Bilgisayardan otomobile, ev aletlerinden savunma sanayisine hayatımızın birçok alanında büyük önem arz eden çip sektörü, pandeminin yarattığı yüksek talep şoku sonucu tedarik sıkıntısı ile yüzleşirken, Rusya-Ukrayna savaşı da yeni toparlanmaya başlayan bu krizin tekrardan canlanmasına neden oldu.Çip krizi nasıl ortaya çıktı? Pandemi döneminde evden çalışma ve çevrim içi alışverişin artması, elektronik ürünlerin üretiminde kullanılan çip talebinde büyük bir artışa sebep oldu. Pandemi bir bakıma nüfusu “dijitalleşmeye” zorlarken yarı iletken ihtiyacını da artırdı. Bir yandan talep artarken diğer yandan pandemi önlemleri nedeniyle üretimin düşmesi ise küresel bir çip kıtlığına yol açtı.Kriz şu anda ne durumda?&nbsp;Otomobil ve tüketici elektroniği sektöründe birçok şirketin üretim planlarında değişikliğe gitmesine hatta zaman zaman üretimi durdurmasına neden olan bu kıtlık; 2022 itibarıyla aşılanmaların artması ve pandemi önlemlerinin kaldırılmasıyla hafifledi. Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC), Intel, Samsung gibi çip üreticilerinin yeni yatırımlar ve iş birlikleri ile üretimi artırmaya başlaması da yarı iletken sektöründe arz-talep dengesini, pandemi öncesi döneme yaklaştırdı. Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik askerî harekât başlatması ise “Çip krizi yeniden mi büyüyecek?” sorusunu akıllara getirdi.Peki, neden?&nbsp;Rusya ile Ukrayna arasındaki savaşın, her iki ülkenin de çeşitli mikroçiplerin üretiminde kullanılan ham maddelerin - neon gazı ve paladyum - ana ihracatçıları olması nedeniyle yarı-iletken tedariğini kötü yönde etkileyeceği öngörülüyor. Savaşın üretimi sekteye uğratması halinde birçok şirketin çiplere erişmekte yeniden sıkıntı yaşaması bekleniyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Moody's Analytics’in raporuna göre,&nbsp;paladyum ve neon gazı, yarı iletken çiplerin üretiminde kilit öneme sahip iki kaynak olarak göze çarpıyor. Hâlihazırda Rusya, dünyadaki paladyum ihtiyacının %40'ından fazlasını sağlarken Ukrayna, neon gazının %70'ini üretiyor. Öte yandan Rusya, elektrikli otomobillerde kullanılan lityum-iyon pillerindeki nikel tedariğinde ise dünyada üçüncü konumda bulunuyor.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Dünyada çip üretiminde kullanılan yarı iletken neonların yarısından fazlasını üreten Ukrayna merkezli&nbsp;Ingas&nbsp;ve&nbsp;Cryoin şirketleri, savaş sebebiyle üretimi durdurmak zorunda kaldı. Normal şartlar altında Ingas, ayda 15 bin ila 20 bin metreküp neonu tek başına üstleniyor ve bunun %75’ini direkt olarak çip üretim bandına aktarıyordu. Cryoin ise ayda 10 bin ila 15 bin metreküp neon üretiyordu.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neon gazı tedarikinde yaşanan problemin etkisinin, otomobil sektörünün yanı sıra üretiminde yüksek teknolojilerin kullanıldığı televizyon, beyaz eşya, bilgisayar ve cep telefonları gibi ürünlerde de göstermesi bekleniyor.</li></ul>Şimdi ne olacak?&nbsp;Savaş nedeniyle Daimler, Volkswagen, Volvo gibi otomobil şirketleri ve Apple, Sony gibi teknoloji şirketleri, Rusya’daki faaliyetlerini durdurma veya askıya alma kararı alırken bir yandan da üretimde yaşayacakları olası aksilikleri aşmak için kriz masaları oluşturdu ve alternatif çözümler aramaya başladı. Yarı iletken üreticileri ise güven verici mesajlarla sektörü rahatlatma derdine düştü.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;" type="disc"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Dünyanın en büyük çip üreticisi TSMC, gelecekte oluşabilecek krizlere karşı önlemlerini aldıklarını ve “yeterli neon stoklarına” sahip olduklarını açıklayarak tedarik konusunda bir sıkıntı öngörmediklerini belirtti.</li></ul>Uzun vadede ihtimaller ne?&nbsp;ABD merkezli danışmanlık şirketi Techcet’in başkanı Lita Shon-Roy, <a fr-original-style="" href="https://www.reuters.com/technology/exclusive-ukraine-halts-half-worlds-neon-output-chips-clouding-outlook-2022-03-11/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Reuters</a>’a yaptığı açıklamada, “Intel, Samsung ve TSMC gibi büyük çip üreticileri, satın alım güçleri ve ellerindeki envanter nedeniyle 2 ay veya daha fazla idare edebilir; ancak küçük çip üreticilerinin böyle bir avantajı yok. Üstelik büyük şirketlerin stok yapmaya başlaması tedarik sorununu artırabilir,”&nbsp;ifadelerini kullanıyor. Şirketlerin neon üretimini kendi bünyelerinde gerçekleştirebileceğini belirten Supplyframe’in pazarlama müdürü Richard Barnet ise “Kendi üretim tesislerini kurmaları dokuz ay ila 2 yıl arası bir süre alacaktır,” diyor.

İş dünyasından içgörü, sektör analizleri ve gelecek öngörüleri her pazartesi ve cuma e-posta kutunuzda.

İş dünyasındaki en önemli gelişmeler.

Pareto

Çip üretiminde kullanılan paladyum, neon gazı ve nikel tedariğinde önemli bir konumda bulunan Rusya ve Ukrayna arasındaki savaş, “Çip krizi yeniden mi büyüyecek?” sorusunu akıllara getirdi.

Rusya-Ukrayna savaşı çip krizini nasıl etkileyecek?

Daha önce hiç çevrim içi uygulamalardan yemek siparişi verdiniz mi? Ya da ulaşım için Uber kullandınız mı? Eğer cevabınız evet ise gig ekonomisine bir şekilde katkı sağlamışsınız demektir. “Kısa süreli iş” anlamına gelen “gig” terimi her ne kadar müzik sektöründen çıkmış olsa da günümüzde “gig ekonomisi” her sektörden kurum ve kuruluşun bağımsız çalışanlar ile kısa süreli yaptığı anlaşmalardan oluşan bir serbest piyasa sistemi olarak tanımlanıyor.2008 kriziyle artan işsizlikle birlikte insanların özgürce kazanç sağlama isteğinden doğan bu kavram, hızla gelişen teknoloji ve pandemi şartları sayesinde büyümeye ve iş dünyasını şekillendirmeye devam ediyor.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Zamanının tümünü bir şirkette geçirmek istemeyenlerden yalnızca part-time çalışmak isteyenlere, ek gelir elde etmek isteyen öğrencilerden ev kadınlarına kadar geniş bir grubu kapsayan bu sistem, kısaca kendi işinin patronu olmak isteyenlerden oluşuyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Gig ekonomisi dendiği zaman Türkiye’de ilk akla gelen örnekler, Uber ve BiTaksi sürücüleri veya Yemeksepeti, Trendyol ve Getir kuryeleri olsa da bunlara ek olarak alanında uzman ve deneyimli kişilerin şirketler için belirli zaman ve projeler için çalışmasını da kapsıyor.</li></ul><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bu model nasıl çalışıyor? </h3>Yükselen gig ekonomisi, hizmeti sağlayan ve talep edenlerin buluştuğu dijital platformların sayısını arttırıyor. Bu platformlar, tarafları belirli bir ücret karşılığında buluşturarak gelirini sağlarken bağımsız çalışanlar rekabet edebilecekleri çerçevede hizmetlerine fiyat vermede özgür oluyor.MBO Partners’ın yayımladığı <a fr-original-style="" href="https://www.mbopartners.com/state-of-independence/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Bağımsızlık Raporu</a>’na göre, ABD’de bağımsız çalışanların sayısı 2021’de bir önceki yıla göre %34 artarak 38,2 milyondan 51,1 milyona çıktı. Bu artışın %68’ini Y ve Z kuşağı oluştururken %55’ini ise kadınlar oluşturuyor.&nbsp;Fortune’da yayımlanan bir <a fr-original-style="" href="https://fortune.com/2021/05/13/gig-economy-pros-cons-women-careers-unemployment-freelance-independent-contractors/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">makaleye</a> göre, kadınların gig ekonomisine yönelmesinin temel sebebi pandemiden erkeklere göre daha olumsuz etkilenmiş olmaları. Ev işleri ve çocuk bakımına ayrılan zamanın kadınlar için çok daha fazla olması, geleneksel biçimde çalışmayı zorlaştırırken gig ekonomisinin sağladığı esneklikler kadınlara yeni fırsatlar yaratıyor.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Gig ekonomisinin avantajları neler?&nbsp;</h3>MBO Partners’ın raporuna göre, bağımsız çalışanların %87’si daha mutlu olduğunu belirtirken %78’i ise daha sağlıklı olduklarını belirtiyor.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Fortune’un 2000 kadın ile yaptığı araştırmaya göre, katılımcıların %96’sı gig ekonomisinin en büyük avantajının esnek çalışma şartları sağlaması olduğunu söylüyor. Belirli zaman aralığına ve mekana kısıtlanmayan çalışanlar, dilediği zaman çalışıp dilediği zaman tatil yaparken aynı zamanda daha verimli çalıştıklarını belirtiyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çalışanların fiyat politikalarını kendilerinin belirlemesi, kazançlarının üzerinde geleneksel çalışanlara kıyasla daha fazla kontrollerinin olmasını sağlıyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tek bir işe bağlı olmayan çalışanlar, kendi kapasiteleri çerçevesinde aynı anda sınırsız proje üzerinde çalışabiliyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İşverenler ise bir yandan ihtiyaçları doğrultusunda alanında uzman kişileri seçebildikleri için ekstra eğitim masraflarından tasarruf ederken diğer yandan dijital platformlardaki ücret esnekliği sayesinde maliyetlerini düşürüyor.</li></ul><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Her şey olumlu mu?&nbsp;</h3>Gig ekonomisine mesafeli yaklaşanlar da bulunuyor. Mesafeli yaklaşanların en büyük gerekçesi, gig ekonomisi çalışanlarının sigorta gibi özlük haklarının şirketler tarafından değil kendileri tarafından karşılanmak zorunda olması. Aynı zamanda düzensiz gelir elde etmek ve çalışma yoğunluğundaki farklılıklar da çalışanlar için dezavantaj haline gelebiliyor. Belirsiz olan iş saatleri kişilerde iş-yaşam dengesini sıkıntıya sokabilirken gig ekonomisi, kariyer gelişimi konusunda da kişilere kısıtlı imkanlar tanıyor.MBO Partners’ın raporuna göre, önümüzdeki beş yıl içinde ABD halkının en az %50’sinin bağımsız olarak çalışacak olması bu sistemde reform ihtiyacını doğuruyor. Örneğin, 2019 yılında Kaliforniya eyaleti, gig çalışanlarına özlük hakların verme doğrultusunda Uber ve Lyft sürücülerini bağımsız çalışanlar olarak sınıflandırmak yerine bordrolu çalışan olarak sınıflandıran çalışma yasasını kabul etti.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye’de gig ekonomisi ne durumda? </h3><a fr-original-style="" href="https://open.spotify.com/episode/4yNeAbkMM9bt5VlWkgg9fI?si=ab9963fca686406a" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Pareto Spot</a>’a konuşan Ussal Consulting kurucusu Ussal Şahbaz, gelişmekte olan ekonomilerde gig ekonomisinin çok uzun zamandır bulunduğunu ve bunun kayıt dışı istihdamı kapsadığını söylüyor. Bu nedenle gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeleri farklı değerlendirmemiz gerektiğini vurgulayan Şahbaz, durumu şu şekilde özetliyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Türkiye gelişmekte olan bir ekonomi olarak kayıt dışılığın çok yüksek olduğu, dolayısıyla aslında birçok işin zaten resmi olmayan yollarla yapıldığı ülkeler arasına giriyor. Dolayısıyla Türkiye’de, ABD’de veya bazı Avrupa ülkelerinde olduğu gibi maaşlı istihdamın gig ekonomisine dönüşmesi pek söz konusu değil. Tam tersine zaten kayıt dışı olan bazı alanlar bu gig ekonomisi sayesinde kayıt içine alınıyor.”</blockquote>

Gig ekonomisi nasıl ortaya çıktı? Avantajları ve dezavantajları neler? Türkiye’de gig ekonomisi ne durumda?

İşin geleceği: Gig ekonomisi

Türkiye’de parkta oynaması gereken çocuklardan emeklilere kadar her yaştan insanın ortak konuşabildiği nadir bir konu var: Ekonomi. 2021’in son aylarında döviz piyasalarındaki olağanüstü dalgalanma, yükselen enflasyon ve asgari ücret tartışmaları, tüm sohbetlerin sonunun ekonomiye bağlanmasına neden oldu. Yeni yılla birlikte çoğu kişinin aklında tek bir soru var: 2022’de Türkiye ekonomisini neler bekliyor?&nbsp;Ayvansaray Üniversitesi Rektörü&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://twitter.com/emrealkin1969?s=20" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Prof. Dr. Emre Alkin</a>&nbsp;ve Boğaziçi Üniversitesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi <a fr-original-style="" href="https://twitter.com/CeyhunElgin?s=20" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Prof. Dr. Ceyhun Elgin</a>, 2022 Türkiye ekonomisini Pareto için değerlendirdi. Alkin,&nbsp;2022’de bizi bekleyen en önemli gerçeğin enflasyon olduğunu belirtirken Elgin; ekonomi yönetimi tarafından yaşanan belirsizlikler ve küresel ekonomideki gelişmeleri vurguluyor.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Enflasyonun artmasındaki nedenler neler?</h3>2022’de gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin birçoğu, yüksek enflasyon sebebiyle faiz artışına gitmeye başladı. 26 Ocak’ta yılın ilk toplantısını gerçekleştiren ABD Merkez Bankası (Fed), mart ayında faiz artırmayı planladığını açıkladı. Uluslararası kuruşlara göre, faiz artışlarına karşı en kırılgan ülkeler arasında Türkiye, Arjantin’den hemen sonra ikinci sırada geliyor. Zira Türkiye’de enflasyon, Aralık 2021’de yıllık bazda %36,08 ile son 19 yılın zirvesine çıktı. Şu anda tüm gözler, 3 Şubat’ta yayımlanacak yılın ilk enflasyon verilerine çevrilmiş durumda. Peki, enflasyon neden yükseliyor?• Düşük faiz politikası ve dövizdeki yükseliş: Emre Alkin, enflasyon artışının en önemli sebebinin döviz kurundaki yükseliş ve beraberinde yarattığı geçiş etkisi&nbsp;(pass-through effect)&nbsp;olduğunu belirtiyor. Ceyhun Elgin ise enflasyonun nedenleri şu şekilde özetliyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Faiz düşük tutulmaya çalışıldığı&nbsp;zaman dövizde çok ciddi bir artış oldu. Daha sonra bir kısmının geri çekilimi olsa da aslında 2021’in başına göre yılın son 3-4 ayında Türk lirasında&nbsp;(TL)&nbsp;oldukça ciddi bir değer kaybı&nbsp;yaşandı.&nbsp;Büyük para birimlerinin&nbsp;TL’ye&nbsp;karşı değer artışı, enflasyonda temel bir faktör.&nbsp;Çünkü doğrudan üretim ve tüketimde kullanılan ithal girdiler var. Bunların başında petrol ve türev ürünler geliyor. Petrol ürünleri, birçok malın üretiminde ve lojistik faaliyetlerde girdi durumunda ve bu ürünlerdeki artış, diğer ürünlerin fiyatlarını da inanılmaz derecede etkiliyor.”</blockquote>• Pandemi etkisi:&nbsp;Enflasyonun yükselişinde, pandemi nedeniyle uygulanan tedbirler ve tedarik zincirinde yaşanan sıkıntıların da rolü var. Elgin, pandemi döneminde uygulanan “genişleyici politikaların” etkisinin altını çiziyor ve 2020’de düşük tutulan faizler ile verilen ucuz kredilerin gecikmeli etkisini hissettiğimizi söylüyor. • Vergi ve dış ticaret rejimi:&nbsp;Alkin’e göre, enflasyonun yükselişinde vergi ve dış ticaret rejimi de etkili. Yabancı yatırımcıyı yüksek vergilerle etkileyip yatırım yaptırmayı başarmanın mümkün olmadığını belirten Alkin, son 6-7 yıldır enflasyona sebep olan vergi ve dış ticaret rejimleri hakkında şunları söylüyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">&nbsp;“Bazı iş insanlarını ayrıcalıklı hale getirmek için yaptığımız işlerden uzak durmalıyız. Bizim için önemli olan eşitlik, ayrıcalık değil. Türkiye ekonomisi ayrıcalıklı kesimleri beslemeye devam ederse fakirlik daha da artar, enflasyon daha da yükselir.”</blockquote><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Enflasyon artışı ve alım gücündeki azalış devam edecek mi?&nbsp;</h3>Hâlihazırda Türkiye ekonomisi ile ilgili en büyük soru işaretini, enflasyon artışının devam edip etmeyeceği oluşturuyor. Enflasyonun 2022’de tek haneli rakamlara düşmesinin hayal olduğunu düşünen Elgin, nedenini şöyle açıklıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Enflasyonu, tüketici fiyat endeksindeki (TÜFE) değişim oranıyla ölçüyoruz. Halbuki bir de üretici fiyat endeksi (ÜFE) var. O da fiyat artışında bir gösterge; ancak enflasyon demiyoruz. Üretici fiyatlarındaki yükseliş, şu anda tüketici fiyatlarındaki yükselişin yaklaşık %60 üzerinde. Üreticiler, aslında maliyet anlamında çok daha yüksek bir artışla karşı karşıyalar ve bunu henüz tüketici fiyatlarına yansıtmadılar. Fakat bir noktada ÜFE’deki artış, TÜFE’ye yedirilecek. Dolayısıyla TÜFE’nin artışı olarak ölçtüğümüz enflasyon, bir süre daha bu seviyelerde devam edecek.”</blockquote>Emre Alkin da enflasyonda yakın zamanda bir düşüş öngörmüyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“1990’larda olsaydık enflasyon artışı ile alım gücü, 18-19 ay sonra eşitleniyordu. Fakat şu anda enflasyon çok yüksek ve kimsenin geliri, bu kadar hızlı şekilde artmıyor. İhracat ile bir yerlere gelebiliyoruz; ancak ihracatın da kilogram değeri çok düşük. Şu an yaşadığımız enflasyon, çok ciddi bir saha temizliği yapacak. Bu saha temizliğinin ardından ne olacağını hepimiz göreceğiz.”</blockquote><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ekonomik krizden çıkış yolları neler?</h3>Enflasyon ve gelir dağılımındaki düşüşün sebep olduğu ekonomik krizden çıkış yolları da birçok ekonomist tarafından tartışılıyor. Alkin, çözümün çok da zor olmadığını “Sokaktan 10 kişiyi çevirsek ekonomik kriz nasıl çözülür bilir,” sözleriyle açıklıyor ve ekliyor “Bir şekilde kamunun tasarruf etmesi, vergi oranlarını hızla düşürülmesi ve insanların alım gücünün yükseltilmesi için devletin elinden geleni yapması lazım.”Alkin, krizle mücadelede, yükselen üretici enflasyonu için vergi rejiminin sadeleştirilmesi ve Türkiye’nin gerçeklerine uygun bir vergi rejiminin önemini ise özellikle vurguluyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bu kadar çok vergi olan bir ülkede, enflasyon düşmez. Aynı zamanda Merkez Bankası'nın ve ekonomi yöneticilerinin de güven sağlayıcı söylemlerde bulunması lazım. Özellikle piyasa ekonomisinden bizi ayrıştıran, bizi olumsuz görünüm sahibi yapan söylemlerden acilen uzaklaşılmalı. Eğer bunlar yapılırsa zaten işler çözülür. Fakat sürekli olarak “Faiz enflasyon yaratır,” tezini kanıtlamak için döviz rezervlerimizi azaltıp aynı zamanda piyasa ekonomisinin tersine işler yaparsak bu durumdan kurtulamayız. Dolayısıyla kurtulmak basit ama neden kurtulmaya çalışmadığımızı ben hala anlayamadım.”</blockquote>Ceyhun Elgin de çözümün, rasyonel iktisadi politikalardan geçtiğini ifade ediyor. Ekonomik krizin şu anda sadece ekonomik büyümenin düşük seyretmesi ile ölçüldüğünü belirten Elgin, büyüme rakamlarının yükseldiği Türkiye’deki krizi şu şekilde açıklıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Türkiye, 2020’de ender pozitif büyüyen ülkelerden biriydi. 2021 yılı büyüme rakamları, şubat sonunda açıklanacak. Beklentiler, çift haneli bir büyüme oranı geleceği yönünde. Bu açıdan Türkiye’de bir kriz yok; ancak rekor büyüme gerçekleştiren bir ülkede hane halkları, tüketiciler, emekçiler reel gelirlerinde çok ciddi bir düşüş hissediyor. Bu da tamamen döviz kuru politikasındaki olumsuz gidişatla alakalı. Acilen rasyonel iktisadi politikalara geri dönmek gerekiyor.”</blockquote><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Önümüzde nasıl bir tablo var? </h3>Görüşlerine yer verdiğimiz iki ekonomist, toplumdaki genel görüşle benzer şekilde 2022 yılında Türkiye ekonomisi için çok olumlu bir tablo çizmiyor. Alkin’e göre, eğer sadece Türkiye krizde olsaydı belki de kurtuluş daha hızlı olabilirdi; ancak küresel çapta yaşanan problemler de krizden çıkışı zorlaştırıyor. “Önümüzdeki tablo çok aydınlık değil; ancak piyasa ekonomisinin gereklerinden de uzak duracağız diye bir şey yok,” diyen Alkin, bu yazıyı okuyanlara şu tavsiyeleri veriyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Herkes, ilk önce acaba ihtirasları ile ihtiyaçları arasında doğru bir tarifleme yapabilmiş mi diye kendi durumuna bir bakmalı. Çünkü maalesef bazı ihtiraslarımızı zaman içerisinde ihtiyaç gibi zannedip buralara para harcıyoruz. Dolayısıyla buna net bir şekilde dikkat edilmeli, herkes ayağını yorganına göre uzatmalı.”</blockquote>

Ayvansaray Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Emre Alkin ve Boğaziçi Üniversitesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi Prof.Dr. Ceyhun Elgin, 2022 Türkiye ekonomisini değerlendirdi.

2022’de Türkiye ekonomisini neler bekliyor?

Alım gücünün günden güne düştüğü şu günlerde sokak röportajlarında “Çıkar telefonunu,” dönemi bitti, “Yiyecek ekmeğin yok ama 100 kilosun,” dönemi başladı. Sokaklarda ucuz ekmek kuyrukları, dijital platformlarda “1 litre sütten 1,5 kilo kaşar peyniri yapımı” gibi tarifler, televizyonda ise “soğan-ekmek yiyerek bağışıklığın güçleneceğine" dair haberler arttı.Yüksek enflasyonun halkın her kademesinde hissedilmesiyle asgari ücret toplantıları da bu sene, her zamankinden daha da heyecanlı takip edildi. Zira Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açıkladığı “%50 zam” ile 4 bin 253 liraya çıkan asgari ücret, birçok çalışanı yakından ilgilendiriyor. DİSK-AR’ın Aralık 2021’de yayımladığı <a fr-original-style="" href="http://arastirma.disk.org.tr/wp-content/uploads/2021/12/DiSK-AR-2022-Asgari-Ucret-Rapor-Aralik-2021-FINAL.pdf" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(64, 169, 255); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: 0px; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“Asgari Ücret Gerçeği - 2022”</a> raporuna göre, Türkiye’de 10 milyon işçi asgari ücret civarında bir maaş ile çalışıyor.<img src="https://images.aposto.com/2022/0/4/1642062387540.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.65" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Asgari ücretin minimum ücret yerine ortalama ücrete dönüştüğü ülkemizde, 2022 için açıklanan rakamlarla bir takım tartışmalar başladı.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yeterli zam yapıldı mı?&nbsp;</h3>Ekonomistler ve iş insanları, yapılan zammın yetersiz olduğunu ve satın alma gücündeki düşüşü telafi edemeyeceğini vurguluyor.&nbsp;DİSK Genel Başkanı Arzu Çerkezoğlu,&nbsp;yoksulluk sınırının çok daha yükseleceğini ve pahalılığın dayanılmaz hale geleceğini belirtirken, ENAGrup yöneticisi Prof. Dr. Veysel Ulusoy&nbsp;asgari ücrete yapılan %50 zammın iki ay içinde eriyeceğini söylüyor.&nbsp;Bilkent Üniversitesi Ekonomi Bölümü'nden Dr. Burcu Aydın Özüdoğru ise yapılan artışın işçinin satın alma gücüne katkı sağlamadığını ve Ocak 2021’de 380 dolar olan asgari ücretin, zammın açıklandığı günün kuruyla yalnızca 280 dolar olduğunu vurguluyor.<img src="https://images.aposto.com/2022/0/4/1642062436670.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.62" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Alım gücü nasıl değişti?&nbsp;</h3>Asgari ücrete %50 zam yapılması, bir ürünü en uygun fiyata alabilmek için birden fazla market gezenlerin sayısını maalesef azaltmıyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ocak 2021’de asgari ücretle 5 litre zeytinyağından 80 teneke alınabiliyorken %50 zam yapılmış yeni asgari ücretle yalnızca 30 teneke alınabiliyor.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Geçen sene asgari ücretle 1883 tane ekmek veya 7062 tane yumurta alınabiliyorken bugün, 1417 ekmek veya 2835 yumurta alınabiliyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Farklı ülkelerle karşılaştırdığımız zaman ise Türkiye’de bir asgari ücretle 369 litre benzin alınabiliyorken Lüksemburg’da ve Almanya’da bu sayı sırasıyla 1493 ve 975 litre.</li></ul><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Vergi muafiyeti nasıl yansıyacak?&nbsp;</h3>Açıklanan asgari ücrette damga ve gelir vergisinin kalkmasıyla işverenin vergi yükü, çalışan başı 450 TL azalıyor ve bir asgari ücretli çalışanın, işverene toplam maliyeti 5 bin 879 TL oluyor. Vergi uzmanı Ozan Bingöl, uygulanan vergi muafiyetini devlet için ciddi bir yük olarak değerlendiriyor ve bunun vatandaşa başka vergiler halinde dönebileceğini öngörüyor.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Asgari ücret almayanlara ne olacak?&nbsp;</h3>Asgari ücrete %50 zam gelse de asgari ücret dışındaki çalışanların birçoğu, yılbaşında bu zammı almadı. Dolayısıyla daha düşük zam alan kalifiye elemanlar da asgari ücrete yakın bir ücret almaya başladı. Böylece ortalama ücret ile asgari ücret arasındaki makas azalıyor ve asgari ücret tuzağı ortaya çıkıyor.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Peki, çözüm ne?&nbsp;</h3>DİSK Genel Başkanı Çerkezoğlu Türkiye’nin asgari ücretliler toplumu haline gelmesini önlemek için tüm emek gelirlerinin en az asgari ücret düzeyinde arttırılması gerektiğini söylerken EGİAD Yönetim Kurulu Başkanı Alp Avni Yelkenbiçer, yapılan zammın alım gücüne katkıda bulunmadığını belirtiyor ve yapılması gerekenleri şu şekilde açıklıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 255, 133); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 255, 133); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Enflasyon ve kur bu hızda artmaya devam ederse %50'lik asgari ücret artışı da süreç içinde eriyecektir. Bu nedenle öncelikli ana odağımızın enflasyon ve kurda oynaklığın azaltılması, yani öngörülebilir olmasının sağlanmasıdır."</blockquote>

Asgari ücret, geçen seneye kıyasla %50 zamlanırken asgari ücret ile ortalama ücret arasındaki makas azaldı. Peki, Türkiye'nin asgari ücretliler toplumu haline gelmesi nasıl önlenir?

Asgari ücret tuzağı

Bir tarafta ofise gitmek için 2 saat önceden karanlıkta yola çıkanlar, diğer tarafta toplantıdan 10 dakika önce uyanıp toplantıya pijamayla girenler… Her ne kadar aşılanma ile yavaş yavaş ofislere geri çağrılmaya başlasak da her gün ofise gidilen pandemi öncesi çalışma stiline geri dönüş artık imkânsız görünüyor.Çalışanlar; istedikleri yerden çalışmaktan, trafikte harcadıkları zamanı sevdikleri ile geçirmekten ve ofisteki dikkat dağıtıcı etkenlerden uzaklaşmaktan mutlu görünüyor. İşverenler ise azalan masraflardan ve mesafenin ortadan kalkmasının sunduğu esneklikten oldukça memnun. Uzaktan çalışmanın etkilerini değerlendiren PERYÖN Güney Marmara Şubesi Başkanı Barış Gül, olumlu bir uzaktan çalışma deneyimi için, işveren ve çalışanın prosedürler konusunda hazırlıklı olması gerektiğini belirtiyor ve işverenlerin bakış açısını şu şekilde özetliyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 255, 133); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 255, 133); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Uzaktan çalışma modeli; artan verimlilik, çalışma kalitesinin artması, çalışma alanı tasarrufu, iş ilişkilerinde esneklik, motivasyonun artması, maliyetlerin azaltılması ve devamsızlığın azalması gibi avantajlar sağlıyor.”</blockquote><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Rakamlar, ne söylüyor?</h3>Talentmelon’ın yaptığı <a fr-original-style="" href="https://egirisim.com/wp-content/uploads/2021/10/Ucret_ve_Yan_Haklar_Raporu_2022_Talentmelon_Endeavor_TR.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">araştırmaya</a> katılan şirketlerin %94’üne göre, uzaktan çalışmadaki üretkenlik ofistekine kıyasla aynı veya daha yüksek oluyor. Fakat uzaktan çalışma, sosyal hayatı azalan ve günün çoğunluğunu hareketsiz geçiren çalışanlarda kaygıya ve motivasyon eksikliğine de yol açabiliyor. Aynı zamanda elektrik, su ve yemek gibi giderlerin artması da çalışanın işini zorlaştırıyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Microsoft’un 2021 tarihli <a fr-original-style="" href="https://www.microsoft.com/en-us/worklab/work-trend-index/hybrid-work" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">İş Trendi İndeksi</a> raporuna göre, yüksek üretkenlik arkasında yorgun bir iş gücünü saklıyor. Yapılan uluslararası ankete göre, çalışanların %54’ü fazla çalıştığını, %20’si ise işvereninin iş-özel hayat dengesini önemsemediğini belirtiyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Evden çalışma modelini inceleyen 24 Saatte İş’e göre, çalışanların %79’u mesai diye bir kavram kalmadığını, %77’si bu süreçte kaygı ve depresyon yaşadığını ve %63’ü evden çalışmanın en zor yanının sosyalleşememe olduğunu belirtiyor.&nbsp;</li></ul><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İrtibatı kesmek mümkün mü?</h3>Uzaktan, esnek ve hibrit çalışma modellerinin ortaya çıkardığı bu sorunları çözmek için şirketler ve hükümetler tarafından çeşitli uygulamalar tasarlanıyor. Örneğin İrlanda, nisan ayında çalışanların iş saatleri dışında ulaşılmasını engellemeye yönelik “irtibatı kesme” adı verilen yasal bir hak getirdi. Kasım ayında Portekiz’de şirketlerin çalışanlarıyla mesai saatinden sonra iletişim kurması yasaklandı. Ayrıca çalışanların evden çalışma nedeniyle artan internet ve elektrik faturalarına katkı yapma zorunluluğu getirildi. Avrupa Parlamentosu ise Avrupa Birliği’ne bu konuda bir mevzuat hazırlanması çağrısında bulundu.Bir çözüm örneği olarak hibrit çalışma modeli de öne çıkıyor. Haftanın belirli günlerinde uzaktan, kalan günlerinde ofisten çalışılmasını sağlayan bu model, özellikle uzaktan çalışmanın iş akışını etkilemediği şirketler tarafından tercih ediliyor. Hibrit çalışma modelleri, çalışma saatlerinde de esneklik sağlıyor. Zira çalışanlar, güne istediği saatte başlamayı ve gününü kendi isteklerine göre planlamayı tercih ediyor. Samsung Electronics’in hazırladığı ankete göre, ofise ve 9:00-17:00 çalışma biçimine dönmek isteyenlerin oranı yalnızca %14. Çalışma düzenini haftada 4 gün 34 saat değiştiren Birleşik Krallık merkezli Atom Bank’ın CEO’su Mark Mullen, motivasyonlarını şu şekilde açıklıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 255, 133); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 255, 133); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Covid-19'dan önce, işe gidip gelmek, bütün gün bir masada oturmak ve bu işlemi tekrarlamak zorundaydık; ancak pandemi bize bunun gerekli olmadığını gösterdi. Pazartesiden cumaya 9:00-17:00 saatleri arası çalışmak, oldukça eski moda bir çalışma şekli."&nbsp;</blockquote><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">“Ofise dönüş” gerçekleşti mi?</h3>Uzaktan çalışmanın sağladığı tüm avantajlara karşı 2021’de aşılamaların hızlanması, yeni bir “ofise dönüş” furyasının yaşanmasına da neden oldu. Eylül 2021 itibarıyla Goldman Sachs, Credit Suisse, Facebook, Google gibi büyük şirketler ofise dönüş planlarını açıklamaya başladı; ancak önlerine bugün dahi tartışılan bir engel çıktı: Çalışanlara aşı zorunluluğu getirilmeli miydi?<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Facebook, Google, McDonald’s, Disney ve Citigroup gibi birçok şirket ofislere dönüşte aşının zorunlu olacağını açıkladı. Türkiye’de ise Saran Holding, 15 Eylül itibarıyla aşı olmayanlarla yolların ayrılacağını duyurdu.</li></ul>Öte yandan bazı şirketler, fiziksel çalışma ortamlarından vazgeçme konusunda temkinli davransalar da birçok şirket ofislerini küçültme yolunu tercih etti. Zira aşı kampanyaları sonrası çalışanlarını ofise çağıran çoğu yönetici, ciddi bir motivasyon ve verimlilik kaybı, hatta istifalarla karşı karşıya kaldı. Dolayısıyla en geleneksel şirketler dahi bir gerçeği kabul etmek zorunda kaldı: “Esnek çalışma, artık geçici bir çözüm değil kalıcı.”

Kapanmalarda hızlı bir çözüm olarak hayatımıza giren "uzaktan çalışma" kalıcı mı oldu? Ofise dönüş gerçekleşti mi? Esnek ve hibrit çalışma, uzaktan çalışmanın geleceği mi?

Yeni normal: Esnek ve hibrit çalışma

<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 255, 133); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 255, 133); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“100 bin TL yatırıp 400 bin TL kazanıp araba almış.”“1 dolardan aldığım altcoin, 10 dolara çıktı.”</blockquote>Bu gibi cümleleri yakın zamanda ne sıklıkla duydunuz? Türk lirasının her geçen gün değer kaybetmesiyle doğan devasa yatırım ihtiyacı, öncesinde döviz ve altın gibi varlıklar ile karşılanırken bir süredir diğer araçlardan daha riskli ancak kazanç oranı daha yüksek olan kripto paralarla karşılanmaya başladı. Haliyle heyecan uyandıran bu cümleler, hayatımızda gittikçe daha fazla yer edinir oldu.Kripto para, daha önce hiç yatırım yapmayan kişilerden profesyonel yatırımcılara kadar ülkenin her kesiminden insanın buluştuğu bir yatırım aracına dönüşüyor. Özellikle genç nesilde, kripto paraya yatırım yapmak artık bir heyecandan çok gereksinim haline gelmiş bulunmakta. Zira maaşla zengin olmak bir yana ailelerinin kendilerine sunduğu hayat standardını sağlayamayacağından korkan üniversite öğrencileri, burs ve harçlıklarıyla coin almaya başladı.Kripto paraya ilgi arttıkça bir yandan “Bu taktikle paranızı 10x yapın,” başlıklı YouTube videoları, yatırım tavsiyesi veren Twitter hesapları, Whatsapp ve Telegram grupları çoğalırken diğer yandan “Kripto para psikoloji bozuyor,” gibi manşetler de yaygınlaştı.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Peki, 100 bin TL ile 400 bin TL kazanmak mümkün mü?</h3>Her borsada olduğu gibi altcoin borsasının da kazanan ve kaybeden tarafı var. Yatırımlarını dörde katlayanların yanı sıra mal varlığının çoğunu kaybedip depresyona girenlerin ve intihar edenlerin sayısı azımsanmayacak kadar fazla. Kripto paralar, bazı kişiler tarafından “kolay para” ya da “kumar” olarak tabir edilse de aslında çok stres barındıran ve herkes için kolaylıkla yönetilemeyen bir yatırım aracı. Yani kripto para değerlerinin insan psikolojisinden etkilendiği kadar insan psikolojisinin de kripto paralardaki hareketlerden oldukça etkilendiği söylenebilir.&nbsp;Kripto para borsasının uykusuzluk, kaygı ve öfkeye neden olduğunu belirten Psikolog Serhat Erdoğan, şu ifadeleri kullanıyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 255, 133); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 255, 133); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Kripto para borsası insanların ikili ilişkisini bozduğu gibi kaybedenlerden çok kazananların psikolojisi daha çabuk bozuluyor.”</blockquote>Kripto para yatırımı yapan kişiler, özellikle ilk aşamalarda yatırımlarına inanmayan veya hor gören aile ve arkadaşlarıyla tartışmalar yaşayabiliyor. Para kazanmaya başladıklarında ise genelde algı değişiyor. 24 yaşındaki Bartu Özer, "Yıllar önce, ilk kripto para yatırımımı yaptığımda ailem gereksiz ve güvenilmez olduğunu söyleyerek benimle tartışıyordu," diyor ve ekliyor "Şu anda onların adına yatırım yapmam için bana paralarını teslim ediyorlar."<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Fırsat kaçırma korkusu ne kadar etkili?</h3>Psikolojide fırsatı kaçırma korkusu olarak nitelendirilen “Fear of Missing Out (FOMO)” ise özellikle gençleri uykusuz bırakan etkenlerden bir tanesi. Altcoin borsasının gece hareketli olması ve yüksek volatilitesi “Eğer uyursam treni kaçırabilirim,” hissini tetikliyor ve beraberinde anksiyeteyi getiriyor. Daha fazla kazanabilirim hırsı ise kişinin gün içinde devamlı fiyatları kontrol etmesine ve dolayısıyla zaman kaybına yol açabiliyor. Trendyol'da pazarlama biriminde çalışan 25 yaşındaki Cem Turan, durumu şöyle açıklıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 255, 133); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 255, 133); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">İnsanda anksiyeteyi tetikliyor çünkü piyasa 7/24 canlı ama sen 7/24 canlı değilsin. Volatilitesi çok fazla, gece uyurken piyasada çok fazla değişiklik olabiliyor. Bu yüzden FOMO yaşanıyor "Büyük bir artış olacak ve sen kaçırabilirsin, ah bunu da kaçırdık" hissi."</blockquote>Sürekli kontrol ihtiyacı, daha çok kendinden emin olmayan yatırımcılarda ortaya çıkıyor. Başkalarından aldığı tüyolarla yatırım yapan ve bilgi sahibi olmayan kişiler; panik, stres ve dolayısıyla kayıplarla daha çok karşılaşıyor. Bunun aksine detaylı araştırmalar yapan ve projeler ile grafikleri yorumlayarak altcoin’lere yatırım yapan insanlarda stres seviyesinin daha az olduğu gözlemleniyor.&nbsp;Ön araştırmaların süresi, her yatırımcı için değişebiliyor. Tek bir altcoin için 2-3 saat araştırma yapan da 1 hafta boyunca araştıran da mevcut. Şişecam'da çalışan 24 yaşındaki Kaan Aygun, "Bazen ön araştırma yapıp yatırım yapıyorum ardından araştırmaya devam edip kısa-orta-uzun kararı veriyorum. Bazen ön hazırlığım 6-7 günü geçiyor sonuçta para kaybetmek istemiyoruz," diyor.&nbsp;Bartu Özer ise araştırma sürecini şöyle özetliyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 255, 133); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 255, 133); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Haberler kripto para borsasında çok büyük değer taşıyor, ama hangi haberin ne tarz bir etki yaratacağını öğrenmek gerekiyor. Gelecek vaat ettiğini düşündüğüm coinleri araştırıyorum, grafiklerine ve arkasındaki takımın güvenilirliğine bağlı olarak karar veriyorum. Youtube ve Twitter'da uzun zamandır takip ettiğim büyük yatırımcıların görüşlerini dinliyorum. İnternetteki kripto para ile ilgili sayfalarda geziniyorum. Günümün yaklaşık 2-2,5 saatini harcıyorum."</blockquote>İyi bir araştırma, yatırımcıların "psikolojik bir savaş" olarak gördükleri yatırım sürecinde daha güvende hissetmelerine neden oluyor. Araştırmasına güvenen kişiler; psikolojik olarak yorulmadıklarını, aksine araştırmalarının karşılığını aldıkları zaman çok keyif aldıklarını ve bir kayıpla karşılaştıklarında çoğunlukla sakince telafi edebilecekleri diğer altcoin’lere odaklandıklarını belirtiyor.&nbsp;<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ağır kayıpları önlemenin yolları neler?&nbsp;</h3>Bu kadar vakit harcanılan ve büyük umutlar beslenen yatırımlarda büyük kayıplara uğramamak için ise birtakım önlemler alınması gerekiyor. Altcoinlere yatırım yapmak isteyenlerin dikkat etmesi gereken en önemli noktalardan bir tanesi, hiçbir borsanın devamlı yukarı ya da aşağı ilerlemediği gibi kripto borsasının da inişleri ve çıkışlarının olacağını anlamak. Aşağı yönlü hareket dönemlerinde panik satışından uzak durmak, yukarı yönlü hareketi sabırla beklemek ve zararı durdurma önlemlerini uygulamak yatırımcılar için kazancın kapısını aralıyor. Öte yandan, yatırıma borç para ile girmemek, tüm mal varlığını tek bir kaynağa yönlendirmemek ve yatırım öncesi detaylı bilgi ve analiz sahibi olmak kritik önem taşıyor.

Ciddi bir kesim için ekmek kapısı haline gelen kripto para yatırımlarının zamandan götürüsü, psikoloji ve sosyal ilişkilere etkisi ne?

Altcoin'ler psikoloji mi bozuyor?

Bir köşede tamamlanmamış ve her geçen gün yenisi eklenen inşaatlar, diğer köşede sokakta uyuyan insanlar, bir oda evde yaşamaya çalışan aileler ve gelirlerine uygun kiralık ev bulamadıkları için zorluk çekenler… Türkiye’de son bir yılda inşaat ciro endeksi %36,8 artarken artan konut ve kira fiyatları, en temel ihtiyaçlardan biri olan barınmayı birçok kişi için lüks haline getirdi. Ev sahibi olmak bir yana makul fiyatlara "yaşanılabilir" kiralık ev bulmak bile zorlaştı. Türkiye’de çoğu kişinin hayatında en az bir kez duyduğu bir söz vardır: “İnşaat, Türkiye’nin lokomotif ve stratejik sektörüdür.” Fakat sektör, bugünlerde bir yandan üniversite öğrencilerinin yüksek kira fiyatları ve yurt eksikliğini protesto etmek için başlattığı “Barınamıyoruz Hareketi”; bir yandan da malzeme maliyetlerindeki artışlar nedeniyle iflas eden ve inşaatları durdurma kararı alan inşaat şirketleri ile anılıyor.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Rakamlar ne söylüyor?</h3>Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 13 Ekim’de açıkladığı verilere göre, Eylül 2021’de konut satışları 147 bin 143 ile son 13 ayın en yüksek seviyesine çıktı. Satışlarda bir önceki aya göre %7,6 artış görülürken 3 aydır devam eden düşüş trendi de son bulmuş oldu. Konut satışlarında İstanbul, %19,2 ile ilk sırada yer alırken Ankara ve İzmir, %9,7 ve %6 ile ikinci ve üçüncü oldu.<img src="https://images.aposto.com/2021/9/4/1634236309790.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="Infinity" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Konut satışı, Eylül 2021 - TÜİKSektör, her ne kadar eylül ayında toparlanma sinyali verse de Ocak-Eylül arası döneme bakıldığında konut satışlarının %18,3 düştüğü görülüyor. Aynı dönem içinde yabancılara yapılan konut satışlarının ise %43,2 artması dikkat çekiyor. Eylül ayındaki yükselişte de yabancılara yapılan satışların payı oldukça büyük. İran, Irak ve Rusya vatandaşları başta olmak üzere yabancı uyruklu kişiler, eylül ayında 6 bin 630 konut satın alarak toplam konut satışlarının %4,5’ini oluşturdu.<img src="https://images.aposto.com/2021/9/4/1634236237052.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="Infinity" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Yabancılara yapılan konut satışı, Eylül 2021 - TÜİKYabancı uyruklu kişilerin ev almaları için en büyük motivasyon kaynağı, 250 bin dolarlık mülk alımıyla Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığı alabilmeleri. Sahibinden’in internet sitesinden elde edilen verilere göre, hâlihazırda İstanbul’da ortalama bir müstakil evin satılık fiyatı 3 milyon 335 bin 937 TL ve ortalama bir rezidans dairesinin satılık fiyatı 1 milyon 650 bin TL. Dolar/TL kurunun, bu yazının yazıldığı saatlerde 9,14’ten işlem gördüğü düşünüldüğünde yabancılar için ev sahibi olma yoluyla vatandaşlık almak oldukça kolay gözüküyor.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Konut fiyatları neden artıyor?</h3>Türkiye'de uzaktan çalışmanın yaygınlaşmasıyla konut piyasasına yönelik talebin canlanması, yüksek dolar kuru nedeniyle inşaat maliyetlerinin artması, konut arzının azalması ve kentsel dönüşüm çalışmalarının plansızlığı ciddi bir konut sıkıntısına yol açıyor.Maliyet etkisi: Konut fiyatlarının yükselmesindeki en büyük etken, malzeme fiyatlarındaki rekor artışlar. TÜİK'in verilerine göre, Ağustos 2021'de inşaat maliyet endeksinde yıllık bazda %42,13, malzeme endeksinde %51,94 ve işçilik endeksinde %21,54 artış yaşandı. Haziranda yıllık %42,9 ile rekor kıran inşaat maliyetleri, temmuzda %44,76’lık artışla rekor tazeledi.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İnşaat Müteahhitleri Konfederasyonu (İMKON), çimento sektöründeki fiyat artışına tepki olarak 9-24 Eylül tarihleri arasında inşaatları durdurma kararı aldı.</li></ul>Kentsel dönüşüm:&nbsp;Satış ve kiralamada yaşanan fiyat artışlarında, kentsel dönüşüm projelerinin hayata geçirilmesindeki plansızlığın da etkili olduğu belirtiliyor. Yıkılan evlerin yerine yenileri yapılmadığı için evlerinden çıkan vatandaşlar yaşayacak ev bulmakta zorlanıyor. DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Emlak Komisyoncuları Odası (İEKO) Başkanı Nizamettin Aşa, kentsel dönüşüm nedeniyle birkaç ay içinde 100 binin üzerinde kiralık talebi oluştuğuna ve şu anda inşaat piyasasında bu talebe cevap verecek konut bulunmadığına dikkat çekiyor.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Konut fiyatlarındaki artış kiralara nasıl yansıyor?</h3>Emlak danışmanlık şirketi Knight Frank’in yayınladığı <a fr-original-style="" href="https://www.knightfrank.com/research/report-library/global-house-price-index-q2-2021-8422.aspx?utm_medium=social&utm_source=Twitter&utm_campaign=GlobalHousePriceIndex" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Küresel Fiyat Endeksi Raporu</a>’na göre, konut fiyatlarındaki yıllık fiyat değişimleri incelendiğinde Türkiye, 55 ülke arasında %29,2 ile ilk sırada yer alıyor. İstanbul özeline baktığımızda, %290 artış ile Sarıyer-Rumeli Hisarı birinciliği alırken Beşiktaş-Vişnezade-Gayrettepe ve Kadıköy-Fikirtepe onu takip ediyor. Bu semtlerin üniversitelere yakın olması ortak özellikleri arasında yer alıyor.Kiralardaki artışları genel olarak ev sahiplerine bağlamak mümkün. Zira piyasayı, büyük ölçüde evlerinin değerindeki aşırı yükselişi kiralara yansıtan ev sahipleri belirliyor. Üstelik kira fiyatları, sadece büyükşehirlerde değil Türkiye’nin her yerinde yükseliyor. Sahibinden’in verilerine göre, kiralar son 4 yılda İstanbul’da %105,95; Ankara’da %101,78, İzmir’de %95,29, Malatya’da %162,02 ve Antalya’da %198,78 arttı.Kirası uygun ev alternatifler değerlendirildiğinde ise ortaya absürt seçenekler çıkıyor. İnternet ilanlarında; banyosuz, mutfaksız, camsız ev veya odalara fahiş fiyatlar istendiği, kiracının temizlik ve yemek yapma gibi birçok haktan mahrum bırakıldığı, yıkık-dökük evlerin masraflarının kiracı tarafından karşılanmasının talep edildiği görülüyor. Emlakçı Erdal Aydın "Kiralık daire taleplerini karşılayamıyoruz. Günde en az 40-50 kişi bizi arıyor. Geçen sene bin 500-2 bin lira bandında olan kiralık daireler bu sene 3 bin civarına kadar geldi,” diyor. Talebe karşılık arzın kısıtlı olması ise normal şartlarda "yaşanılmayacak" evlerin bile kiralarının yükselmesine neden oluyor.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Peki, çözüm ne?&nbsp;</h3>Emlak uzmanı Mustafa Hakan Özelmacıklı, orta vadede kira fiyatlarını düşürmek için inşaat arzının artırılması gerektiğini belirtiyor. Bunun için kentsel dönüşüm projelerini daha planlı ve kademeli hayata geçirmek, başlanmamış ya da yarım kalan inşaatlar için teşvikler uygulamak ve öğrencilerin yoğun olduğu illerde yurt kapasitelerinin artırılması gerekiyor. Ayrıca devlet tarafından inşaat maliyetlerinde fiyat istikrarı sağlayacak tedbirlerin alınması da şart.Öte yandan, konut fiyatlarındaki artışı önlemek için yabancılara satışların azaltılması veya tamamen durdurulması da büyük önem taşıyor. Ussal Consultancy kurucusu Ussal Şahbaz, “Konut piyasasındaki ısınmanın kira artışı etkisini henüz görüyoruz. Kiralar arttıkça enflasyon beklentileri bozulacak. Enflasyonla mücadele güçleşecek. Konut piyasasında ilk makroihtiyati tedbir yabancılara satışın sınırlanmasıdır,” diyor.

İnşaat şirketleri, malzeme fiyatlarındaki artışlar nedeniyle inşaatları durdurma kararı alırken makul fiyatlara satılık ve kiralık ev bulmak her geçen gün zorlaşıyor.

Konut krizi: Fiyatlar neden yükseliyor?

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, işsizlik oranı Temmuz 2021'de bir önceki aya göre 1,4 puan artarak %12 seviyesinde gerçekleşti. Genç nüfusta bu oran %23,1 olurken üniversite mezunlarının istihdama katılımı ise %66,3 oldu. Pandemi döneminde, gelir kaybı ve fakirliğin neden olduğu bunalım yüzlerce insanı intihara sürüklerken birçok genç işsiz kalmamak veya asgari ücretli çalışmamak için ne pahasına olursa olsun yurtdışına gitmeye çabalıyor. Gençler hayallerini gerçekleştirmek için Türkiye’de mühendis olmak yerine Avrupa’da garson olmayı tercih ediyor. Artık üniversiteden sonraki adım, yurtdışında “herhangi bir şey” olmak. Peki, neden? Suçlu işveren mi?<a fr-original-style="" href="https://twitter.com/arthurdentroit/status/1441967957375029250" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank"><img src="https://embed.apos.to/assets/2021/9/2021-10-05T17:34:41.541Z.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="Infinity" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"></a>İşveren ne düşünüyor? İşverenler tarafında iki farklı görüş öne çıkıyor. Bir taraf, fazla maaş teklif ettiği halde başvuru almadığını iddia ederken diğer taraf başvuranların kalifiyesizliğinden ve uygun aday bulamadığından şikayetçi.Bu konuda pandeminin etkisini en çok hisseden işverenlerin başında restoran sahipleri geliyor. Kapanmalar sebebiyle garsonlar, aşçılar ve diğer restoran çalışanlarının birçoğu kuryelik, taksicilik ve şöförlük gibi mesleklere yöneldiği için zaten nitelikli eleman bulmakta zorlanan restoran sahiplerinin önündeki seçenekler azalıyor.İşverene asgari ücretli bir çalışanın maliyeti ne? PwC’nin yayınladığı “Asgari Ücret ve Asgari Ücretin İşverene Maliyeti” raporuna göre, bir işverenin net maaşı 2.825,9 TL olan asgari ücretli bir çalışanı için ödediği maliyet, 4.203,56 TL. Toplam yük içinde vergi ve prim payı ise %32,77.&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Vergi takozu, bu iki ücret farkını ifade ediyor. Pandemide dünya genelinde vergi takozu azaltılırken Türkiye, 2020’de %39,7 ile %34,6 olan OECD ülkeleri ortalamasının üstünde kalıyor.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Diğer ülkelerde durum nasıl? Şili, %7 ile en düşük vergi takoz oranına sahipken %51,5 ile Belçika, OECD rekorunu kırıyor. ABD ve Birleşik Krallık ise sırasıyla %28,3 ve %30,8 oranlarına sahip.</li></ul>Ankara Ticaret Odası (ATO) Yönetim Kurulu Başkanı Gürsel Baran, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin ile geçen haftaki görüşmesinde ticari faaliyetlerin önündeki engellerin kalkması için asgari ücret ve kıdem tazminatında işveren yükünün azaltılması gerektiğini belirtti. Daha önce muhalefet partileri de asgari ücretin vergiden arındırılması, brüt asgari ücretin çalışanlara ödenmesi ve SGK primlerinin devlet tarafından karşılanması önerisinde bulunmuştu. Fakat 2018’de İYİ Parti’nin, 2019’da ise HDP’nin verdiği kanun teklifleri, AK Parti ve MHP oyları ile reddedildi.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kurulan ve kapanan şirket sayıları neden artıyor?</h3><img src="https://images.aposto.com/2021/9/2/1633455001078.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.42" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">TOBB’un geçtiğimiz ay açıkladığı verilere göre, Türkiye'de ocak ayından itibaren kurulan şirket sayısı azalırken kapanan şirket sayısı hızla artıyor. Özellikle pandemi döneminde gelirlerine büyük bir darbe alan şirketler, yetersiz devlet destekleri ve pandemi şartlarında dahi yükselen vergiler nedeniyle kepenk kapamak zorunda kalabiliyor. Öte yandan, birçok şirket iflasla karşılaşmamak için daha çok borç yükünün altına giriyor. Bir şirketin borçlarını ödemesi ve büyüyebilmesi için iki yol bulunuyor:&nbsp;<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Dışarıdan yatırım almak</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Finansal kuruluşlardan kredi çekmek</li></ul>En büyük reyting şirketlerine baktığımızda Türkiye, her birinin değerlendirmesinde risk eşiğinin altında kalıyor. Bu da gelişmekte olan piyasalarda risk almak isteyen küresel yatırımcılar için Türkiye merkezli şirketlerin riskli ve problemli görünmesine neden oluyor.<img src="https://images.aposto.com/2021/9/2/1633455040455.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="2.89" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Dışardan yatırım almakta sıkıntı çeken işverenler, ikinci seçenek olan krediye başvuruyor. Kredi çekmenin kolay olduğu bir ortamda şirketler genişlerken ülke ekonomisi büyüyor; ancak yüksek faiz oranları ve teminatlar işin içine girdiğinde şirketler orta ve uzun vadede borçlarını ödemekte zorlanıyor ve likidite kriziyle karşı karşıya kalabiliyor.Böylesine yüksek faizli ve yüklü teminat istenen bir ortamda işveren ya iflasa gidiyor ya da şirketi küçültmek zorunda kalıyor. Alınması gereken risk çok fazla olduğu için şirketlerin yaptığı inovasyonlar azalırken işverenin daha fazla istihdam sağlamak için alanı kalmıyor. Aynı zamanda, yüksek kredi faiz ve teminatları sadece işvereni değil işveren olmak isteyenlerin de zorluyor.CHP Adana Milletvekili Burhanettin Bulut'un eylül başında açıkladığı verilere göre, KOBİ’lerin bankalara olan kredi borcu, 2021'in ilk yedi ayında 55,2 milyar lira daha artarak 961,2 milyar liraya yükseldi. Borcunu ödeyemeyen 286 bin KOBİ ise bankalar tarafından yasal takibe alındı.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çözüm ne?</h3>Ekonominin canlanması ve işsizliğin azalması için şirket sayılarının artması ve işverene büyüme imkanı sağlanması büyük önem taşıyor. Hem işveren hem de çalışanın sıkıntılarının giderilmesi için:<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Devlet kurumları ve finansal sektörün eğitici, aydınlatıcı, ve proaktif biçimde el ele çalışması,</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İşverenlerin düşük faizli kredi çekebilmesi,</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Vergilerin istihdamı artırmak amacıyla yeniden belirlenmesi,&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Eğitim sisteminin geliştirilmesi,</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İşveren ve işçi arasında bilgi akışının düzenlenmesi gerekiyor.</li></ul>

Türkiye'de işsizlik, her geçen gün artarken işverenlerin bir kısmı fazla maaş teklif ettiği halde başvuru alamadığından diğerleri ise başvuranların kalifiyesizliğinden şikayetçi.

Gülbahar Tanyeri