Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açıldığı 23 Nisan 1920 Cuma günü, Ankara’nın en muhteşem ve heybetli günlerinden biriydi. Millet, o gün sanki kendi talihini değiştirecek olan yeni teşekkülün doğmak üzere olduğunun farkındaydı. Herkes, daha sabahtan, bir bayramın şenliğine ortak olurmuşçasına dışarıya çıkmıştı. Yediden yetmişe cümle alem, hâli vaktine göre allı pullu en güzel elbiselerini giymiş, Hacı Bayram Camii ile Meclis arasında bulunan bilumum arsaları, hatta damların tepelerine kadar bütün binaları doldurmuştu. Tüm Ankara bu çevreye sıkışmaya çalışmış, fakat bu mümkün olmadığı için insanlar taşmıştı. Sürekli dalgalanan ve gelgitlerle dolu bir denizi andıran halkın görüntüsü heyecan vericiydi. Meclisin açılış gününde Ankara, ulvi tezahürlerden birine sahne oluyordu.Bin, bin beş yüz kişilik sığası olan Hacı Bayram Camii de henüz sabahın erken saatlerinde dolmuştu. Öyle ki Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları dahi yer bulmak için oldukça uğraştı. Bu, olağan eda edilecek cuma namazından başka bir şeydi. Filhakika bu toplanma, o gün için dinî bir toplanma olmaktan ziyade millî bir toplanmaydı. Halkın nazarında, hayatta nadir rast gelinen en yüce ve kutsal içtimalardan biriydi.Cuma namazına iştirak edenler yerlerinden kımıldayamayacak kadar iç içeydi. İnsanlar kapılardan taşmış, mermer avluya doluşmuş, sokaklarda mevki almışlardı. Yunus Nadi’nin düşüncesine göre o gün Ankara’da Hacı Bayram’dan başka hiçbir camide cuma namazı kılınmamıştı çünkü diğer camilerin sadece cemaatleri değil, imamları ve müezzinleri de bu büyük kalabalığa dahil olmuştu. Etrafı çevreleyen muhip halk&nbsp;yekpare bir abide gibiydi. <img src="https://images.aposto.com/2024/3/1/1713751594153.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Camiden Meclis’e kadar gitmek mesele olmuştu. Mustafa Kemal Paşa ve mebuslar yoğun bir insan kalabalığı arasından Meclis’e çabayla ulaştı. Kolay olmadı, çünkü halk da beraber hareket etmek istiyordu: Bu bir millet davasıydı. Binaenaleyh yürümekten çok herkes bir arada dalga dalga ilerledi. Meclis’in giriş kapısında kurban kesildi, sokakta Bursa mebusu Fehmi Gerçeker’in okuduğu dua ve amin sesleri yankılandı.Duadan sonra, Mustafa Kemal Paşa kapıdaki kurdeleyi kesti ve bütün mebuslar içeri girerek sıralara oturdu. Meclis’in ilk açılış konuşmasını en yaşlı üye sıfatıyla geçici olarak Meclis Başkanlığı’na seçilen Sinop mebusu Şerif Bey yaptı ve konuşmasında tam bağımsızlığı vurguladı. Açılış konuşmasının ardından söz alan Mustafa Kemal, Meclis’in hangi üyelerden oluşacağını kısaca izah eden bir konuşma yaptı. Paşa, mazbataların geçerliliğinin tespiti için bir komisyon kurulmasını önerdi, bu öneri kabul edilerek mazbataların incelenmesi için beş kişilik komisyon kurulması kararı alındı.Fevkalade bir törenle açılan ve tüm dünyaya karşı tavrını ilan etmiş olan Meclis artık Ankara’da bir hayat merkeziydi ve bütün Türkiye’nin dayanağı ve kıblesiydi. 24 Nisan itibarıyla memleketin her tarafından gelen tebrik telgraflarının sayısı binleri aşmıştı. Telgrafların dilindeki samimiyet bile Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin ne müthiş ve muazzam bir millet arzusu olduğunu göstermeye yeterliydi. Meclis’in açılmasıyla millet, İstanbul’un işgaliyle bir an için kaybolur gibi olan birlik noktasını bulmuş; Meclis ise milletin bu heyecan ve coşkusundan bir daha kuvvet almıştı.Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli atılmıştı. <img src="https://images.aposto.com/2024/3/1/1713750958650.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.42" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Bu yazı büyük ölçüde Yunus Nadi'nin Birinci Büyük Millet Meclisinin Açılışı ve İsyanlar adlı kitabından derlenmiş ve ağırlıklı olarak kendisinin gözlemlerine yer verilmiştir.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kaynaklar: Yunus Nadi, Birinci Büyük Millet Meclisinin Açılışı ve İsyanlar, Sel Yayınları. Ankara Büyükşehir Belediyesi, İstiklal Savaşı'nda Ankara, Ankara Tarihi ve Kültürü Dizisi.</li></ul>

Her pazartesi saat 12.00'de Ankara'dan özenle seçilmiş etkinlikler, haberler ve hikâyeler.

Ankara'dan özenle seçilmiş etkinlikler, haberler ve hikâyeler.

Aposto Ankara

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin açılış gününde yaşananlara Yunus Nadi'nin anıları eşliğinde yakından bakıyoruz.

Yunus Nadi'nin anılarından: Adım adım Meclis'in ilk günü

İpeksi tüyleri, gösterişli kuyruğu, sivri kulakları, badem gözleri ve asil duruşuyla dikkatleri üzerine çeken zarafet timsali Ankara kedisi, fiziksel güzelliğinin ötesinde, zekası ve oyuncu doğasıyla da tanınır. Her zaman çevresini keşfetmeye ve yeni maceralar aramaya meraklı, çevik patileri ve akrobatik becerisiyle mükemmel bir tırmanıcı olan bu kedi türü, yıllar içerisinde birçok sanat eserinin odağında yer aldı.1970 yılında Walt Disney Animasyon Stüdyoları, yönetmenliğini Wolfgang Reitherman’ın üstlendiği, aristokrat kedilerden oluşan bir ailenin etrafında dönen <a fr-original-style="" href="https://www.imdb.com/title/tt0065421/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">The AristoCats</a> isimli bir film çıkardı. Filmin başkahramanı, Eva Gabor’un sesiyle hayat verdiği, herkese karşı nazik ve arkadaş canlısı davranan, safir gibi parladığı söylenen mavi gözlere sahip Duchess isminde zarif bir Ankara kedisiydi. <img src="https://images.aposto.com/2024/3/0/1713138416158.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" alt="Duchess" ratio="1.68" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Abe Levitow, 1962 yılında <a fr-original-style="" href="https://www.imdb.com/title/tt0057093/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Gay Purr-ee</a> isimli bir film yönetti. Warner Bros. tarafından piyasaya sürülen animasyonun başrolünde, Judy Garland'ın ses verdiği Ankara kedisi Mewsette bulunuyordu. Fransa'nın kırsalında yaşayan ve Paris'e gitmek isteyen pembe tasmalı Mewsette, mavi gözlü, idealist, ağırbaşlı, beyaz bir kediydi. <img src="https://images.aposto.com/2024/3/0/1713138572214.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.83" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Yine Warner Bros. tarafından dağıtımı yapılan, kamerasına Mark Dindal’ın yön verdiği, 1997 yılının iz bırakan filmlerinden <a fr-original-style="" href="https://www.imdb.com/title/tt0118829/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Cats Don't Dance</a> de adının ihtiva ettiği üzere kedileri merkezine alıyordu. Filmin protagonisti Sawyer'ı Jasmine Guy seslendirdi. Yetenekli bir şarkıcı ve dansçı olan ama ayrımcılık nedeniyle Hollywood tarafından haksız yere reddedilip Hayvan Aktörleri Ajansı'nın sekreteri olarak yaşamını sürdüren Sawyer da bittabi bir Ankara kedisiydi. <img src="https://images.aposto.com/2024/3/0/1713138835402.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.81" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Hanna-Barbera Stüdyoları tarafından 90’lı yılların başında geliştirilen, <a fr-original-style="" href="https://www.imdb.com/title/tt0126173/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">SWAT Kats: Radical Squadron</a> isimli çizgi dizi iki sezon boyunca TBS ekranlarında gösterildi. "Kats" olarak bilinen antropomorfik kedigillerin yaşadığı Megakat adlı kurgusal şehirde geçen dizideki Kat's Eye News haber muhabiri Ann Gora’nın ismi doğrudan Ankara kedisi (Angora cat) üzerine bir kelime oyunundan geliyordu. <img src="https://images.aposto.com/2024/3/1/1713139569790.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.54" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Fleet Foxes’un eski davulcusu Joshua Tillman ya da solo kariyerinin bilinen sahne ismiyle Father John Misty, 2022 yılında <a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/intl-tr/album/2tfg6zi5pwuYeQ0IHYnOBz?si=u8DjqpQjRJOImPRSsdJTEg" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Chloë and the Next 20th Century</a> albümünü yayımladı. Albümün en çok öne çıkan şarkısı, dinleyicilerin gözbebeği, country-folk ballad <a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/intl-tr/track/7ydJaSdC8Au68eYgspNznY?si=99604fa304f64c42" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Goodbye Mr. Blue</a> oldu. John Misty, Harry Nilsson’un <a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/intl-tr/track/1jcPcDu2YawPfLhwjYnqK2?si=1b365bd2cab24c82" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Everybody’s Talkin’</a> parçasının melodisi üzerine yazdığı şarkıda Mr. Blue ismindeki bir Ankara kedisinden bahsetti. Kedi, kopmuş bir ilişkiden geriye kalan tek bağı sembolize ediyordu.Ankara kedisi eserlerde yan karakter olarak da yer aldı: Alex Proyas'ın 1994 yapımı <a fr-original-style="" href="https://www.imdb.com/title/tt0109506/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">The Crow</a> filminde Brandon Lee'nin canlandırdığı Eric Draven'ın kedisi Gabriel; James Bond'un baş düşmanı Blofeld'in kedisi Solomon*, Heathcliff çizgi filmindeki Sonja*...Nick Bruel, yazmış olduğu çocuk kitabı serisi <a fr-original-style="" href="https://www.badkittybooks.com/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bad Kitty</a>'de Pretty Kitty isimli bir Ankara kedisine yer verdi. Bütün erkek kedilerin delicesine aşık olduğu Pretty Kitty, diğer kedilerin düşüncesine göre mahallenin en güzel kedisiydi.&nbsp;Ücretsiz bir Unix, masaüstü odaklı işletim sistemi MidnightBSD, ismini parlak tüylere ve altın rengi gözlere sahip siyah bir Ankara kedisinden aldı. Yazılımın geliştiricileri kedileri Midnight'ın siluetini logoda da kullandı. <img src="https://images.aposto.com/2024/3/1/1713144187121.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="3.83" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Yazıda söz edilen -ve edilemeyen- birçok örnekten de anlaşabileceği üzere Ankara kedisi uzun zamandır sahne ışıklarının altında ve ilerleyen zamanlarda da bu ışıklar onun üzerinde olmaya devam edecek gibi görünüyor. *Solomon ve Sonja bazı yazılarda İran kedisi olarak da geçmektedir.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Kaynaklar: IMDb <a fr-original-style="" href="https://www.songfacts.com/facts/father-john-misty/goodbye-mr-blue" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Songfacts</a> <a fr-original-style="" href="https://www.europetnet.org/pet-resources/cat-breeds/item/1964-turkish-angora.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Europetnet</a> <a fr-original-style="" href="https://www.midnightbsd.org/about/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">MidnightBSD</a>

Görkemli Ankara kedisinin popüler kültürdeki yerine yakından bakıyoruz.

Sahne ışıklarının altında: Ankara kedisi

1 Ocak 1949’da Ankara’da Yaprak&nbsp;isminde, künyesinde “Sahibi ve yazı işlerini fiilen idare eden: Orhan Veli Kanık” yazan, 15 günde bir çıkması amaçlanan bir fikir, sanat gazetesi yayımlanmaya başladı. Orhan Veli arkadaşlarıyla hikayeler, yazılar ve şiirler yayımladığı bu gazetenin düzeltisi, mizanpajı, puntosuyla bizzat uğraşır; baskı için gerekli mürekkebi ve kağıdı sağlar; gazeteyi doğrudan doğruya dağıtır, parasını toplar, abonesinin paketlemesini şahsen yapar; postaya kendi götürür verirdi.Gazetede Oktay Rifat ve Melih Cevdet başta olmak üzere Cahit Sıtkı, Sait Faik, Fazıl Hüsnü, Ahmet Muhip, Orhan Kemal, Necati Cumalı, Sabahattin Eyüboğlu, Abidin Dino gibi sanatçılar eserlerini ve fikirlerini ortaya koydu. Şiirler ve hikayeler bir yana, yazarların ürettiği içerikler toplumcu çizgideydi. Önceleri daha bireysel şiirler yazan Orhan Veli de 2. Dünya Savaşı’yla gelen toplumsal sarsıntıların ardından şiirlerinde maşerî eğilimlere ağırlık verdi; gündelik yaşamın, sokaktaki insanın sorunlarını daha içtimai açıdan ele almaya başladı. Toplumdaki haksızlıkları, çarpıklıkları dert edinen, gericiliğe, çarpıtılmış demokrasi anlayışına karşı şiirler yazan bir şaire, yazılarıyla toplumsal yönü ağır basan bir eylem adamı kimliğine büründü. Sabahattin Eyüboğlu’nun dediği gibi: “Tek insan hallerinden insanlığın haline doğru: Orhan Veli’nin şiirinde gittikçe beliren yöneliş buydu.” Hatta Nâzım Hikmet de önceleri mesafeli durduğu Orhan Veli’ye Yaprak döneminden sonra yakınlık duymaya başlamış; özellikle daha sonraları dış ülkelerde tanıttığı şairlerin en başına onu almıştı. <img src="https://images.aposto.com/2024/3/0/1712528963247.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.68" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">&nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; (Soldan sağa: Orhan Veli, Şinasi Baray, Oktay Rifat ve Melih Cevdet)Dostlarının anlattığına göre Orhan Veli’nin gazeteden hiçbir istifadesi olmadı. Gazeteyi bastırmak için para toparlamaya çalıştığı günlerde yamalı pantolonla dolaşmaktan hiçbir zaman gocunmadı. Yaprak, ona üç kuruş bile kazandırmadı, onun malda mülkte gözü vallahi yoktu* ama gazeteyi bir süre çıkaramayacağını anlayınca, 16 Haziran 1950’de gazetenin 28. sayısını neşretti ve Ankara’dan ayrılıp doğduğu şehir İstanbul'a yol aldı.İstanbul’da geçirdiği birkaç ayın ardından aynı yılın Kasım ayında Ankara’ya bir haftalık ziyarette bulunmaya karar verdi. Oradayken bir gece belediyenin yola kablo döşemek için kazdırdığı, herhangi bir işaret olmayan, önlem içermeyen bir çukura düşerek başından yaralandı. İki gün sonra İstanbul’a döndüğünde bir arkadaşının evinde öğle yemeği yerken fenalaşarak Cerrahpaşa’ya kaldırıldı. Alkol zehirlenmesi tedavisi uygulandı, beyin kanaması geçirdiği anlaşıldığında komaya girmişti ve saat 23 sularında hayatını kaybettiğinde henüz 36 yaşındaydı.Ölümü bana hep&nbsp;Yaprak’ın 8. sayısında yayımladığı Bedava isimli şiirinin son dizelerini hatırlatır:(…) Kelle fiyatına hürriyet, Esirlik bedava; Bedava yaşıyoruz, bedava.Orhan Veli’nin aramızdan ayrılışına müteakiben Melih Cevdet, Oktay Rifat, Cahit Sıtkı, Abidin Dino ve Sabahattin Eyüboğlu onun anısına nihai bir Son Yaprak gazetesi çıkardı. Son yaprak belki sarardı ve toprağa düştü ama tepeden tırnağa çiçek açmış ağacın* gövdesi sapasağlam ayakta ve 13 Nisan’da 110. yaş gününü kutlamaya hazırlanıyor. <img src="https://images.aposto.com/2024/3/0/1712528620349.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.43" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> (Soldan sağa: Sait Faik, Orhan Veli ve Sabahattin Eyüboğlu)Sait Faik’in dostunun ardından yazdığı “Üzülme, keyfine bak Orhan! Mektepten çıkar çıkmaz senin şiirini okuyanlarla dolacak Türkçe konuşulan her köyümüz, her şehrimiz” satırlarının üzerinden 70 küsur yıl geçti ve zaman Sait Faik’i haklı çıkardı. O günden bugüne nesiller; Süleyman Efendi'nin nasırına dertlendi, Gemlik’e doğru denizi görünce şaşırdı, bu güzel havalarda âşık oldu, kelimelerin kifayetsiz olduğunu öğrendi, gün oldu aldı başını gitti, gözleri kapalı İstanbul’u dinledi, gökyüzünü maviye boyadı, yırtılan denizleri dikti, rakı şişesinde balık olmayı diledi, güya bir de Galata’ya dadandı…Hani insan radyoda çok sevdiği bir şarkıya denk gelir de şarkı birkaç saniye sonra biter ve tadı damağında kalır ya Orhan Veli'nin geçişi de öyle oldu bu dünyadan; ama bir senfoni kadar da muhteşemdi. *Başlıktaki ve yazıdaki tüm yıldızlar Orhan Veli'nin dizelerine birer naziredir.Kaynaklar:Adnan Veli Kanık, Orhan Veli İçin, Yeditepe Yayınları Asım Bezirci, Orhan Veli, Oluş Yayınevi Memet Fuat, Orhan Veli, Adam Yayınları Orhan Veli, Bütün Şiirleri, YKY TÜSTAV, <a fr-original-style="" href="https://www.tustav.org/sureli-yayinlar-arsivi/yaprak/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Yaprak Gazetesi arşivi</a>

Veli'nin tarifsiz kederler içindeki oğlu bir fakir Orhan Veli'yi, 13 Nisan'daki doğum gününde, yaşamının son yıllarında yayımladığı Yaprak Gazetesi nezdinde anıyoruz.

Her nisan bir yaş daha genç*: Orhan Veli 110 yaşında!

Sessiz ısıtmaya başladı toprağı bu sefer altın gibi &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp;ışıklarıyla Nisan güneşi; Yeni bir bahar var tomurcuklarda, Dallar yeşerecek nerdeyse Ama sen derin uykulardasın, Duymuyorsun şırıltısını yanı başında akan derenin.Gözlüğün kırık, Bir tarafta katil sopa, Bir tarafta Puşkin, Artık o kitap bir şey söylemez sana, O rüzgar esmez artık Ve kan içinde bembeyaz saçların…Dizelerini yazdı Sabri Soran, Sabahattin Ali’nin ardından. Ali’den haftalarca haber alınamamış, öldürüldüğü aylar sonra açıklanmıştı. Asım Bezirci’nin sözleriyle “Bütün burjuva basını en ağır karalamalar, sövgüler ve suçlamalarla Sabahattin Ali'ye saldırdı, onunla ilgili çirkin hikayeler uydurdu. Öylesine bir baskı, korku ve yılgı havası yaratıldı ki kimse Sabahattin Ali'yi savunmayı göze alamadı.”Ali’nin ölümünden aylar sonra, Bulgaristan'a insan kaçıran bir şebeke takip edilirken, Ali’nin ölümüyle ilgili olduğu düşünülen Ali Ertekin birinci şubeye celbedildi. Ertekin, -birçok çelişki içeren ifadesinde- Sabahattin Ali'yi ne suretle öldürdüğünü itiraf etse de sözlerinin doğruluğu hiçbir zaman tam olarak ispatlanamadı. Cinayeti "millî duygularla" işlediğini öne sürmesine rağmen, askerlik yaparken tüfek hırsızlığından mahkum olduğu ve ordudan kovulduğu duruşma sırasında anlaşıldı. Sabahattin Ali'yi gerçekten kendi iradesiyle mi öldürdü, cinayetin bir azmettiricisi olmuş muydu, başkaları öldürdü de suçu Ertekin üzerine mi aldı, emniyetin, devletin ya da derin devletin bu cinayette rolü var mıydı gibi sorulardaki sır perdesi asla aralanmadı.Oysa Sabahattin Ali, herkese oldum olasıya komplekssizliğinden kaynaklanan bir yaklaşım içindeydi. Devlet kodamanlarıyla köylü arasında ayrım yapmaz, farklı uçlardaki insanlarla arkadaşlık kurmaktan keyif alırdı. Her yaştan, her görüşten, her sınıftan insanla haşır neşir olmaya çalışırdı. Yakın arkadaşı Mediha Esenel anı kitabında onu şu sözlerle tanımlıyor: "... Çevresi çok genişti, her yere dalar çıkar, kafa dengi olsun olmasın herkesle ahbaplık kurar, kıyasıya tartışırdı. Bunu neden yapardı acaba? Herhalde huyu gereği böyle davranırdı. Bütün zekasına karşın yine de çocuksu, saf olduğu, insanların tümünü sevdiği, tümüne güvendiği, inandığı içindi belki de...” <img src="https://images.aposto.com/2024/3/1/1711930693780.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.03" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Sabahattin Ali, Mediha Esenel ile Ankara’da yaşadığı günlerde arkadaşlık kurmuştu. Ali, eşi Aliye ve küçük kızı Filiz ile Karanfil Sokak’taki Adalar Apartmanı’nda yaşıyordu. Dost meclisinde Mediha Esenel’den başka Emin Türk Eliçin, Pertev Naili Boratav, Muzaffer Şerif, Cevdet Kudret, Muvaffak Şeref, Niyazi Berkes, Niyazi Ağırnaslı gibi aydınlar bulunuyordu. Tatlı dili, nükteleri ve şakalarıyla Sabahattin Ali meclisin neşe kaynağıydı, herkes onu dinlemekten keyif alırdı. Hazırcevaplığı yüzünden kimse onunla başa çıkamazdı. Niyazi Berkes'e göre, o, bir yanıyla "ak saçlı, altın gözlüklü, iyi giyimli bir efendi kılığına girmiş bir çocuk"tu. Öbür yanıyla da "ağırbaşlı, bilgili, zeki ve anlayışlı" bir adamdı. "Gürültücü, hatta farfara denecek kadar oynak olan bu adam aynı zamanda bir filozof kadar ciddi"ydi. Bohem sanatçılara pek benzemezdi. Genellikle "evine, işine düşkün, çalışkan ve mazbut"tu.Okumaya, araştırmaya, öğrenmeye karşı sonsuz bir merakı olan Sabahattin Ali bilgi süngeri gibiydi. Bir bahar vaktinde kırılan kısa ömrüne, birkaç ömürlük bilgi, kültür, sevgi ve sanat sığdırdı. Yirmili yaşlarının başında Almanya’ya giderek Alman Dili ve Edebiyatı alanında eğitim almış; Almanya'dan Türkiye'ye yüzlerce kitapla dönmüştü. Hatta Ankara'daki ilk evlerine taşındıklarında Aliye Ali’yi en çok şaşırtan şey, iki odalı evin bir odasının tamamen kitaplara ayrılmasıydı.Ankara’da geçen o yıllarda Sabahattin Ali önce Musiki Mektebi'ne, ardından Ankara Devlet Konservatuvarı'na Almanca öğretmeni olarak atandı. Kısa bir süre sonra da konservatuvarın opera ve tiyatro bölümlerini kurmakla görevli Alman yönetmen Carl Ebert'in dikkatini çekti. Bu muvaffak ve istidatlı sanat adamının çevirmenliğini ve dramaturgluğunu üstlendi.Filiz Ali, yıllar sonra -1961 yılında- New York’ta Carl Ebert ile karşılaşmasından annesine bir mektupta bahsediyor: “… Babam için söyledikleri ise çok duygulandırdı beni. ‘Türkiye’de çok arkadaşım vardı, fakat baban tek dostumdu. İkimiz tam manasıyla bir Bruderschaft (kardeşlik) kurmuştuk. Hayatımda ailem dışında du yani sen diye hitap ettiğim nadir ve kıymetli insanlardan biridir. Meslek hayatımın en enteresan ve faydalı safhası Türkiye’de geçmiştir, bu hususta babanın bana yardımlarını unutamam.' dedi.”Tüm işleri, yazarlığı, uğraşları ve sosyal çevresiyle geçirdiği vakitler bir yana kızıyla paylaştığı anlar Ali için her zaman çok kıymetliydi. Filiz Ali, babasının -onca işinin arasında- kendisiyle her zaman ince bir şekilde ilgilendiğini anlatıyor: “Bir yaz, ipek böceği yetiştirmeye merak sarmıştım. Tırtıllar dut yaprağı yiyerek göz göre göre semiriyorlardı. Bu obur yaratıklara dut yaprağı yetiştirmek başlı başına bir uğraştı. Komşu bahçelerdeki dut ağaçlarına izinsiz tırmanıp, yaprak toplamak pek o kadar da kolay bir iş değildi. Aksi gibi geleneksel yaramazlığım ve sakarlığım sonucu koşmaca oynarken düşmüş ve ayak bileğimi fena halde burkmuştum. Davul gibi şişip, mosmor çürüyen bileğime bifteklik çiğ et dahil her türlü kocakarı ilacı tatbik edilmekteydi. Oysa benim daha önemli sorunlarım vardı. İpek böceklerimin hayatta kalabilmeleri için gerekli olan dut yapraklarını kim toplayacaktı ağaçlardan şimdi? Tabii ki babam. Sevgili kızının bir dediğini iki etmeyen babam, tırtıllar iyice semirip kozalarını örmeye başlayana kadar bir dolu işi arasına akşamları ortalıktan el ayak çekildiğinde dut yaprağı hırsızlığı yapmayı da eklemek zorunda kalmıştı.” <img src="https://images.aposto.com/2024/3/1/1711930643300.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.14" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Bulunduğu ortamın sefahat kaynağı, dostlarının yaslanacak dağı, okurlarının aydınlatan rehberi, ailesinin medarıiftiharı Sabahattin Ali, bu dünyadan koparıldığında 41 yaşındaydı. Kendi dizeleriyle "Göklerde kartal gibiydi, kanatlarından vuruldu; mor çiçekli dal gibiydi, bahar vaktinde kırıldı."Ölümünün üzerinden 76 yıl geçti, bir mezar dahi çok görüldü. Madem "meskeni dağlar"dı, kızı Filiz ona dağlarda bir işaret bırakmaya karar verdi. Çatağın yakınındaki düzlükte arkasını Istranca ormanlarına dayamış koskoca bir kayanın üzerine gömdükleri bir mermer parçasına onun dizelerini yazdı. O günden beri babasının ruhunun huzura kavuştuğuna ve dağlarda özgürce dolaşıp durduğuna inanıyor.<img src="https://images.aposto.com/2024/2/0/1711928524353.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" alt="Kaynak: Nebil Özgentürk" ratio="1.34" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Kaynaklar: Asım Bezirci, Sabahattin Ali, Evrensel Basım Yayın. Filiz Ali Laslo &amp; Atilla Özkırımlı, Sabahattin Ali, Cem Yayınevi. Filiz Ali, Filiz Hiç Üzülmesin, Sel Yayıncılık. Sabahattin Ali, Canım Aliye Ruhum Filiz, YKY.

76 yıl önce bizden koparılan Sabahattin Ali'nin insanca yaşamına yakından bakıyoruz.

Mor çiçekli dal gibiydi, bahar vaktinde kırıldı: Sabahattin Ali

1940’lı yılların başlarında dönemin Millî Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel, liseden başarıyla mezun olan bir öğrenciye ödül olarak Söylev armağan eder. Bu hediyede Hasan Âli Yücel’in kaleme aldığı bir not da bulunmaktadır:“Gönlümün bütün dileği, sizin de gireceğiniz meslekte ve ileri hayatınızda Atatürk gibi Türk milletine büyük hizmetler etmeniz ve insanlığa milletiniz yolundan büyük faydalar ve bahtiyarlıklar getirmenizdir.”İlerleyen yıllarda birçok ödül daha kazanacak olan Dilhan Eryurt, hepsinin arasından almış olduğu en değerlisinin Söylev olduğunu belirtecek ve “Hasan Âli Yücel'in sözleri, benim yaşamımdaki başarılı hizmetlerin de dayanağını teşkil eder,” diyecektir.1926 yılında İzmir’de dünyaya gözlerini açan Eryurt’un bilim sevgisinin başladığı yer, çocukluk yıllarında taşındıkları Ankara’dır. Buradaki başarılı öğrencilik hayatının ardından, Millî Eğitim Bakanlığı’ndan aldığı bursla 1942 yılında İstanbul Üniversitesi Yüksek Matematik ve Astronomi bölümüne girer. O zamanlar Türkiye için çok yeni olan astronomiye büyük bir ilgi duyduğunu keşfeder. “Daha çok matematiğin tatbik edilecek bir alanını aradım, işte o alanı astrofizikte buldum,” sözleriyle hem matematiği kullanabileceği hem doğa olaylarını izah edebileceği bir alana yönelir.Üniversiteyi bitirdikten sonra Ankara Üniversitesi’nde Astronomi bölümünü açmakla görevlendirilen Tevfik Okyay’ın yanında asistan olarak çalışmaya başlar. O dönemde üniversitede kadro olmadığı için iki yıl boyunca fahri olarak, herhangi bir maddi kazanç sağlamadan görevini yerine getirir. Tevfik Okyay, Eryurt’un astrofizik alanında çok başarılı olabileceğini öngörür ve yurtdışında yüksek lisans eğitimi almasını tavsiye eder.Eryurt, yaptığı başvuru sonrası Michigan Üniversitesi Astronomi bölümüne kabul edilir ve dönemin mümtaz bilim insanlarından dersler alır. Kararlılığı ve başarılarından etkilenen hocaları, Michigan'da kalmasını isterler. Eryurt, ülkesine katkıda bulunmak istediğini söyler ve Ankara Üniversitesi Astrofizik Anabilim Dalı’nda asistan olur.O dönemde bölümün başına Profesör Egbert Adriaan Kreiken atanmıştır. Eryurt, onun yanında doktorasını ve doçentlik çalışmalarını tamamlar. Kreiken’in tüm derslerini o tercüme eder. Kreiken ile bölümün kütüphanesinin zenginleşmesi konusunda çaba gösterirler. Bir yandan da hafta sonları Kreiken ailesiyle Ankara’yı dolaşarak bir rasathane için uygun bir alan ararlar. Bugün Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi’nin Ahlatlıbel’deki gözlemevinin yeri o günlerde seçilir.Dilhan Eryurt, 30 yaşında Ankara Üniversitesi’nden doçentliğini alır. Kreiken ona profesörlük teklif etmekte gecikmez, ancak Eryurt bu teklifi geri çevirir, farklı bir hedefi vardır. 1959 yılında Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’ndan aldığı bursla Kanada’ya gider. Astrofizik alanındaki çalışmalarını ileriye taşımak istemektedir. Fazlasıyla matematik işlemi gerektiren bu alanda bilgisayar olmadan çalışmak imkansızdır; Kanada ona bu imkanı ve Profesör Alastair Cameron ile çalışma fırsatını sağlayacaktır.<img src="https://images.aposto.com/2024/2/0/1709496835701.jpeg" width="550" alt="Dilhan Eryurt, Goddard." style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.46" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Profesör Cameron, bir gün bir problemin çözümü için Eryurt’un yardımını talep eder. Bu talep karşısında ziyadesiyle mutlu olan Eryurt önündeki büyük sorunun da farkına varır: Problemin çözülebilmesi için bir bilgisayar programı gerekmektedir ve Eryurt, Türkiye’den Kanada’ya gittiğinde, Türkiye’de bilgisayarın ne olduğu bile bilinmemektedir. O ana kadar hiç duymadığı program yazımını öğrenmek için günler geceler boyu kütüphanede çalışır. Azmi ve çalışkanlığı sayesinde temel yetenekleri öğrenmekle kalmayan Eryurt, problemin çözümünde kullanılacak programı da yazmayı başarır. Hesap makinesiyle günlerce uğraştıran hesaplamaları bu program saniyeler içinde çözer.Kanada’daki iki yılının ardından İndiana Üniversitesi’ne gider. Burada Profesör Marshall Wrubel ile çalışır, programlama konusunda kendini büsbütün geliştirir ve yıldızların yapı modelleri üzerine birçok program yazar. İndiana’daki çalışmalarıyla yıldızların evrimini anlamada kullanılan yeni bir metodun yaratıcı ekibinde yer alır.1961 yılında Amerikan Ulusal Bilim Akademisi’nden aldığı bursla NASA’nın Goddard Uzay Araştırmaları Enstitüsü’nde, döneminin tek kadın astronomu olarak işe koyulur. Yıldızların evrimini modelleyerek ve yıldızlardaki termonükleer ilişkileri inceleyerek, bu alanda çalışmalar yapan güzide isimlerden biri olur. Goddard’da eski hocası Profesör Cameron ile yeniden buluşan Eryurt, Cameron ile Güneş’in tarihi üzerine araştırmalar ifa eder. Bu araştırmalarla ilgili makalesine sonraları çok kez atıf yapılır. Carl Sagan da 1972’de Nature dergisinde yayımlanan bir çalışmasında Dilhan Eryurt’un bu makalesine atıfta bulunmuştur.NASA’nın Apollo 11 görevinin 1969 yılında Ay’a başarıyla ayak basmasında Eryurt'un çalışmalarının da payı vardır. NASA, Ay’a iniş projesindeki katkıları nedeniyle Eryurt’u Apollo Başarı Ödülü ve kıdemli araştırmacı unvanı ile onurlandırır.<img src="https://images.aposto.com/2024/2/0/1709496640632.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.45" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Eryurt, 1968 yılında ODTÜ’de bir yıl misafir profesör olarak görev alır ve astrofizik derslerini başlatır. Yine o günlerde Türkiye’de Ulusal Astronomi Kongresi’nin temellerini atar ve TÜBİTAK’ın da desteğiyle 1. Ulusal Astronomi Toplantısı yapılır.1969-1973 yılları arasında Profesör Cameron ile NASA’daki çalışmalarına devam eden Eryurt, 73’te yurda temelli döner. Deneyimlerini ve birikimini genç nesillere aktarmak maksadıyla ODTÜ’de Astrofizik Anabilim Dalı’nı kurar. Türkiye’de astronomi ve astrofiziğin gelişimindeki büyük katkılarından dolayı 1977 yılında TÜBİTAK Bilim Ödülü ile şereflendirilir.<img src="https://images.aposto.com/2024/2/0/1709497259743.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.48" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">1988 yılında 6 ay boyunca ODTÜ Fizik Bölümü Başkanlığı ve 1993’teki emekliliğine kadar 5 yıl boyunca ODTÜ Fen Edebiyat Fakültesi’nde dekanlık görevlerini yürütür. İdareciliği boyunca adaletsizliğe, haksızlığa karşı durur; fakülte içinde dayanışmanın sağlanması ve eğitimin daha iyi hale gelmesi için gayretlerde bulunur.Emekli olduktan sonra da bilim yaşamına katkı sunmaya devam eder ve 1997’de açılan TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi projesinin hayata geçirilmesinde büyük rol oynar. Aynı yıl Türkiye Bilimler Akademisi Şeref Üyesi seçilir.Bir ülkede ne kadar çok bilim insanı bulunursa bilimsel gelişimin de o kadar hızlı olacağına inanan Dilhan Eryurt, 2012’de aramızdan ayrılana dek, mümkün olduğunca yaratıcı, bağımsız düşünen bilim insanları yetiştirir. Bu bilim insanları, onun eşsiz zekasıyla araladığı kapıdan ışığın izini sürmeye devam ediyor.Kaynaklar: Işıkla Yazılmış Öyküler: Dilhan Eryurt, TRT Belgesel,&nbsp;2005 Astrofizikte Öncü Bir Bilim Kadını Dilhan Eryurt, Alp Akoğlu, Bilim ve Teknik, sayı 360, Kasım 1997

Görkem Demir