İstanbul'da Nasıl Eğleniyorduk?

Bu ayın konuk yazarı Kafkas Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Tolga Akay. Kendisi gündelik hayatın "karanlık" kısmı olan, Osmanlı'nın son dönemlerinde İstanbul'daki suçu anlattı.

Osmanlı Devleti’nin Son Dönemlerinde İstanbul’da Suç

Yazı: Emine ŞahinBurcu Kurt’un “II. Meşrutiyet döneminde Basra vilayeti (1908-1914)” başlığı ile 2012 yılında Marmara Üniversitesi’nde hazırlamış olduğu doktora tezi birtakım değişiklikler ve eklemeler yapılarak 2015 yılında yayınlanmıştır. Osmanlı Basra’sının II. Meşrutiyet’in ilanı sonrasında geçirdiği dönüşümü inceleyen eser, yönetim, kurumlar ve uygulanan siyasete bakarak önceki dönemle bir karşılaştırma işini üstlenmekte olup devr-i sabık”tan tamamen farklı bir siyaset izleyen II. Meş rutiyet yönetimlerinin Basra vilayeti özelinde taşra politikalarındaki süreklilik ve kopuşun izlerini sürmüştür.II. Meşrutiyet’in ilanı ile başlayıp Kasım 1914 yılında Basra’nın İngilizler tarafından işgal edilmesine kadar olan sürecin ele alındığı kitapta, vilayetin idarî, sosyal, ekonomik ve siyasî açılardan devlet-toplum ilişkileri gözetilerek genel bir profili çıkarılmıştır. Çalışmanın ana kaynaklarını Osmanlı arşiv belgeleri ile İngiliz arşiv kayıtları oluşturmakta olup ayrıca Türkiye’deki Ortadoğu çalışmalarında nadiren rastladığımız şekilde Arapça literatüre de başvurulmuştur.Çalışmada, II. Meşrutiyet döneminde Basra vilayeti özelinde Osmanlı Devleti’nin tesis etmeye çalıştığı merkeziyetçiliğin boyutları çok yönlü olarak ele alınmaktadır. Buna binaen Osmanlı devlet aygıtının Basra’da nasıl işlediği, merkezi idarenin bu bölgede ne ölçüde ilerlediği ve eşraf ile aşiret reislerinin bu siyasete karşı nasıl tepki verdikleri gibi sorulara cevap aranmıştır. Ayrıca yeni rejimin merkezileşme anlayışı ile “devr-i sabık” olarak adlandırılan önceki dönemin merkezileşme siyaseti arasında bir kıyaslama yapılarak II. Abdülhamid’in Arap vilayetlerinde yerel elitler üzerinden tesis etmeye çalıştığı merkeziyetçiliğin 1908 sonrasında devlet eliyle atanan memurlar vasıtasıyla gerçekleştirilmeye çalışıldığı incelenmektedir.Eser bir önsöz ve giriş ile altı bölümden meydana gelmektedir. Basra vilayetine dair genel bir arka planın verildiği birinci bölümde vilayetin 1908 öncesindeki geçirdiği dönüşüm anlatılarak Basra’nın idari, siyasi ve sosyo-ekonomik bir genel profili çıkarılmıştır. İkinci bölümde bölgede devletin temsilcisi olan memurlar ve bu memurlar vasıtasıyla yürütülen yönetim tarzı ele alınarak vilayete idare noktasından bakılmıştır. Basra’daki memurlarla merkezin ve bu memurlarla halkın ilişkileri ve yine memurların kendi aralarında, halkla ve merkez ile olan sorunları irdelenmiş ve bu noktaların bir önceki döneme oranla farklılıkları veya benzerlikleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Meşrutiyet döneminde merkeziyetçiliğin değişen doğasına binaen Basra vilayetinde devletin temsilcileri olan memurların güçlenmeleri ve buna karşı çıkan eşraf ile mücadeleleri bu bölümde ele alınan meseleler arasındadır.Basra vilayetinin yerel idaresinde söz sahibi olan ve “devr-i sabık” döneminde nüfuzlarını arttıran eşrafın II. Meşrutiyet dönemi merkeziyetçi politikalarına karşı verdiği tepkiler üçüncü bölümde ele alınmaktadır. Kitapta II. Abdülhamid döneminde edindikleri imtiyazları kaybeden eşrafın tepki olarak Arap milliyetçi hareketlerini destekledikleri ve katılım sağladıkları görülmektedir. Yazara göre, Basra’da İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin merkeziyetçi politikalarına karşı başta Seyyid Talib olmak üzere eşrafın başını çektiği bu muhalefet hareketinin imparatorluğun diğer vilayetlerindeki proto Arap milliyetçi hareketleriyle kıyaslanınca amacı ve izlediği yön bakımından kendine has bir yapısı bulunmaktadır.<img src="https://images.aposto.com/2022/7/2/1659450284766.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.61" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">19. yüzyılda Basra’dan bir fotoğraf<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Dördüncü ve beşinci bölümler yazarın “Basra vilayetinde birbirinden ayrı değerlendirilemeyeceğini” ifade ettiği aşiret sorunları ile toprak meselelerini ele almaktadır. Dördüncü bölümde, vilayetteki toprak mülkiyeti şeklinin bir sonucu olarak ortaya çıkan aşiret ayaklanmaları incelenmekte ve bölgede hakim olan iltizam usulünün aşiretler arasında hükümete karşı “asi” ve “muti” olarak nasıl bir ayrılma yarattığı gözler önüne serilmektedir. Her ne kadar isyanların altında yatan toprak sorunları çözülmeye çalışılmışsa da çeşitli iç ve dış faktörler nedeniyle sonuç elde edilememiş ve aşiretler bağlamında II. Meşrutiyet döneminde Basra vilayetinde istikrar sağlamada başarısız olunmuştur. Beşinci bölümde ise bir önceki bölümle bağlantılı bir şekilde Basra vilayetinde toprak mülkiyeti ilişkileri incelenmiştir. Kurt, bir yandan toprak aidiyeti ile siyasal güce sahip olma arasında doğrudan bir ilişki olduğunu ortaya koyarken diğer taraftan özellikle vilayetin kuzey kesiminde aşiret üyeleri ile liderleri arasındaki bağları kopararak aşiretleri Osmanlı sistemi içerisine entegre etmek üzere izlenen politikaya odaklanmaktadır. Kurt’a göre, İttihat ve Terakki’ye yakın hükümetler, bir yandan Basra vilayeti varidatını arttırmak öte yandan kırsal bölgede aşiretlerin yerleşik hayata geçişini sağlamak için “devr-i sabık”ın uyguladığı meşihat usulünün ilgasına çalışmış; bu şekilde aşiret mensuplarının devlete vergi veren ve sadakat duyan birer vatandaşa dönüştürmeye çalışmışsa da çeşitli nedenlerden dolayı istenen başarı sağlayamamıştır.Basra’daki siyasal hareketliliğin odak noktalarından bir diğeri de kuşkusuz bölgedeki İngiliz nüfuzudur. İngiltere’nin bölgede kendine bağlı müstakil şeyhlikler yaratma girişimleri ve bölge eşrafı üzerinde kurmaya çalıştığı nüfuz Osmanlı-İngiliz çekişmesi çerçevesinde altıncı bölümde ele alınmıştır. Kurt, Basra’da Meşrutiyet dönemi merkezi idaresinin, vilayette tesis etmeye çalıştığı merkeziyetçi politikalarını sınırlandırmaya yönelik girişimlerde bulunan İngilizlerle 1914’e kadar verdiği güç mücadelesine odaklanmıştır.Osmanlı vilayetlerine dair çalışmalar, giderek Osmanlı tarihi yazımında daha fazla yer almaya başlamaktadır. Burcu Kurt’un bu çalışması da devlet-toplum ilişkileri gözetilerek hazırlanan bu tarz çalışmalara örnek teşkil eden bir eser olmuştur. Türkiye’de bu alanda yapılan çalışmalara bakıldığında ağırlıklı olarak vilayeti idari ve siyasi anlamda merkezin gözünden anlatma eğilimi vardır. Kurt ise bir yandan merkezin gözünden periferinin ne olduğunu yansıtırken diğer yandan bölgede yaşayan meseleleri eşraf ve ahali merkezli olarak irdelediğinden çevrenin Osmanlı idari yönetimine karşı tavrını ve tepkisini de ortaya koymuştur.Son olarak bu çalışmadan evvel Basra vilayetinin söz konusu dönemdeki yapısı ile ilgili ayrıntılı bir çalışma yapılmadığının altını çizmek gerekmektedir. Bölgenin 1908-1914 yılları arasındaki sosyo-ekonomik ve politik durumuyla ilgili çeşitli çalışmalar bulunmakla beraber bunlar bölgenin genel bir profilini çıkarmaktan ziyade Arap milliyetçiliği hareketlerine odaklı olmuşlardır. Kurt’un eseri ise Basra’nın II. Meşrutiyet sonrası idari, siyasi ve sosyo-ekonomik yapısını anlatırken bütüncül bir bakış açısı sergilemiş ve meseleleri çok yönlü ele almasından ötürü vilayetin genel bir portresini çizmiştir. Eser, kendisinden sonra bu alanda yapılacak olan çalışmalara da kaynak teşkil edecektir.Emine Şahin - Düzce ÜniversitesiDİPNOT* Burcu Kurt, Osmanlı Basra’sında Devlet ve Toplum 1908-1914, İstanbul: Küre Yayınları, 2015.

Toplumsal Tarih

Burcu Kurt'un çalışmasında II. Meşrutiyet döneminde Basra Vilayeti özelinde Osmanlı Devleti'nin tesis etmeye çalıştığı merkeziyetçiliğin boyutları çok yönlü olarak ele alınmaktadır.

Osmanlı Basra’sında Devlet ve Toplum, 1908-1914

İlk Türkçe (Osmanlıca) gazetenin yayımlandığı 1831 yılından 1930’lara kadar tirajlar, keskin inişleri ve çıkışları olan bir grafik çizdi. Genel olarak ifade özgürlüğünün ya da özgürlük talebinin yükseldiği dönemlerde basının tirajları arttı. Baskılar arttıkça da gazetelerin satışları düştü. Muhalefet her zaman daha çok sattı, iktidarın yanlısı basının haberlerini okumak pek de keyif vermedi. Türk medyasının ilk asırdaki deseni, 200. yılını doldurmaya yaklaştığı bugünlerden pek de farklı değil.&nbsp;Osmanlı'daki ilk "Türk" gazetesi olan Takvim-i Vakayi yayımlandığında tarih 11 Kasım 1831’di. Yenilikçi bir padişah olan II. Mahmut döneminde yayımlanan gazete 5 bin nüsha basılmıştı. 1871 yılına gelindiğinde Basiret&nbsp;isimli başka bir gazete 10 bin baskıyla ilk sıraya yükselmişti. Tam da özgürlük taleplerinin arttığı dönemde, I. Meşrutiyet’in ilan edileceği 1876 tarihine yaklaşırken gazete satışları artmaya başlamıştı.Ancak değişim rüzgârları yaklaşık iki yıl sürer. Gerekçe Osmanlı - Rus savaşındaki yenilgidir ve II. Abdülhamit, Meclis-i Mebusan’ı kapatır. Sonunda “İstibdat” olarak isimlendirilen, hiçbir hak ve özgürlüğün bulunmadığı dönem 1878’de başlamış olur. Gazete satışları bir anda çakılır. Yine de basın, özgürlük taleplerinin güçlü bir şekilde sesini yükseltmeye devam etmesinde başrol oynar. 1882-1892 yılları arasında gazete okuyanlar yüzde yüz artar. Hatta okuması olmayanlar kahvehanelerde oturmuş, gazeteyi sesli okuyanları dinlemeye başlamıştır. Muhalif bir köşe yazısını dinlerken kahveler yudumlanır, nargileler fokurdardı.<img src="https://images.aposto.com/2022/11/2/1670924217155.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.30" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">İstibdat Döneminin tüm baskılarına karşın, basında teknik gelişmelerin yaşanması, kamuoyunun kendini dışa vurması için kitle iletişimin yaygınlık kazanması tirajları artırmaya devam ettirir. 1896’da kurulan İkdam&nbsp;gazetesinin satışlarını düzenli olarak artar. Öyle ki II. Meşrutiyet’in ilan edildiği 23 Temmuz 1908 sonrası İkdam gazetesinin ilk nüshası karaborsaya düşer. Türk medyasında karaborsaya düşen ilk gazete olur.&nbsp;Baskı ortadan kalktıkça gazete satışları yükselmektedir. II. Meşrutiyet’in ilk yıllarında İkdam gazetesinin baskı sayısı 40 bine kadar yükselir.&nbsp;II. Meşrutiyet, basında özgürlük taleplerini çok yüksek seviyeye çıkarmıştır. Dernekleşmek için toplanan gazeteciler, “artık yazılarını sansüre göndermeyeceklerini” ilan ederler. Bu başka bir seviyedir. 25 Temmuz 1908'de, 30 yıl sonra ilk kez gazeteler sansürsüz yayımlanır.İzleyen günlerde gazete çıkarmak için yapılan başvuranların sayısı 200’ü aşmış, “özgürlük,” “eşitlik,” “anayasa” ve “meşrutiyet” kavramlarını kullanan gazetelerin tirajı 50 bine dek yükselmiş, gazete ve dergi sayısı 353'ü bulmuştu.<img src="https://images.aposto.com/2022/11/2/1670924196807.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.41" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bu çılgınca artışın bir diğer sebebi de sosyalist, muhafazakâr, liberal ve gelenekçi tüm akımların söyleyecek bir sözü olması, bunun için gazete çıkarması gösterilir. Basın bir yıl içerisinde daha da özgürleşir, çeşitlenir ve yaygınlaşır. Bu özgürlük ortamı ve talepleri maalesef sadece 8 ay sürer. 1909’da Matbuat Kanunu yayımlanır ve 353 olan gazete sayısı 1912'de 45'e düşer. Aynı şekilde tirajlar da düşmektedir. Padişahın baskısı kazanır, gazetelerin baskı sayısı düşer.1914’e doğru tirajlar yine artmaya başlar. Yaklaşan savaş ve yurttaşların haber alma ihtiyacı gazetelere olan talebin artmasına yol açar. 28 Temmuz 1914 – 11 Kasım 1918 tarihleri arasında devam eden Birinci Dünya Savaşı sırasında habere ulaşmak için gazetelerin tirajı artar. En çarpıcı rakama Sabah&nbsp;gazetesi ulaşır. 15 bin baskı az gibi gözükse de dönemin baskıları karşısında iyi bir rakamdır.&nbsp;Cumhuriyetin ilanına kadar gazete tirajları bu seviyelerde devam eder. 4 Mart 1925 tarihli huzur ve güvenliği bozma iddiasıyla yayınları da yasaklama yetkisinin yürürlüğe girdiği&nbsp;Takrir-i Sukûn Yasası ile birlikte gazetelerin satışları tepe aşağı gider. Bir kez daha basın, özgürlük ile birlikte tirajlarını kaybetmiştir. Keskin düşüşlerden sonra tekrar baskı sayısını yükseltmek zaman alır. 1 Kasım 1928 tarihinde kabul edilen Harf İnkılabı’ndan hemen önce gazete tirajları yaklaşık olarak 150 bine ulaşır.<img src="https://images.aposto.com/2022/11/2/1670924273919.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.33" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Şimdi de Harf İnkılabı tirajları düşürmüştür ya da gazetelerin daha yüksek satışlara ulaşması adına bir ara dönem yaratmıştır. Genel kanı Arapça harflerin kullanımdan kaldırılması ile birlikte tirajların ciddi şekilde düştüğüdür. Mesela tirajı 11 bin olan Cumhuriyet 5 bine, 10 bin olan Milliyet 55 bine, Vakit 7 binden 3 bine, Son Saat 6 binden bin 500’e, Akşam 4 binden bin 300’e düşer.En acıklısı 34 yıldır yayımlanan, bir zamanlar karaborsaya düşecek kadar yüksek taleplere ulaşan İkdam’ın başına geldi: 8 bin tirajdan 3 bin 100 satışa düşünce 1928’in Aralık ayında sahibi gazeteyi satmaya karar verdi. Birkaç kez el değiştiren İkdam hiçbir zaman eski rakamlara ulaşamadı ve kapandı.<img src="https://images.aposto.com/2022/11/2/1670924322834.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.46" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">12 Ağustos 1930'da Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF) kurulur. Yeni bir parti, yeni özgürlük talepleri, basın için de yeni bir oyun alanı anlamına gelir.&nbsp;Son Posta gazetesi temkinli bir şekilde, Yarın&nbsp;gazetesi ise daha net bir şekilde muhalefeti, SCF’yi desteklemeye başlar. Yarın gazetesinin satışı 80 bin gibi rakamlara ulaşmaya başlar. Bulunmayan sayıların karaborsada satıldığı söylenir.<img src="https://images.aposto.com/2022/11/2/1670923306946.png" width="550" height="128" style="width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="4.30" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">20 Haziran 1930 tarihli Yarın gazetesi, "Demokrat Türk Cumhuriyetinde Kelepçe Olmaz!" başlığı ile yayımlanır. Gazetenin Şemsettin isimli muhabirinin bir haberi sebebiyle yargılanması eleştirilmektedir. Gazetenin baş yazarı Arif Oruç köşe yazısında şu sözleri kullanır: "Evet, Şemsettin bir isnat ve bir zandan beraat etti. Fakat elleri kelepçeli geldi, kelepçeli gitti." &nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/11/2/1670924103301.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.35" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Mustafa Kemal Atatürk, gazete okurken... Siyasi liderlerin çok nadiren gazete okurken fotoğrafları olur.1931 yılına gelindiğinde gazetelerin toplam tirajı tekrar 150 bin dolaylarına kadar çıkmıştır. Yeni bir basın kanunu ve ceza kanunundaki değişikliği hükümetin gündemine gelir. İstanbul basınının kayıt altına alınması için yasa değişiklikleri gerçekleştirilir. Bu yasa ile birlikte artık hükümet istediği gazete ve dergiyi kapatma imkânına kavuşur. İstanbul basını hükümetle uyum içinde, çatışmadan yaşamını sürdürmeye çalışmaya başlar. Bir kez daha tirajlar azalmaya başlar, gazeteler eski tadı vermez olur.&nbsp;Türk basını ilk yüz yılı içinde sürekli olarak iktidar baskılarıyla uğraşırken özgürlüğe ulaştığı her anda tirajlarını da yükseltmeyi bildi. Tirajların artması, ifade özgürlüğünün ortaya çıkması ve daha çok özgürlük talebinin gündeme gelmesine yol açtı. Ardından tekrar baskılar, yasaklar ve tepe taklak düşen tirajlar... Belki de şunu söyleyebiliriz: Türkiye'de okunmak istenen ve okunan hep özgürlük ve hak talepleri oldu. Bir başka ifadeyle insanlar medyada hükümet ya da iktidarları değil, kendini görmek istedi, istiyor...<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Bu yazıda kullanılan makale ve yazılar:<a fr-original-style="" href="https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/20699" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">1930'a kadar basının durumu ve 1931 Matbuat Kanunu </a><a fr-original-style="" href="https://istanbultarihi.ist/255-cumhuriyet-donemi-istanbul-basini" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Cumhuriyet Dönemi İstanbul basını </a><a fr-original-style="" href="http://www.rifatbali.com/images/stories/dokumanlar/tek_partili_donemde_gazete_tirajlari.pdf" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Tek Parti Döneminde tirajlar</a><a fr-original-style="" href="https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/178080" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Cumhuriyet'in ilanına basının bakışı</a>

Türkçe basının ilk yüz yılı, yani 1830-1930 arasında tirajlar ile özgürlük arasında doğrusal oran ortaya çıkıyor. İktidarın baskısı arttıkça gazetelerin baskı sayısı düştü. Özgürlük talepleri artıkça gazeteler karaborsaya düşecek kadar "yok" sattı.

Türk basının ilk yüz yılı: Tiraj ve özgürlük

Erken Cumhuriyet döneminde görücülüğün yanında evlilik için tarafların karşılıklı görüşerek/konuşarak anlaşmasına da önem verilmeye başlandı. Ailesi olmayan ve birileriyle görüşerek evlenebilme imkanı bulamayanlarsa giderek trend halini alan evlilik ilanlarıyla şanslarını deniyorlardı.

Evliliğin Alafranga Yöntemi: Evlilik İlanları

Spektrum

Mustafa Suphi'den Bülent Ecevit'e: Türkiye'de Solun Dönüşümü

19. yüzyılın ikinci yarısına yaklaşırken demiryolu Osmanlı Devleti’nin de gündemine girmişti. 1855’e gelindiğinde hükümet Avrupalı sermayedarlara <a fr-original-style="" href="https://islamansiklopedisi.org.tr/rumeli-demiryolu" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">İstanbul-Belgrad</a> arasında bir demiryolu hattı yaptırmak istediğini duyurdu, tecrübe ve sermaye talebinde bulundu. İlk olarak bu hattın yapılmak istenmesinin nedeni Balkanlarda artan isyanlar ve olası bir Rus savaşında asker sevkiyatını kolaylaştırmaktı. Ayrıca Avrupa ile demiryolu aracılığıyla bağlantılı kurulması düşünülüyordu.&nbsp;Bu çağrıya cevap veren çeşitli yabancı sermayedarlarla yapılan görüşmeler bir türlü olumlu sonuçlanamadı. Nihayet Baros Hirsch isimli bir banker ile 1869’da anlaşmaya varıldı. Ertesi yıl Hirsch, <a fr-original-style="" href="https://islamansiklopedisi.org.tr/rumeli-demiryolu" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Rumeli Demiryolları İşletme Kumpanyası</a>’nı kurdu. 1871’de Rumeli demiryolu hattının ilk kısmı olan Yedikule-Küçükçekmece hattı açıldı. Ancak Yedikule’nin başlangıç için uygun olmadığı görülünce Sirkeci tercih edildi. 1870’ler boyunca çeşitli hatlar yapıldıysa da demiryolu politikasından istenilen verim alınamadı.Tarihler 2 Ağustos 1888’i gösterdiğinde ünlü Şark Ekspresi (Orient Express) Viyana’ya varmak üzere Sirkeci’den hareket ettiğinde demiryoluyla Avrupa’ya ulaşma hayali gerçekleşmiş oldu. Ancak bir yandan da Osmanlı Devleti ile Baron Hirsch arasındaki ihtilaf devam ediyordu. Nihayet 1878’de Rumeli Demiryolları İşletme Kumpanyası Avusturya uyruğuna geçti ve Şark Demiryolları Kumpanyası adını aldı. II. Meşrutiyet’in ilanının ardından Osmanlı’nın yaşadığı siyasi buhranların gölgesinde 1910-12 yıllar arasında <a fr-original-style="" href="https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/555419" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Sirkeci-Yeşilköy</a> arasında çift hatlı demiryolu yapıldı.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/5/2/1655807306236.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.58" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://listelist.com/florya-plaji-hikayesi/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ayastefanos (Yeşilköy) tren istasyonu</a>&nbsp;Cumhuriyet döneminde demiryollarınín millîleştirilmesi ve <a fr-original-style="" href="http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/44468.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">anayurdun dört baştan demir ağlarla örülmesine</a> çok önem verildi. Hatta bu önem o derecedeydi ki 1930'da Serbest Cumhuriyet Fırkası kurulduğunda muhalefetin karşı çıktığı konuların başında bu demiryolu politikası gelmiş ve böyle büyük bir masrafın tek bir nesle yüklendiği eleştirileri yapılmıştı. 1920 ve 30’lar boyunca devam eden bu millîleştirme kapsamında <a fr-original-style="" href="https://acikerisim.deu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12397/6633/187589.pdf?sequence=1&isAllowed=y" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">25 Aralık 1936</a>’da şirket ile anlaşma yapıldı. Şirketin elindeki imtiyaz ve mallar, Nisan 1937’deki kanunla 1 Ocak 1937’den itibaren yürürlüğe girmek üzere satın alındı.<img src="https://images.aposto.com/2022/5/2/1655807388994.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.41" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12575/17319" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Cumhuriyet gazetesinin 1 Ocak 1937 tarihli haberi</a>Gerek şehirler arası gerekse İstanbul içi ulaşımda vapurla beraber uzun yıllar başat konumda olan demiryolları, Demokrat Parti döneminde Amerika’nın yönlendirmesiyle (!) ikinci plana itildi ve karayolu ulaşımına ağırlık verilmeye başlandı. Karayolunun gelişimi özellikle Anadolu içlerine ulaşabilmeyi kolaylaştırdı şüphesiz ama bu yapılırken demiryolu ihmal edildi. Ve mevzu zamanla “duble yol yapma”ya kadar geldi.&nbsp;

      

”Tren gelir hoş gelir…”

II. Meşrutiyet döneminin sadece tiyatro üzerine eser kaleme alan iki isminde biri olan Musahipzade Celal (1868-1959), Cumhuriyet döneminde de Osmanlı gündelik yaşamını konu edinen eserler vermeye devam etti. İletişim Yayınları’nın “İstanbul Dizisi”nden çıkan <a fr-original-style="" href="https://iletisim.com.tr/kitap/eski-istanbul-yasayisi/6919" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Eski İstanbul Yaşayışı</a> kitabında ise çocukluğundan, İstanbul’un ticaret ve eğlence hayatına kadar şehrin pek çok farklı yüzünü anlatıyor.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/4/6/1651939812048.png" width="550" height="477" ratio="1.13" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://iletisim.com.tr/kitap/eski-istanbul-yasayisi/6919" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Eski İstanbul Yaşayışı</a>Kitabın baskısı maalesef piyasada yok. Ancak sahaflardan ve ikinci el kitap satan sitelerden bulabilirsiniz. Ya da belki kütüphanelerden…

II. Meşrutiyet ile ilgili hikayeler