığı sermayeyle gerçekleşiyor. Green River’ın 1987’de yayımlanan Dry As A Bone EP’sinin tanıtım metninde, Pavitt ilk defa “grunge” kelimesini kullanıyor. Bu kelime rock, heavy metal, punk, hatta pop’tan izler taşıyan, müzikleri birbirinden oldukça farklı olan ama Seattle ve Olympia çevresinden çıkan gruplar için bir çatıya dönüşüyor.

Seattle sound’u yaratmak: Sub Pop’un en başarılı olduğu konulardan biri, belirli bir bölgeden çıkan müziği, o şehirle birlikte pazarlaması ve kendi adını daha ilk günden “grunge” ve Seattle kelimelerine iliştirmesi. Her etkili müzik hareketinin bölgesel bir tabanı olduğunu düşünen Pavitt ve Poneman’ın “Seattle sound”u yaratma isteği, prodüktör Jack Endino’nun kaydettiği albümlerle stüdyoda bir karşılık buluyor. Endino’nun hızlı ve ucuz kayıt teknikleri, Sub Pop’tan çıkan albümlere ortak bir his veriyor. 

ABD müzik basınına ulaşmakta zorlanan şirket, Birleşik Krallık merkezli müzik dergisi Melody Maker’dan Everett True’yu Seattle’da ağırlıyor. True’nun çizdiği grunge manzarası, Avrupa’da alıcı buluyor ve henüz ABD içinde turne yapamamış gruplar, Avrupa turnelerine çıkmaya başlıyor. (Kurt Cobain’i müstakbel eşi Courtney Love ile tanıştıran da Everett True.)

“Paramız yok’un nesini anlamıyorsunuz?” Mali çıkmazlar, ilk günden beri Sub Pop hikâyesinin bir parçası. Şirketin mottosunun “1988’den beri batıyor” olması; 1991’de iflasın eşiğindeyken bastırdıkları “Paramız yok’un nesini anlamıyorsunuz?” tişörtleri boşuna değil. Prodüksiyonu karşılanan her işi maddi sıkıntılar izliyor. 1988’de hayata geçirilen “Sub Pop Singles Club” programı şirketin ayakta durmasını sağlıyor. Yıllık abonelikle çalışan Singles Club, her ay üyelere sınırlı sayıda üretilen bir 45’lik gönderiyor. Serinin ilk single’ı Nirvana’nın Love Buzz yorumu. Bu yazının yazıldığı gün, sadece 1.200 adet üretilen Love Buzz single’ının fiyatı 2.000-3.000 dolar arasında değişiyor. Bir elin parmaklarını geçmeyen test baskılarının fiyatı ise 15.000 doları buluyor. Nirvana Love Buzz

İlk albümlerini Sub Pop’tan yayımlayan ve şirketin ekonomik çalkantıları içinde yorulan Mudhoney ve Nirvana, büyük plak şirketlerinin Seattle sahnesine olan yırtıcı ilgisini değerlendirerek şirketten ayrılıyor. Nirvana’nın sonraki albümlerinden yüzde almak üzere anlaşan Sub Pop için grubun 1991 tarihli Nevermind albümü kurtarıcı oluyor. “1991’de telefon faturamızı ödeyemezken yıl sonunda yarım milyon dolarlık bir çek aldık,” diyor Bruce Pavitt.

Nirvana etkisi: Nirvana’nın etkisi bir yandan şirketi darboğazdan çıkarırken diğer yandan tüm büyük aktörlerin gözlerini Seattle’a çevirmesine ve yeni grupları büyük bütçelerle bünyelerine katmasına neden oluyor. Artık bağımsız plak şirketleriyle değil, ana akımla yarışmak durumunda olan Sub Pop’un sanatçılarını elinde tutabilmek için çok daha fazla para harcaması gerekiyor. 1995’te şirketin %49 hissesi, 20 milyon dolar karşılığında Warner Bros.’a satılıyor. Şirket içindeki değişimden rahatsız olan Bruce Pavitt, 1997’de Sub Pop’tan ayrılıyor ve sonraki yedi yıl boyunca Jonathan Poneman ile konuşmuyor.  

Grunge’ın gölgesinden çıkmak: 2000’lerde kendisine daha sürdürülebilir bir yol çizen Sub Pop; The Shins, The Postal Service ve Fleet Foxes’ın başarısıyla üzerindeki grunge tozunu atıyor. Pavitt yönetim kuruluna dönüyor, Singles Club yeniden canlanıyor. Bir dönem bastıkları albümlerden daha çok satılan Sub Pop tişörtleri, gururla giyilmek üzere çekmecelerden çıkıyor. 

Sub Pop’un formülü bağımsız müziğe duyulan tutku, pazarlama yeteneği, alaycı bir mizah anlayışı ve şansın az bulunur bir karışımından oluşuyor. İlk günlerinden beri şakayla karışık “dünya hâkimiyeti”nden bahseden şirket, hâlâ heyecan verici isimlere ev sahipliği yapıyor.

İlk single’ın peşinde: Yazıyı hazırlarken Sub Pop Singles Club’dan yayımlanan Nirvana - Love Buzz single’ının kopyalarının dünyanın nerelerinde olduğunu takip eden bir projeye rastladım. Sitedeki bilgilere göre Türkiye’de de bir kopya bulunuyor. 

Kaynaklar
Yarm, Mark, Everybody Loves Our Town: A History of Grunge, Faber and Faber, 2011

💵 1988'den beri batan plak şirketi, milyon dolarlık müzayede

“Paramız yok’un nesini anlamıyorsunuz?”

Sub Pop: 1988’den beri batıyor

Bir müzisyenin kendi içine dönüp orada yeni bir ses bulması, hayatıyla birlikte parçası olduğu sahnenin, şehrin, müziğin de çehresini değiştirmesi için ne gerekir? Konu Bon Iver ise taze bir ayrılık, mücadele edilen sağlık sorunları ve dağ başında inzivada geçirilen bir kış. Fırtına Öncesi’nde izini sürdüğümüz sonsuz olasılıkların titreşimi bizi bu hafta 2006 kışına, Wisconsin’a götürüyor.Justin Vernon
Fotoğraf: Mark Metcalfe, Getty Images

Alışıldık bir hikâye; lise ve üniversitede kurulan gruplar, kısıtlı imkanlarla kaydedilip yayımlanan albümler, doğdukları şehirden farklı bir yerde şanslarını denemek isteyen müzisyenler… Doğduğu Eau Claire ve grup arkadaşlarıyla taşındığı Raleigh’deki müzik çevresinde aktif olan Justin Vernon için 2006 pek de kolay geçmiyor. 10 yıllık grubu DeYarmond Edison’ın dağılmasını kız arkadaşıyla ayrılığı, zatürreyi karaciğer enfeksiyonu, yeni bir şehrin ilk heyecanını ait olmama hissi, umutları hayal kırıklığı takip ediyor. Eau Claire’e geri dönen Vernon, yanına gitarı ve basit birkaç kayıt ekipmanını alarak babasının dağdaki kulübesinde inzivaya çekiliyor.

Tek eğlencesinin Alaska’daki bir kasabanın tuhaf sakinlerini anlatan Northern Exposure dizisi olduğu bu inziva sürecinin yemek yapmak, odun kırmak ve çalı temizlemekten oluşan rutinine bir süre sonra ufak tefek şarkı fikirleri ve kayıt denemeleri giriyor. Justin Vernon’ın insanlardan uzakta (ve kira ödemediği) birkaç hafta geçirmek için gittiği dağ kulübesi, sonraki üç ay boyunca onun ve For Emma, Forever Ago albümünü oluşturacak şarkıların evi oluyor. Artık imzasına dönüşen falsetto vokali, birbirinin üzerine yığdığı vokal kanallarıyla yarattığı koro hissi, auto-tune’u bir enstrüman gibi kullanması, söz yazarken kelimeler yerine seslere odaklanması, her sabah güneşin karlar üzerindeki yansımasıyla uyandığı kulübede kendisiyle geçirdiği aylarda olgunlaşıyor.

Kışın sonunda Raleigh’e dönüp elindeki dokuz şarkıyı bitiren Vernon, gitarist olarak Rosebuds’a katıldığı turnede, grubun SXSW konserinden önce çaldığı şarkılarla dikkat çekiyor. MySpace’te yayımladığı For Emma, Forever Ago'nun CD kopyalarını müzik bloglarına ve basına gönderiyor. Bağımsız müzik eksenli bloglarda yazılmaya başlayan albümün adı kulaktan kulağa yayıldıkça büyük plak şirketlerinden teklifler gelmeye başlıyor. Justin Vernon, hâlen çatısı altında olduğu bağımsız plak şirketi Jagjaguwar ile anlaşıyor ve Bon Iver projesinin ilk albümü, 2008 başında yeniden yayımlanarak onu tüm dünyada milyonlarca dinleyiciyle buluşturuyor.Justin Vernon, Bonnaroo Arts and Music Festival
Fotoğraf: Jeff Kravitz, Filmmagic

Justin Vernon’ın ruhsal ve fiziksel iyileşme çabasıyla karlar içinde kendine açtığı yol Grammy Ödülleri’nden, stadyum konserlerinden, o yıllarda benzer vokal denemeleri yapan Kanye West ve James Blake ile iş birliklerinden geçti. Son 10 yıl içinde yayımladığı her albümde yeni bir rota çizmekten çekinmeyen Bon Iver, indie’nin sınırlarını aşıp güncel pop’u etkiledi.

Dağdaki kulübede doğan şarkılar 13 yıldır değişen dünyaya tanıklık ediyor. Son 13 yılda müzikle ilişkimiz yeniden tanımlandı, MySpace’in yerini Spotify aldı. Spotify’da 50 milyonu aşkın aylık dinlemeyle zirvedeki isimlerden Ed Sheeran’ın kolunda, Justin Vernon’ın el yazısıyla For Emma, Forever Ago albümünün kapanış şarkısı Re: Stacks'in sözleri yazıyor.

Bon hiver: Fransızcada “güzel/iyi kış” anlamına gelen “bon hiver”, Vernon’ın inzivada izlediği Northern Exposure dizisinde karakterlerin birbirlerine iyi kışlar dilemek için kullandığı bir kalıp. Vernon, Rosebuds üyesi Kelly Crisp’e yazdığı bir mektubu yazım hatası yaparak “bon iver” dileğiyle bitiriyor. Daha sonra Crisp, Vernon’ı Bon Iver adını kullanmaya ikna ediyor.

Daha derine: Justin Vernon Bon Iver adını nasıl bulduğunu, Northern Exposure dizisini ve auto-tune kullanımını The New Yorker’dan Sasha Frere-Jones’a anlatıyor.

Senden önce senden sonra

Dağ başında geçirilen "güzel bir kıştan" sonra

Bon Iver’den önce Justin Vernon

“Kulağa hoş gelen her tür müziği dinlerim" klişesiyle çok karşılaşmışızdır ama “Hiçbir şey kulağıma hoş gelmiyor” diyen biriyle karşılaşmamız zor. Müzikle kurduğumuz derin bağ, onu algılayışımız ve anlamlandırışımız üzerine düşündüğümüz "Müziğin Etkisinde"de bu hafta müzikten hoşlanmayanlar; müziğin evrensel dilini konuşmayanlar var. 

Amüziya: “Bir İtalyan operası seyretmeye çalışmıştım da en sonunda acıyla ve ıstırap içinde kalabalık sokakların en gürültülü yerlerine koşmuştum. Takip etmek zorunda kalmadığım seslerle çevreliyorum kendimi… Gündelik hayatın dürüst, kendinden başka bir şey olmaya çalışmayan sıradan seslerine sığınıyorum. Sözcükler başka, sonu gelmez bir ses saldırısına maruz bırakılmak başka…” Charles Lamb, 1823 tarihli Essays of Elia kitabında, yaşadığı amüziyayı böyle anlatıyor. 

Farklı çeşitleri olan amüziya; ses perdelerini, ritimleri ayırt edememe ve müziği “müzik” olarak deneyimleyememe anlamına geliyor. Amüziya yaşayan kişiler için melodiler artık müzik olmaktan çıkar; rahatsız edici, düzensiz seslere dönüşür. Bu durum doğuştan gelen bir anomali olabileceği gibi, beyindeki lezyonlar gibi hasarlar sonucu sonradan da edinilebilir. Müziği algılamak, beyinde sesin ve zamanın algılanışı, çözümü ve bileşimiyle ilgili olduğu için beynin birçok alanından kaynaklanabilecek amüziya biçimleri var.

Bunu kültürel ritim duyarsızlığıyla karıştırmamak gerek. Psikologlar Erin Hannon ve Sandra Trehub’ın bebeklerin ritim algısı üzerine yaptığı araştırmada; altı aylıkken farklı ritim çeşitlemelerini ayırt edebilirken 12 aylık olduğumuzda algı kapsamımızın daraldığı ve kültürümüzle bağlantılı, daha önce duyduğumuz ritimleri daha kolay fark ettiğimiz ortaya çıkıyor. Kültürümüz ve tercih ettiğimiz müzikler, belirli dizilimleri diğerlerine göre daha uyumlu bulmamıza yol açıyor.

Amüziyaya geri dönelim. Julie Ayotte, Isabelle Peretz ve Krista Hyde’ın 2002 tarihli makalesinde, amüziyanın sadece müziği işlemekle ilgili bir nörogenetik bozukluk olduğu, konuşma ve çevresel sesleri algılama üzerinde bir etkisi olmadığı belirtiliyor. Fakat yine Peretz, Yun Nan ve Yanan Sun’un 2010 tarihli araştırmasında, kelimelerin farklı tonlarda okunduğunda anlam değiştirdiği Mandarin gibi tonal dilleri konuşanlarda, amüziyanın dil yeterliğine de olumsuz etki ettiği bulunmuş. Dünya nüfusunun %4’ünde görülen amüziyanın bir tedavisi de yok. 

Müzikal anhedoni (müzikten keyif almama): Müzikal anhedoni yaşayan bireyler, amüziyadaki gibi müziği algılamaya dair bir sorun yaşamıyor; sadece müzik onlarda olumlu bir duygusal tepki oluşturmuyor.

Dopamin meselesi: Müzik dinlediğimizde, beynimizdeki ödül merkezi çalışıyor ve dopamin salgılıyor. Dopamin sayesinde kendimizi iyi hissediyoruz ve müzik dinleme eylemini hayatımız boyunca tekrar tekrar gerçekleştiriyoruz. Yani beynimiz, müzikten keyif almak üzere evrilmiş. Müzikal anhedoni yaşayanlarda ise, beynin işitme ve ödül merkezleri arasında böyle bir ilişki kurulmuyor.   

Aynı kulaklığı paylaşamayanlar: Dünya nüfusunun %3 ile %5’inde görülen müzikal anhedoni, amüziya gibi bir bozukluk değil. Ömür boyu da sürebiliyor, travma sonucu ya da depresyonun bir belirtisi olarak da ortaya çıkabiliyor. Müzikal anhedoninin en büyük olumsuz etkisi, sosyal bağlar kurmayı zorlaştırması. Arkadaşlarınızla, sevgililerinizle birbirinize gönderdiğiniz şarkıları, birlikte gidilen konser ve festivalleri, kulaklıklarınızı takıp zihninizde klipler çekerek yürüdüğünüz yolları, doğum günlerini, partileri, maçları, kutlamaları düşünün… Müzikten hiçbir keyif almayan biri için buralarda bulunmak zor ve yabancılaştırıcı olsa gerek. En azından artık müziği sevmediğini söylediğinde tuhaf karşılananların elinde bilimsel bir açıklama var.

Kaynakça:
Sacks, Oliver, Müzikofili - Müzik ve Beyin Öyküleri, Yapı Kredi Yayınları, 2014
Please do not stop the music or do stop the music I do not really mind, The Atlantic, 2017
What it feels like to get no enjoyment from music, Vice, 2019

"Aynı beyin aynı müzik, bir tat alamıyorum"

Müzikten zevk alamayanlara bilimsel açıklamalar

Aynı beyin aynı ses, bir tat alamıyorum

Sotheby’s’in 21 Ekim’de gerçekleşen ve Paris’ten Londra’ya karma satışları kapsayan müzayedesi toplam 90 milyon dolara ulaştı. İzleyicilerin "sayılarla boyama" müzayede eylemi olarak tanımladığı gösterişli açık artırmalar; seyahat kısıtlamaları, pandemi, sanat dünyası ve sanatçılar için zor zamanları pek umursamıyor gibi görünüyor. 

Banksy ve Picasso: Paris avangartlarından savaş sonrası döneme Avrupa'da sonbahar satış sezonunun en dikkat çeken müzayedelerinden biri olan Sotheby's Paris’ten Londra’ya modern ve çağdaş sanat satışına Banksy ve Picasso eserlerinin yanı sıra pek çok beklenenin üzerinde satış damga vurdu.

Evde müzayede: Pandemi etkisi ve sanat dünyasında varlığını sağlamlaştıran dijitalleşmeyle Sotheby’s geleneksel açık artırma formatının kapsamını genişletti ve satış salonunun enerjisi dünyanın dört bir yanındaki izleyicilerin evlerine yayıldı. Her canlı müzayedede az sayıda fiziksel katılımcı yer alırken ve pek çok katılımcı canlı yayında satışları takip etti.

Paris'te bölüm yıldızları: Paris'teki Modernités bölümünün dikkate değer bir satışı, Francis Picabia’nın 1929 tarihli Minos'uydu, eser 3.956,700 avroya alıcısını buldu. Bölümün yıldızı, Pablo Picasso’nun prestijli koleksiyon Un Regard Moderne'de yer alan 1940 tarihli Tête d’homme portresi oldu. Eser bir müzayedede ilk kez 4,4 milyon avroya yükseldi.Francis Picabia, Minos, 1929

Pierre Soulages'in 15 Eylül 1975 tarihli kağıt üzerinde çalışması Peinture 73 x 60 cm 351,300 avroya satılırken Kazuo Shiraga'nın Water Margin serisinden Chikaisei Shinsanshi eseri ve Zao Wou-Ki'nin 12.12.68'i, sırasıyla 2,5 milyon avro ve 1,1 milyon avroya alıcılarını buldu.

Londra'da rekabet: Londra'da ana sahnenin gündemi Banksy'nin Show Me the Monet'siydi. Müzayedenin merakla beklenen satışlarından biri olan Banksy eseri sanatçının kariyerinin başından kalma, Monet'nin imza nilüferlerini günümüz motifleriyle bozduğu nadir ve tamamen elle boyanmış bir tuvali. Gölün ortasında nilüferlerin yanında ters dönmüş alışveriş arabaları ve bir trafik konisinin yer aldığı eserin 3-5 milyon sterlin arası satışı beklenirken dünyanın dört bir yanından gelen teklifler arasında dokuz dakikalık canlı ve rekabetçi bir savaşının ardından çalışma 7,5 milyon sterline satıldı. Bu bir Banksy eseri için en yüksek ikinci müzayede rakamı oldu.Bansky, Show Me the Monet, 2005

Sokaklardan esinlenen bir başka sanatçı Jean Michel Basquiat'ın New York'a olan hürmetinin göstergesi Justcome Suit ise 5,1 milyon sterline satıldı. Basquiat bu eseri kariyerinin zirvesindeyken 1983'te yapmıştı.

Satışın dikkat çeken diğer eserleri İtalyan sanatı, Enrico Castellani ve Lucio Fontana'nın minimalizmden arte povera ve ötesine uzanan, birkaç 10 yıla yayılan eserleri ve savaş sonrası döneminden çalışmalardı. Piero Manzoni'nin 1,7 milyon sterline satılan resmi; kavramsal sınırlarını araştıran ve soyutlama temasını sürdüren 1962 başyapıtı Achrome, Gerhard Richter’ın 5,1 ve 1,2 milyon sterline satılan iki çalışması gecenin diğer konuşulanları arasındaydı.

Beatriz Milhazes'in kendi tanımladığı “kromatik serbest geometri” keşfi Maracorola'nın 620 bin sterline ulaşması ve Adrian Ghenie'nin Pie Fight Interior'ının 2,9 milyon sterline satılması ise kariyerlerinin ortasındaki sanatçıların gücünü arttırdı.

Müzayedede Modernités bölümü 23,8 milyon avroyla (28,2 milyon dolar) bu kategoride bugüne kadarki en yüksek satış toplamını elde ederken Contemporary bölümü satışları 47,8 milyon sterlinle (62,2 milyon dolar) tamamlayarak müzayedede toplam 90,4 milyon dolarlık satış elde edildi. 

Genç ve “ünlü” olmayan sanatçılar için durum vahimken iddialı müzayede evlerinin keyfi oldukça yerinde görünüyor.

Pandemi döneminde genç ve “ünlü” olmayan sanatçılar için durum vahimken iddialı müzayede evlerinin keyfi oldukça yerinde görünüyor.

Milyon dolarlık müzayede satışları

Savaşlar, ekonomik krizler, doğal afetler, salgın hastalıklar gibi insanlığın başına gelen büyük felaketler, ardından yıllar boyunca kültür ve sanat dünyasında yansımalarını sürdürür. Sıtma, cüzzam, verem, veba, İspanyol Gribi insanlık tarihinde büyük kayıplarla sonuçlanan salgınlara baktığımızda hepsinin dönemin sanat üretimlerinde de büyük izler bıraktığını görürüz. Dönemin resimlerindeki yardım arayan insan figürleri, hastalıkların insan bedenlerinde yarattığı deformasyonlar, şifa dağıtan azizler ve ölüm temaları sosyo-kültürel olayların sanata yansımasının en önemli örnekleridir.

Hieronymus Bosch’un “Aziz Antonius’un Baştan Çıkışı”, Arnold Böcklin’in “Veba”sı, Edvard Munch’ün İspanyol Gribi’ne yakalanmış portresi, Egon Schiele’nin eşi henüz hamileyken resmettiği ve onlar henüz bir aile olamadan önce eşi, ardından da kendisinin İspanyol Gribi'nden ölmesi sebebiyle hiç tamamlanamayan “Aile” adlı tablosu, Pieter Brueghel’in veba günlerindeki yıkımı resmettiği “Ölümün Zaferi” sanat tarihinin salgın hastalıkların konu olduğu başlıca yapıtları arasında yer alıyor.The daughters of Sir Matthew Decker
Jan van Meyer, 1718 uyarlaması

Yıllar geçtikçe teknolojinin de etkisiyle toplumsal olayların sanat üretimine yansımaları da çeşitlendi. Çağımızın sanatçılarının Covid-19’u üretimlerine yansıtırken tek tip bir ifade biçimi kullandığı söylenemez. Ancak görüyoruz ki günümüzde de evrilerek de olsa salgınlar sanat üretimlerinin en önemli ilham konularından. Geçirdiğimiz son yedi, sekiz aya baktığımızda sanatçılardan kimi adeta vücudumuzun bir uzvu hâline dönüşen maskeleri kimi gözümüzde süper kahramana dönüşen sağlık görevlilerini kimi ise sosyal mesafeyi odağına aldı. Duyi Han’ın kilise duvarında resmettiği “The Saints Wear White” adlı çalışması, ünlü sokak sanatçısı Vhils’in Porto’nun üniversite hastanesi São João’nun girişindeki duvar resmi, Jorge Rodríguez-Gerada’nın Queens Müzesi'nin otoparkında yaptığı “We are Light" adlı dev duvar resmi sağlık çalışanlarını merkezine alarak bir teşekkür niteliği taşıdı.Vhils

Tek kullanımlık, N95, kumaş gibi pek çok çeşidine hakim olduğumuz ve artık takmadığımızda neredeyse çıplak gibi hissettiğimiz maskeler de sanat üretimlerinin önemli birer parçasına dönüştü. Günlük hayattan sahneleri minyatür boyutlarda tasvir eden Tatsuya Tanaka’nın üretimlerinin yeni konusu maskeler oldu. Sanatçının çalışmasında maskeler minyatür insanların içinde yüzdüğü bir denize dönüştü. Maskenin hayatımızdaki yeri performans sanatına da yansıdı. Chaosteria, Xixi Zi ve Xuegang Wang’ın “No Escape” adlı performansında tüm vücudu maskelerle sarılmış, hareket etmeye çalışan bir adamı izledik. Tatsuya Tanaka

Aktivist kimliğiyle tanıdığımız sanatçı Ai Weiwei’nin insan hakları yardım kuruluşları ve pandemiye destek olmak için tasarladığı maskeler de bu dönemin dikkat çekici üretimlerinden biriydi. Sanatçının imzası hâline gelen çizimlerinin yer aldığı 10.000 adet maske, bağış kampanyası çerçevesinde satıldı. Ai Weiwei ayrıca Çin'in Wuhan şehrinde başlayan Covid-19 pandemisi hakkında bir belgesel yayımladı. CoroNation adlı belgesel, Covid-19 salgınının Çin halkı üzerindeki etkisini konu aldı. Roberto Graziano Moro da fotoğraf ve videolardan oluşan belgeselinde salgının İtalya’nın kuzeyindeki ağır etkisine odaklandı.Ai Weiwei

İspanyol sokak sanatçısı ve illüstratör Pejac, tüm sosyal hayatımızın evin odalarından ibaret olduğu karantina günlerinde farklı bakış açıları kazanmamıza yardımcı oldu.“Stay Art Home” adlı çalışmasında boş görünen sokakları kendi çizimleriyle insan figürleriyle doldurdu. Sanatçı evinin camlarındaki çizimlerle sokağa hayali insanlar yerleştirdi ve takipçilerini de bu yaratıcı sürece davet etti. Sanatçı Timo Helgert ise “Doğanın Dönüşümü” adlı serisinde yine evlerimizde bunaldığımız karantina günlerinde insanlardan uzak kalmış, tabiri caizse arınmış turistik bölgeleri doğanın vahşi istilasıyla tasvir etti. Madrid’deki Padro Müzesi, Milano’daki Vittorio Emanuel II Galerisi, Almanya’daki bir metro ya da New York sokakları sanatçının videolarında âdeta doğanın huzuruna teslim olmuştu.Stay Art Home, Pejac

Toplumsal meselelere yaklaşımı ve eleştirel diliyle geçtiğimiz aylara bakınca en çok üreten sanatçı Banksy oldu belki de. İlk olarak hepimizin neye uğradığımızı şaşırdığımız karantina günlerinde “Karım evde çalışmamdan nefret ediyor.” notuyla evinin tuvaletinden sempatik bir karantina paylaşımı yapan sanatçı hepimizi gülümsetti. Ardından bir sağlık çalışanını küçük bir çocuğun elindeki oyuncak süper kahraman olarak betimlediği çalışmasını Birleşik Krallık'taki Southampton General Hastanesi'ne hediye etti. Çalışmanın daha sonrasında sağlık çalışanları için açık artırmada satılacağı öğrenildi. Sonrasında muhtemelen duymayanımızın kalmadığı metrodaki çizim geldi. Banksy’nin meşhur fareleri Covid-19’a karşı alınması gereken önlemleri hatırlatmak için Londra metrosunu bastı. Ardından bir bağış daha geldi Banksy’den; bu defa Bethlehem Hospital için gerçekleştirilen yardım kampanyasına göçmen krizini konu alan bir çalışmasını bağışladı. Damien Hirst de benzer dönemlerde İtalya'da pandemiden etkilenen çocukları desteklemek için sınırlı sayıdaki edisyonlarını satışa açtı.Banksy

Bu dönemde müzeler de karantina sebebiyle evlerinden çıkamayan izleyicilere sunduğu alternatiflerle dikkat çekti. Hemen her galeri ve müzenin gerçekleştirdiği sanal turların yanı sıra arabayla sergi gezme gibi pek çok alternatif yöntem de sunuldu. Getty Müzesi takipçilerinden favori sanat eserlerini canlandırmalarını istedi ve ortaya birbirinden yaratıcı paylaşımlar çıktı. Fitzwilliam Müzesi ise kült sanat eserlerini maskeli hâlleriyle yeniden yorumladı.

Sanatın her durumda ve şartta sürmeye devam ettiğini gösteren üretimleri ilgiyle takip etmeye devam ediyoruz.

🎤 Sıradaki konser, renkli rüyalar, Covid-19 ve sanat

Tarih boyunca salgınlar, sanatın bir malzemesi oldu. Peki ya Covid-19?

Covid-19 etkisinde sanat üretimleri

Charlie Kaufman’ın senaryosunu Iain Reid’ın aynı isimli romanından uyarladığı yeni filmi I’m Thinking of Ending Things (Her Şeyi Bitirmeyi Düşünüyorum) geçtiğimiz hafta Netflix’te yayımlandı. Başrollerini Jessie Buckley ve Jesse Plemons’un paylaştığı film, bir genç kadının ayrılmayı düşündüğü erkek arkadaşının ailesiyle tanışmak üzere çıktıkları yolculukla başlarken her şeyi bitirmeyi düşünen bir karakterin pişmanlıklar ve hayal kırıklıklarıyla dolu hayatına dair gerçeküstü bir yansımaya dönüşüyor.  

Biz de öneri köşesinde bu hafta hem izleyiciler hem de eleştirmenler tarafından beğeniyle karşılanan I’m Thinking of Ending Things filmine tarz ve hissiyat olarak benzerlik gösteren filmleri odağımıza alıyoruz. Dikkat! Spoiler içerir.You Were Never Really Here (2017)
IMDB: 6.8 RT: %89You Were Never Really Here filminden

Lynne Ramsay’in yönettiği ve başrolünde Joaquin Phoenix’in etkileyici bir performans sergilediği You Were Never Really Here, izleyiciyi Joe’nun (Joaquin Phoenix) parçalanmış zihnine davet eden bir karakter incelemesi. Joe, bir savaş gazisidir ve hayatını küçük kızları çocuk fuhuşundan kurtararak kazanan bir kiralık katil. Geçmiş travmalarını işinin gerektirdiği gibi yüksek miktarda şiddet uygulayarak bastırır. Hikâye, Joe’nun bir senatör tarafından kaçırılan kızı Nina’yı bulması için kiralanmasıyla başlıyor. Filmde yoğun olarak kullanılan bilinç dışı ve parçalı flashback'ler, karakterin travmasının karmaşık izlerini sürerken I’m Thinking of Ending Things’te Kaufman’ın karakterinin yüzleşmek durumunda kaldığı başarısızlıkların aksini kanıtlamak ve kendini açıklamak ister gibi zihnindeki tüm boşlukları bildikleriyle ve düşündükleriyle doldurmaya çalışıyor. You Were Never Really Here’daki bu kontrolsüz flashback'ler ve bilinçaltı imgeler I’m Thinking of Ending Things’te yerini sanki karakterin kontrolünde kurulan bir fantezi dünyasına bırakıyor. Synecdoche, New York (2008)
IMDB: 7.6 RT: %68Synecdoche, New York filminden

Being John Malkovich, Adaptation ve Eternal Sunshine of the Spotless Mind gibi filmlerin arkasındaki yaratıcı beyin olarak tanıdığımız Charlie Kaufman’ın senaryoları, yazarın kişiliğinin özgün bir yansıması olarak da dikkat çeker. Ancak Synecdoche, New York, Charlie Kaufman’ın kariyerindeki ilk yönetmenlik denemesi olması bakımından da ayrı bir önem taşıyor. Philip Seymour Hoffman’ın canlandırdığı orta yaşlı bir yönetmeninin yeni oyununda boş bir depoda hayatının bir tür kopyasını sahneleme girişimiyle başlayan film, Kaufman’ın filmografisinde kendini hissettiren ortak bir paydayı gözler önüne serer: Karakterin içinde bulduğu gerçekliği yeniden kurgulama amacı. Kaufman’ın her şeyiyle kendi zihninin bir yansıması olduğunu söyleyebileceğimiz bu dünyada, gerçekle oyun olan iç içe geçer. Gerçekte olan oyunda canlanır, oyunda olan gerçeğe sirayet eder. Bu yönüyle Kaufman’ın I’m Thinking of Ending Things’te de ana karakter üzerinden benzeri bir tutum içine girdiğini söyleyebiliriz. Filmdeki Jack karakterinin anne babasının sürekli farklı yaşlardaki hâlleriyle karşımıza çıktıkları ev sahneleri ve final sahnesindeki ödül konuşmasında insanların yüzünde kolaylıkla fark edilen yaşlandırma makyajı seyirciye, karakterin hayatının yeni bir kurgusunu izliyor olabileceğinin ipuçlarını veriyor. Mulholland Drive (2001) 
IMDB: 8.0 RT: %83Mulholland Drive filminden

David Lynch’in yazıp yönettiği Mulholland Drive, Los Angeles’ta halasının evinde kalırken hafızasını kaybedip aynı evde saklanan Rita (Laura Harring) ile karşılaşan ve onunla arkadaş olan Betty Elms (Naomi Watts) adlı, gözü yükseklerde bir oyuncunun hikâyesini anlatır. Anlatımda gerçeklik ve hayal olgularının Betty’nin aklında iç içe geçmiş olması ve karakterin bilinçaltının seyirciye hissettirdiği tedirginlik, Kaufman’ın filminde de kendini yer yer hissettiriyor desek yanlış olmaz sanırım. I’m Thinking of Ending Things’te özellikle eve giriş sahneleri ve kapalı duran bodrum kapısına dikkat çekilmesi bu tedirginliği seyirciye aşılıyor. Hatta izleyicide filmin bu kısmında bir gerilim filmi izliyormuş hissiyatı uyandırabiliyor. Lynch gibi Kaufman da filmi izleyen seyircinin zihninde oluşan soru işaretlerini cevaplandırma gayesi taşımıyor, karakterin bilinçaltından süzülen parçalı görüntüleri gerçeküstü bir tonda aktarıyor sadece. Bu görüntüler; çocukken izlenen bir dondurma reklamı, bir anda ortaya çıkan bir müzikal kesiti ve gerçeküstü bir ödül konuşması şeklinde kendine yer buluyor. Özellikle filmin üçüncü evresi diyebileceğimiz okul sekansına doğru film ilerlerken Lynch’in bir diğer filmi olan Lost Highway’dekine benzer bir finale doğru çekildiğimizi hissedebiliyoruz. Bu yönleriyle I’m Thinking of Ending Things’in, Lynch filmleriyle ton bakımından yakın bir ilişki içinde olduğunu söyleyebiliriz.

Müzik bize ne yapıyor böyle?

Aklın sınırlarını zorlayan ve gerçekle oynayan filmlere bakış

Gerçek ve gerçeküstü

Ergün Baydı

Sinemayla ilgilenmenin yanı sıra ödül sezonu ilgi alanlarınızdan ise, siz de sıradan izleyiciden farklı olarak yönetmen ve oyuncu isimleri dışında hafızanızda birçok isim depolamaya başlamış olabilirsiniz. Görüntü yönetmenleri, kurgucular, film müziği bestecileri, kostüm tasarımcıları… Bunun olumsuz yan etkileri arasında, filmi açılış jeneriğinde gördüğünüz tanıdık isimlerin yarattığı beklentiyle izlemek, olumlu yan etkileri arasında ise filmin kapanış jeneriğinde tanıdık bir isim gördüğünüzde “tabii ya!” gururunu yaşamak sayılabilir. Bir de çevrenizdeki hiç kimsenin adını dahi bilmediği kişilerin hayranı olmak… İşte prodüksiyon tasarımcısı Sarah Greenwood ve set dekoratörü Katie Spencer da bende o etkiyi yaratan sanatçılardan. Sherlock Holmes (2009, Guy Ritchie)

Muhteşem ikili: Bir filmin fizikselliğinden ve görselliğinden sorumlu olan, setlerin genel görünümünü tasarlayan, yönetmen ve görüntü yönetmeniyle birlikte çalışarak filmin duygusunu, renklerini ve atmosferini doğrudan etkileyen prodüksiyon tasarımcılarından biri Sarah Greenwood. Fakat tabii ki koca setleri ve filmlerin görselliğini tek bir kişiye mal etmek mümkün değil. Sanat yönetmenlerinden marangozlara uzanan yüzlerce kişilik listede, prodüksiyon tasarımcısıyla oldukça yakın çalışan ve filmin görselliğine en az onun kadar etkili kişi, set dekoratörü. Bir sette görünen tüm objelerin tasarımına, perdelerden döşemelere tüm dekorasyona, bunların eskilik derecesinden duruş şekillerine kadar karar veren ekibin başında bulunan set dekoratörleri, alanda ödül veren birçok organizasyon tarafından da prodüksiyon tasarımcılarıyla birlikte ödüllendiriliyor. Çoğu zaman, bu iki görevi üstlenen kişiler, ayrılmaz ikililere dönüşüyor, kariyerlerini birlikte sürdürüyor. Sarah Greenwood için o isim Katie Spencer.Anna Karenina (2012, Joe Wright)

1998’den beri neredeyse tüm projelerinde birlikte çalışan ve birlikte altı kez Oscar’a aday gösterilen Greenwood ve Spencer'ı özellikle Joe Wright filmleriyle tanıyoruz. Pride & Prejudice’ın (2005) İngiltere kırsalını, Atonement’ın (2007) meşhur fıskiyesini ve İkinci Dünya Savaşı sahnelerini, Darkest Hour’ın (2017) Londra’sını kusursuz şekilde yansıtan ikilinin en akılda kalıcı işiyse Rus edebiyatının başyapıtı Anna Karenina’yı (2012) eski bir tiyatro sahnesinde, kısıtlı bütçeyle gerçek anlamda “canlandıran” mekanik setleri. Wright filmlerinin yanı sıra Sherlock Holmes’ün (2009) tersane sahnesini ya da Beauty and the Beast’in (2017) şatosunu gördüğünüzde de aklınıza gelmesi gereken isim onlar.Rebecca (2020)

Manderley’e hoş geldiniz: "Dün gece rüyamda yine Manderley'e gittim." Daphne du Maurier’in 1938 tarihli ünlü romanı Rebecca, bu satırlarla başlar. Roman, başarısının ardından Alfred Hitchcock tarafından, 1940’ta sinemaya uyarlanır. Rebecca’nın ana karakteri adını dahi bilmediğimiz bir genç kadın olsa da onun evlenerek geldiği görkemli malikâne Manderley’in koridorlarında ve odalarında varlığını hissettiren, ölümünün ardından malikâne çalışanlarının ve yüksek sosyetenin zihninden bir an olsun silinmemiş, hayalet bir kahraman vardır: Evin eski hanımı Rebecca. Rebecca’nın görünmez varlığının hissettiren en önemli faktörse, yazarın Manderley tasvirindeki detaylar ve heybettir. 21 Ekim'de Netflix'te yayımlanan, Ben Wheatley imzalı yeni Rebecca (2020) uyarlamasında Manderley'i baştan yaratan, Greenwood ve Spencer ikilisinin ta kendileri. Filmin karanlık, gotik atmosferine hükmeden Manderley, Birleşik Krallık'taki farklı malikâne ve şatoların farklı öğeleri birleştirilerek yaratılmış. 

Diyor ki… Bir gece ansızın uyandım ve dedim ki, (Anna Karenina seti olarak kullanılan tiyatro sahnesinde bir tren istasyonu inşa etmek yerine) yapmamız gereken tiyatroyu istasyona taşımak! Biz de tiyatronun sahnesini ve sahne önünü, çekimleri yaptığımız tren istasyonunda yeniden inşa ettik.

Muhteşem ikili prodüksiyon tasarımcısı Sarah Greenwood ve set dekoratörü Katie Spencer bir araya gelirse.

Sherlock Holmes, Anna Karenina, Rebecca: Sete hoş geldiniz.

Edebiyat | Portre serisinde edebiyat dünyasından isimlerle söyleşiler yapacak ve belirlediğimiz iki eksen sorumuzu farklı yönlerden irdelemiş olacağız. İlk konuğumuz yazdığı öyküler ve editörü olduğu Kitap-lık dergisinden tanıdığımız Murat Yalçın. Usta yazarla ocak ayında çıkan kitabı Dayı Parçası üzerine konuştuk. Eksen sorularımıza verdiği cevaplar ise haftaya burada.Murat Yalçın

Dayı Parçası dayı-yeğen ilişkisi üzerine kurulu bir metin. Neden dayı-yeğen odaklı bir anlatı kurmayı tercih ettiniz?

Bu ilişkide rahat edeceğimi düşündüm. Arada hem saygı hem sevgi olmalıydı. “Dayı” kültürümüz geniş ve çeperlidir. Daha özel bir şey söylemek gerekirse gerçek hayatta olmayan bir dayıyı icat etmenin çekiciliğine kapılmış olabilirim. Anlatıcı kişinin baba eksikliğini anne tarafından bir yakınla tamamlaması bana uygun göründü.

Kitabın öne çıkan en önemli unsurlarından biri de dil. Günlük hayatta kullanmadığımız sözcükleri okuyoruz. Bu tercihin sebebi, yeğenin edebiyatla uğraşması, akademisyen olması kuşkusuz. Peki sizin için neden vazgeçilmez oldu? 

Anlatıcıya biçtiğim dil bu. Onun geçmişine, kültürüne, dünyaya bakışına uygun bir söz dağarı yaratma kaygısı güttüm. Yazında salt güncel sözcüklerle yetinilemez. Her anlatı kendi dilini zorlar. Ben de bazen söz araştırmalarına girişirim. Ağzımızdaki sözcüklerle yazının sözcükleri başka başkadır. Yazdığım her metne özel bir sözlük oluşsun isterim. Yazının yaşantı parçalarını yansıtan ya da aktaran bir gereç olmadığını, bir dil ve dünya yaratma uğraşı olduğunu sezdirmeye çalışıyorum. 

Mizah, sizin tüm metinlerinizde vazgeçilmez unsur diyebiliriz. Dayı Parçası’nda da bunu görüyoruz. Ölümü anlatırken mizah kaçınılmaz mı oldu? 

Bu sorunuz Behçet Çelik’in bir saptamasını anımsattı: “Dil neşesi”. Gülmeceden apayrı bir şey… Büyük bir acıyı dil eğlencesiyle bozguna uğratma çabası, demeli belki de. Bendeki “mizah”ın bildiğimiz anlamda gülmece olmadığını nasıl anlatayım. Hastalığı, ölümü, yitimi, acıyı, kederi dil oyunlarıyla sahnelenmiş bir kabareye çevirme arzusu, belki de zamanın üstümüzdeki baskısıyla savaşma biçimi. Diyeceğim, seçilmiş bir yöntem değil benimki, başka türlüsünü bilmemek.

Metinde yaşam ve ölüm arasındaki çelişkiyi, bir eksikliği tamamlama durumunu okuyoruz aslında. Kendi fanusu içinde yaşayan yeğenin, edebiyata tutunmasına bir de buradan bakabilir miyiz?

Yeğen kendi dünyasından çıkmadan gerçeklerle baş etmeye çalışıyor. Dayı Parçası yazdığım en “gerçekçi” metin desem ya da buradaki kişiler, yerler, olaylar tamamen uydurma desem ne fark eder? Yazar aldanan ve aldatandır her zaman. Yazının gerçekçiliği türlü türlüdür. Anlatılanların yaşananlarla örtüşmesinden tutun da anlatının inandırıcılığına kadar. Bizde, okurlar da okumazlar da yazarlar da yazmazlar da bu gerçekleri birbirine karıştırıp dururlar.

"Yazının yaşantı parçalarını yansıtan ya da aktaran bir gereç olmadığını, bir dil ve dünya yaratma uğraşı olduğunu sezdirmeye çalışıyorum. "

Murat Yalçın'la "Dayı Parçası" üzerine

2020-2021 tiyatro sezonu, hangi oyunların sahneleneceğinden ziyade oyunların nerede ve nasıl sahnelenebileceği üzerine kurulu. En endişe verici “Tiyatrolarımız ne olacak?” sorusu ise hâlâ bilinmezliğini koruyor. Tiyatro Gündemi'nde bu soruya cevaplar arayacak, tiyatro gündeminden gelişmeleri aktaracak ve tiyatroya gönül verenlerin seslerine kulak vereceğiz. 

Pandeminin yarattığı titreşimin en büyük çatlaklarından biri tiyatro sahnelerinde yaşanıyor. Tiyatroların kapatılmasıyla büyük bir ekonomik buhranın içine giren, “Tiyatromuz Yaşasın” diyerek destek bekleyen sahnelerin büyük bir çoğunluğu talep ettiği desteği göremiyor, çatlaklar giderek genişliyor. Durumun bir sonucu olarak da Toy Sahne, Küçük Salon gibi yıllarca birçok tiyatroya ev sahipliği etmiş sahneler kepenk kapatmak zorunda kalıyor. 

Çözüm arayışları: Tiyatroların bu salgın sürecinde kapanmama mücadelesiyle geçirdiği yaz aylarının ardından, normal şartlarda sezonun açılacağı mevsim gelmiş olsa da sahnelerde endişe verici bir sessizlik hâkim. Kimi sahneler bu süreci atölyeler düzenleyerek telafi etmeye çalışırken kimi topluluklar da çalışılan oyunları açık alanlarda -veya daha geniş sahnelerde- sahneleme arayışına gidiyor. Büyük sahnelere sahip tiyatrolarda, sosyal mesafeli seyir alanı ve yenilenmiş hava filtreleri, kapalı alanda oyun seyretmeyi kolaylaştırsa da "kara kutu" olarak tarif edilen, 60-70 kişilik tiyatro salonları büyük bir kriz içerisinde. Küçük ölçekli bu sahneler, geçimini sağlamak için seyirci sayısını azalttığı durumda bilet fiyatlarını büyük oranda artırma zorunluluğu yaşıyor. Fakat zaten hâlihazırda seyirci problemi çeken sahnelerin, pandemi sürecinde zamlı bilet fiyatlarıyla seyirci bulması çok daha zorlu bir hâle geliyor. Bu sebeple de küçük ölçekli tiyatrolar çözümü kendi mekânlarını dışına çıkmakta veya oyunlarını büyük ve geniş alanlarda sahnelemekte buluyor. Bu da aslında uzun vadede mekânla özdeş tiyatro ilişkisine yeni bir soluk getireceğe benziyor. 

Alternatif tiyatrolar: Örneğin, Türkiye’de “alternatif tiyatro” denildiği zaman akla gelen ilk ekiplerden olan DOT, mekânsal yolculuklarının son durağı olan Dotkanyonda projesini 1 Şubat 2020 tarihinde sonlandırmış ve Kanyon’da bulunan sahnesini kapatmıştı. Şimdi ise “Pandemi doğayla gelen bir sınav; bu sınavı doğayla birlikte, doğayı anlayarak aşabiliriz.” diyerek yeni durak olarak seçtikleri Kemerburgaz Kent Ormanı’nda, Dotormanda projesini başlattılar. Prudencia Hart ve Bir Tuhaf Dibe Vurma Öyküsü, Sesin Resmi, Limon Limon Limon Limon Limon, bu sezon Dotormanda kapsamında izlenebilecek oyunlar. DOT, aynı zamanda başka tiyatro topluluklarına da ev sahipliği yapmayı planlıyor. 

Kumbaracı50 kapanmasın: İstanbul’un köklü alternatif sahnelerinden biri olan Kumbaracı50 ise kapanma tehlikesiyle karşı karşıya. Bu zamana kadar 55.000 den fazla seyirciye perde açmış, 150 farklı tiyatro topluluğa ev sahipliği yapmış olan mekân, başlattığı #kumbaracı50kapanmasın kampanyasıyla destek bekliyor.

“Sezon Minimal”: Sadece alternatif sahneler değil, kurum tiyatroları da bir değişim içerisinde. İBB Şehir Tiyatroları, bu yıl 30 alternatif tiyatro oyununa kendi sahnelerinde yer vereceğini açıkladı. Aynı şekilde yine İBB Şehir Tiyatroları, “Sezon Minimal” adlı bir proje başlatarak; az dekorlu, minimal, tek perdelik 16 oyunu sahneye taşıyacak. Bu projenin ilk üretimleri olarak Sen İstanbul’dan Daha Güzelsin, Melek, Geçit, Zehir gibi oyunlar seyirciyle buluştu. Nilüfer Belediyesi Kent Tiyatrosu da bu sezon çıkaracağı Hamlet oyunuyla yeni bir seyir deneyimi yaşatmayı planlıyor.

🎭 Tiyatroları çok özledik. Yoksa siz de mi?

Pandemi döneminde tiyatro sahneleri 

Tiyatromuz Yaşasın!

Berk Kaya