<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Dünyanın akışını hesaplamak, onu anlamak demek değildir.” –Edmund Gustav Albrecht Husserl</blockquote>Başlığa bakıp, bu yazının konusunun bir felsefe akımı olan fenomenoloji olduğunu düşünerek derhal sayfayı kapatmaya meylettiyseniz sizi uyarmak isterim: Bu yazının konusu fenomenoloji değil.&nbsp;Aslında öyle, fakat tam olarak değil.&nbsp;Bu yazının konusu, dolaysız olarak verilmiş yatırım fenomeninden ziyade, onun dolaylı sonucu olan sosyal medya fenomenleri, daha doğrusu, onların kitlelere ve kitlelerin oluşturduğu piyasalara etkileri olacak.Jean-Paul Sartre, Heyecanlar Üzerine Bir Kuram Taslağı adlı çalışmasında şöyle der:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bir felsefe akımı olmaktan çok bir yöntem olarak tarif edilmesi yaygındır çünkü fenomenoloji, her şeyden önce, fenomeni, yani dolaysız olarak verilmiş olanı betimlemeye dayanan bir yöntemdir.”</blockquote>Dijital çağın getirdiği yeniliklerle birlikte sosyal medya platformları bireysel—hatta zaman zaman kurumsal—yatırımcıların finansal kararlarını etkileyen önemli bir faktör&nbsp;hâline geldi. Geleneksel yatırım yöntemleri olan temel/teknik analize ve kamuyu aydınlatan haber akışlarına ek olarak sosyal medya, yatırımcıların fikir alışverişinde bulunabileceği, piyasa trendlerini takip edebileceği ve hatta etki analizleri yapabileceği bir platforma dönüştü. Bu platformların başat aktörleri olan sosyal medya fenomenleri ise on binlerce hatta yüz binlerce takipçiye ulaşarak büyük bir etki alanına sahip oldular.&nbsp;Sosyal medya fenomenleri, her ne kadar profillerinde yer alan açıklama kısmına, ilgili mecrada yaptıkları paylaşımların yalnızca kendileri için oluşturdukları hatırlatma notları, kendi kendilerine yaptıkları konuşmalar, yatırım tavsiyesi niteliğinde olmayan sesli düşünceler&nbsp;yahut can sıkıntısından karalanmış şeyler olduğunu belirtseler de esasında takipçilerini belirli hisse senetlerini veya varlıkları almaya yahut satmaya yönlendirme eğilimindeler.&nbsp;Hayır, bu niyet okumak ya da suçlamak değil. İftira atmak hiç değil. Bu, olsa olsa, verili bir gerçekliğin hoşa gitmeyen ifadesi. Zira notlar almak, fikir egzersizi yahut beyin jimnastiği yapmak için sayısız çevrimdışı seçenek varken bunlar yerine çevrimiçi bir "not defteri" kullanmak, niyetin aslında bu olmadığının örtük beyanıdır.Bu tavsiyeler, yatırım konusunda yeterli bilgi ve beceriye sahip olmayan takipçilerin yatırım kararlarını etkileyebilir ve belirli hisse senetlerinin veya varlıkların fiyatlarında hareketliliğe neden olabilir. Daha da önemlisi, bu tavsiyeler yatırım konusunda yeterli bilgi ve beceri ile kuvvetle muhtemel ehliyete de sahip olmayan kişiler tarafından veriliyor olabilir.&nbsp;Tüm bunların mümkün olduğu bir ortamda, sahip olunan büyük takipçi kitlesi belirli bir hisse senedi veya varlığa yönelik yoğun bir ilgi oluşturabilir. Doç. Dr. Sümayra Gazel’in Davranışsal Finans başlıklı çalışmasında belirttiği üzere:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Önceleri insanlar yatırım tercihlerini konuşmaktan kaçınırken bugün yatırıma ilişkin sosyal normlar değişmiş ve insanlar yatırım tercihlerini konuşmaya başlamışlardır. Bu durum ise sürü davranışının ortaya çıkmasına, piyasada aykırılıklara, aşırı ya da yetersiz tepkilere sebebiyet vermektedir.”</blockquote>Bazı durumlarda, bazı kişiler veya gruplar, belirli bir hisse senedinin fiyatını manipüle etmek için birlikte hareket etmek üzere organize olabilirler. Bu durum, spekülatif amaçlarla fiyatların yapay olarak şişirilmesine veya düşürülmesine yol açabilir. Bu tür manipülasyonlar, piyasa bütünlüğünü tehlikeye atarken, geçim sıkıntısı, hayat gailesi gibi bahanelerle kolay paraya tevessül etmiş kişileri ve onların durumdan habersiz ailelerini son derece olumsuz şekilde etkileyebilir.Ezcümle, tüm dünyada sosyal medyanın ve bilhassa sosyal medya fenomenlerinin piyasalara etkisi günbegün artarken, bu durum finansal piyasalarda daha önce görülmemiş türden dinamiklere neden olmaktadır.&nbsp;Yatırımcılar, sosyal medya mecralarında gördükleri bilgileri yetkinlikleri içerisinde objektif bir şekilde değerlendirmeli ve kararlarını güvenilir kaynaklardan elde ettikleri analizlere dayandırmalıdırlar. Şayet böyle bir yetkinlikleri yoksa, bu işleri onlar yerine yapmaya gönüllü olan ehliyetli, kayıtlı ve liyakatli piyasa profesyonellerine başvurmaları tercih sebebi olmalıdır.Zira Morgan Housel’in ünlü çok satan kitabı Paranın Psikolojisi’nde dediği gibi:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Hiçbir şey bedava değildir. Para tanrıları, bedelini ödemeden ödül arayanlara pek iyi gözle bakmazlar. Yatırım işi de aynı böyledir.”</blockquote>

Finans dünyasındaki tüm önemli gelişmeler ve makro-iktisadi meseleler, derinlemesine bir perspektif ve sebep-sonuç ilişkileriyle hafta içi her gün sabah 08.00'de gelen kutunda!

Finans dünyasındaki tüm önemli gelişmeler.

EXANTE

Bu yazının konusu, dolaysız olarak verilmiş yatırım fenomeninden ziyade, onun dolaylı sonucu olan sosyal medya fenomenleri, daha doğrusu, onların kitlelere ve kitlelerin oluşturduğu piyasalara etkileri olacak.

Yatırımın fenomenolojisi yahut fenomenlerin piyasaya etkisi

"Ah, oğlum, oğlum! Senin istediği zaman hayvana dönüşebilen bir büyücü olduğunu söylüyorlar.” Rudyard Kipling, Orman Kitabı Geçen hafta, ekonomi politikasının geleceğine dair bazı endişelerin piyasada satışa sebep olduğu günlerden birinde, sosyal medya hesabımdan şu ünlü deyişi paylaştım:“Sermaye kuzunun kalbine, filin hafızasına ve ceylanın bacaklarına sahiptir.”Yayımlamadan önce herhangi bir yazım yanlışı olup olmadığını kontrol ederken, sermayenin tek bir cümle içinde üç ayrı hayvanın, üç ayrı özelliğiyle betimlendiğini fark ettim. Gerekli mesajı verebilmek için bir kuzunun kalbini, bir filin hafızasını ve bir ceylanın bacaklarını birleştirmiş; ortaya çıkan ucubeye de “sermaye” adını vermiştik. Halbuki aynı mesajı, “Sermaye sahipleri ürkektir, geçmişi unutmaz ve gerektiğinde hızlıca kaçar!” şeklinde de kurabilirdik pekala. Fakat epey insani bir betimleme olacağından, okuyanlarda aynı etkiyi bırakmazdı muhtemelen.Yine aynı sebeptendir ki “varlık fiyatlarının yükseldiği” günler yaşamayı değil, “boğa piyasası” içinde olmayı seviyor; “risk iştahının azaldığı” günlerden değil, “ayı piyasası” yaşanan dönemlerden bahsediyoruz. Hâl böyle olunca bir seçim yapmanız gerekiyor: Kendinizi bir ayı olarak mı tanımlıyorsunuz yoksa boğa mı?Tabii bu, meselenin henüz ilk aşaması. Piyasanın yönüne dair beklentinizi belirttiğiniz seçimden sonra sıra, o piyasa koşullarındaki tavrınızı ve tarzınızı belirleyecek yeni hayvan seçimlerine geliyor.John Berger, Hayvanlara Niçin Bakarız? adlı eserinde, insanın kendini hayvanlar vasıtasıyla anlatma isteğinin kökenine değinir:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“İnsanı konuşmaya yönelten ilk güdüler duyular olduğuna göre, ilk söylediği sözler de benzetmelerdi. İlk benzetme hayvanla ilgili idiyse, bunun nedeni insanla hayvan arasındaki ilişkinin metaforik olmasıdır. Bu ilişkideki iki öğenin—insanla hayvanın— paylaştıkları, aynı zamanda onlar arasındaki ayrımı ve benzersizliği gösteriyordu.”</blockquote>Sermaye piyasalarındaki aktörleri—bireysel yatırımcılar, kurumsal yatırımcılar, para yöneticileri, firma sahipleri, spekülatörler vb.—tanımlamak için kullanılan hayvanlar yalnızca kuzu, fil, ceylan, boğa ve ayı ile sınırlı değil kuşkusuz. Listede açgözlülükleriyle tanınan ve hızlı kâr etme arzusuna dayalı dürtülerle kararlar veren “çakallar” var misal. Çakallar genellikle aşırı özgüvenli olmaları, çok fazla risk almaları ve bu özellikleri ile her ortamda övünmeleri ile ünlüler.Onların yanında korkulu ve kararsız tavırları ile bilinen, kendilerine yeterince güvenmedikleri için iyi fırsatları kaçırmalarıyla nam salmış “tavuklar”dan yahut piyasadaki durum değişikliklerine hiç tepki vermeyen ve sahip oldukları pozisyonun aleyhinde bir hareket oluşsa dahi pozisyonlarını tutma eğiliminde olan “köpekler”den de bahsedebiliriz.Bitmedi.Piyasanın müdavimleri, agresif ve fütursuz tavırlarıyla büyük kârlar peşinde koşarken tozu dumana katan, hedeflerine ulaşmak için insider trading yahut borsa manipülasyonu yapmaktan çekinmeyen “kurtlar” da söz konusu listenin başlarında muhakkak.Tabii kurtlardan bahsetmişken, büyük miktarda sermayeye sahip olup yaptıkları işlemlerle piyasaya yön verebilen, herhangi bir varlığın fiyatını sert şekilde yukarı ya da aşağı hareket ettirip piyasada yüksek boylu dalgalanmalar yaratan “balinalar”ı da anmadan olmaz.Arthur Schopenhauer,&nbsp;İnsan Doğası Üzerine adlı eserinde insanı şöyle anlatır:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“İnsan, gerçekten de vahşi ve korkunç bir hayvandan başka bir şey değildir. Biz, insanı evcilleşmiş ve uygarlaşmış olarak görüyoruz. Bu yüzden de zaman zaman onun gerçek yüzüyle yani doğasıyla karşılaştığımızda dehşete düşüyoruz.”</blockquote>İnsan—esasında hayatın her alanında bu riski taşıyorsa da—bilhassa yatırım yapmak yani para kazanmak dürtüsü söz konusu olduğunda hızla aslına, evcilleşmemiş zamanlarına dönmeye teşne bir varlık. Fakat bu aslına dönüşün getirdiği davranışları insana has sıfatlar, fiillerle anlatmaktan hoşlanmıyoruz. Hayvan suretlerinin ardına gizlenerek kullandığımız metaforlar sayesinde yaptığımız gayrivicdani, gayriinsani hatta gayriahlaki pek çok eylemi sağaltıyor, onları aklıyoruz.Güçlünün zayıfı ezmediği, daha adil bir dağılımın mümkün olduğu bir düzeni tesis etmek için gayret göstermek yerine temsili sulardan alıyor; büyük balığın küçük balığı yemesinden rahatsız olmuyoruz. Benzer şekilde, kurtlukta düşeni yemek kanun olduğundan, biz de düşene yardım etmek için yeterince çaba sarf etmiyor, hatta hızla onun yerine geçmekte beis görmüyoruz.Sermaye piyasalarını türlü hayvanatın oluşturduğu bir orman olarak betimlemek ve yeni gelenlere bu hâliyle benimsetmek, bize bu piyasada orman kanunlarını uygulamak için büyük bir kabiliyet alanı yaratıyor. Ardından o alanda gücümüz yettiğince ve canımız istediğince at koşturabiliyor, ayı oynatıyor, boğa güreştiriyor, köpek dövüştürebiliyoruz.Oyunun sıfır toplamlı olduğu kabulümüz ve bu oyunda zafere giden yolda her şeyin mübah olduğuna dair inancımız ile yeri göğü zehirleyip ormanın florasını bozarken bunu fark etmiyor, fark etsek de kısa vadeli kazançlar uğruna uzun vadeli kayıpları umursamıyoruz.Ne var ki, bir ihtimal, bunu değiştirmek mümkün.Her türlü zorluğunu göze alarak bir ihtimalin peşinden gitmek ve kullandığımız dili, borsanın o meşhur ve değişmez kabul edilen jargonunu değiştirmek bunu mümkün kılabilir. Sermaye piyasalarını vahşi kanunların geçerli olduğu bir orman yahut birilerinin hepsini kazanırken diğerlerinin her şeyi kaybetmek zorunda olduğu bir savaş meydanı olmaktan çıkarmanın yolu, jargon dediğimiz o dilin iktidarını değiştirmeye cesaret etmekten geçiyor olabilir.Zira Roland Barthes’ın dediği gibi:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(51, 126, 72); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Anlatım, bir yasalar bütünüdür, dil ise onun kodudur. Bizler dil içerisindeki iktidarı görmeyiz, çünkü her dilin bir sınıflandırma olduğunu, her sınıflandırmanın da baskıcı olduğunu unuturuz. Ama dil, ne gericidir ne de ilerici; yalnızca faşisttir; çünkü faşizm söylemeyi engellemek değil, söylemeye zorlamaktır.”</blockquote>Yatırım, bir hayat-memat meselesi değil, gelecek planlaması. Yatırım ortamında geçerli olması gereken orman kanunları değil, sermaye piyasası kanunları. Yatırım yaparken ihtiyacımız olan hayvani dürtüler değil, insani vasıflar.Bir şeyler var değiştirmemiz gereken. Önce dilden başlanacak. Bence denemeye değer.

İnsan, bilhassa yatırım söz konusu olduğunda hızla aslına, evcilleşmemiş zamanlarına dönmeye teşne bir varlık. Sermaye piyasalarını türlü hayvanatın oluşturduğu bir orman olarak betimlemek, bize bu piyasada orman kanunlarını uygulamak için büyük bir kabiliyet alanı yaratıyor.

Burak İhsan Çetinçeker