İnsanlık, tarihi boyunca merakla, bilinmeyeni keşfetme arzusuyla, bilgiye ulaşma çabasıyla var oldu. Bizi dünyanın dört bir yanında keşif yolculuklarına çıkaran; teknoloji, bilim ve sanatta sınırları zorlamamıza sebep olan güdü de buydu. Bu merakla zaman zaman araştırmalara daldık zaman zaman da zorlu bulmacalarla sınandık. Çözümleri ise yalnızca bilgi ve empatide bulduk.Bu arayışın popüler kültürdeki yansımaları, bilimkurgu ve macera filmlerinde kendini gösteriyor. Jurassic Park'ı ele alalım. Bu kült filmde, milyonlarca yıl öncesinin dünyasını yeniden canlandırarak dinozorları hayata döndüren, imkansızı mümkün kılacak düzeydeki bilim ve teknoloji atılımıydı. Örnekler çoğaltılabilir. Ancak benzer hikayelerin çoğu, izleyiciyi uzak diyarlara ve zamanlara taşımanın ötesinde, sınır tanımaz hayal gücümüzün bilimle biraraya geldiğinde ulaşabileceği muazzam genişliği de gösterir.Bu merak, bilgi açlığı ve keşif arzusuyla ateşlenen ilerleme, günümüzde yapay zeka teknolojisinin sunduğu yeni araçlarla, bilgiye erişim biçimimizi kökten değiştirmeye de aday. Aslında bu macera, internetin ortaya çıkışıyla birlikte, bir anda dünyanın dört bir yanındaki bilgilere anlık erişim imkanına kavuşmamızla başlamıştı.&nbsp;Ancak teknoloji durmadı. Bilgiye erişimi daha da kişiselleştirecek, etkileşimi daha da artıracak şekilde sürekli evrildi. En sonunda herhangi bir nesne, ürün ya da yer hakkında tek bir tıkla bilgiye erişebileceğimiz hâle geldi. Böylece giderek sadeleşen bilgi arayışı, artık neredeyse bir oyuna dönüştü. Tıpkı bir bulmacayı çözer gibi merak ettiğimiz nesnelerin peşine düşebiliyor, onlar hakkında bilgi edinebiliyoruz. Böylece hem keşif arzumuzu tatmin ediyor hem de gündelik hayatımızda son derece pratik bir araca kavuşmuş oluyoruz.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bilimkurgudan gerçeğe</h2>Samsung Galaxy S24&nbsp;serisinin yeni AI özelliklerinden Circle to Search, bilimkurgu filmlerinde gördüğümüz fütüristik teknolojileri hatırlatıyor.&nbsp;Philip K. Dick'in bir hikayesinden uyarlanan ve yapay zekanın AGI (genel yapay zeka) seviyesine geldiği bir gelecekte geçen Steven Spielberg filmi Minority Report, paralel bir vizyon sunuyordu. Filmde Tom Cruise tarafından canlandırılan karakterin gelecekte işlenecek suçları önceden tespit etmek için kullandığı teknolojilerde hareket algılama ve dokunmaya gerek kalmadan etkileşime girilebilecek ekranlar gibi özellikler vardı.&nbsp;Circle to Search özelliği, bilimkurgu filmlerinden esinlenen bu fikri gerçeğe dönüştürüyor. Bu sayede kullanıcılar gerçek dünyadaki bir nesneyi yuvarlak içine alarak hakkında öğrenmek istedikleri bilgilere ulaşabiliyorlar. Bu özellik, bilgiye erişim şeklimizi dönüştürerek, gerçek dünyada ve dijital ortamda keşfetme şekillerimizin yeniden tanımlandığı, yeni bir kullanıcı deneyimi sunuyor.&nbsp;AI döneminin belki de biz insanlara sunduğu en büyük kolaylık, internette arama deneyimimizi güncellemesi oldu. Çünkü aradığımız şeyi tanımlamak için doğru kelimeleri bulmakta zaman zaman zorlanırız. Belki de karşımıza çıkan bir eseri, bir tasarımı ya da sıradan bir nesneyi ifade etmeye çalışırken dilimiz dönmez; o an kelimeler yetersiz kalır ve o sırada internet bizi çoktan ilgisiz bir sayfaya taşımış olur. Samsung'un Circle to Search (Arama için Çevrele) özelliği, tam da bu noktada devreye giriyor ve bizi dilin sınırlamalarından kurtarıyor.&nbsp;Bu özellik, sadece beğendiğimiz bir ayakkabıyı veya çantayı bulmamıza yardımcı olmuyor, aynı zamanda bilgiye erişim şeklimizi de genişleterek yeni keşifler yapmamıza olanak tanıyor. Örneğin seyahat ederken karşımıza çıkan tarihî bir yapının fotoğrafını çekip hakkında bilgi alabiliyor ya da bir parkta gördüğümüz nadir bir bitkinin ne olduğunu öğrenebiliyoruz.&nbsp;Galaxy S24 ile gelen Circle to Search özelliği, bilgiye erişimdeki engelleri kaldırarak eğitim ve öğretim süreçlerini de zenginleştiriyor. Öğrenciler, ders kitaplarında veya sınıf dışında karşılaştıkları nesneler hakkında hızlıca daha fazla bilgi edinebiliyor; müzede gördükleri bir tablonun ya da heykelin hikayesini, sanatçısını veya dönemini anında öğrenebiliyorlar.Bu özelliklerin sağladığı kolaylık ve erişilebilirlik, bilgi toplumunun güçlenmesine yardımcı oluyor ve eğitimden sağlığa, çevreden kültürel mirasa, geniş bir yelpazede pozitif etkiler yaratıyor. Peki başka hangi alanlarda bunun pozitif etkilerinden yararlanabiliriz?<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Eğitim ve öğrenme</h3><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Anlık bilgi erişimi sayesinde öğrencilerin ve öğretmenlerin ders materyallerini zenginleştirmesi, konuları daha derinlemesine araştırması,</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Görsel öğrenme materyallerine kolay erişim sağlayarak öğrenme deneyimini çeşitlendirme ve kişiselleştirme,</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Uzaktan eğitimde ve ömür boyu öğrenmede kaynaklara erişim kolaylığı ile eğitimin demokratikleştirilmesi,</li></ul><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çevre koruma ve sürdürülebilirlik</h3><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bitki ve hayvan türleri hakkında hızlı bilgi edinilmesi, biyolojik çeşitliliğin korunması ve farkındalığın artırılması,</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çevre sorunları ve sürdürülebilir yaşam pratikleri hakkında bilgilendirme, toplumsal bilinçlendirmenin artırılması,</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sürdürülebilir turizm ve doğa koruma alanlarında bilinçli davranışların teşvik edilmesi,</li></ul><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kültürel miras ve sanat</h3><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tarihî eserler, sanat eserleri ve kültürel mirasla ilgili bilgilere kolay erişim, kültürel farkındalığın artırılması,</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kültürel mirasın dijitalleştirilmesi ve korunması projelerine destek, geniş kitlelere ulaşma,</li></ul><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sosyal katılım ve topluluk oluşturma</h3><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Toplumsal ve kültürel olaylar hakkında hızlı bilgi edinme, toplumsal katılımın artırılması,</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sivil toplum kuruluşları ve sosyal hareketler tarafından bilgilendirme ve kampanya yönetiminde etkili kullanım,</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yerel toplulukların ve azınlık gruplarının seslerini duyurma ve toplumsal meselelere dikkat çekme imkanının artırılması.</li></ul>

Quando

Meçhulu keşfetmek, duyulmamış hikayeleri dinlemek, bilinmeyeni öğrenmek, insan ruhunu besleyen temel ihtiyaçlarımızdan… Samsung Galaxy S24 serisinin yeni AI özelliklerinden olan Circle to Search, bu keşif arzusunu başka bir noktaya taşıyor.

Bilimkurguyu geride bırakan teknoloji: Circle to Search

Audrey Magee’nin Koloni’si, tıpkı James Joyce’un Dublin sakinlerinin hikâyelerini anlattığı gibi, 1979’da, İrlanda’nın batı kıyısındaki bir adada yaşayan iki kişinin hikâyesini anlatıyor. Ancak burada olaylar farklı bir çerçeveye oturuyor: İki yabancı karakter, kendilerini beklenmedik bir toplumun içinde buluyorlar.Kitabın baş karakterleri İngiliz ressam Lloyd ve Fransız dilbilimci Jean-Pierre Masson (JP). Bu ikilinin isimsiz bir adaya gelmeleri, kolonyalizmin ve kültürel dilüsyonunun bir betimlemesini sunuyor. Magee, Lloyd ve JP’nin hikâyelerini, İrlanda’nın 1970’lerdeki sosyal ve politik çatışmalarını anlatmak ve anlamak için bir araç olarak kullanıyor. Her iki karakter de kendi kişisel arayışlarını sürdürürken onların çevresindeki dünya hızla değişiyor ve metin, bir ayna işlevi görüyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İki karakter, tek ada: Yabancılar İrlanda’da</h2>Kitap, Bay Lloyd’un, otantik yolu tercih ederek eliyle kürek çekilerek bir Gaeltacht bölgesi adasına taşındığı sahneyle başlıyor. Kendini yerel adetlere bırakma çabası, kahvaltısının tersine dönmesiyle sonuçlanıyor. Bu oldukça zararsız bir olay olmasına rağmen, bir kültürün başka birine çarptığı zaman ortaya çıkan daha büyük sorunların sembolü olarak okunabilir: sömürü, yerli kimliğin sulandırılması ve çatışma—Magee’nin bu rahatsız edici anlatısı, tüm bunları inceleniyor.Lloyd, adaya yalnızlık ve ilham arayışında gidiyor; ressamın hayal gücü "ham, sert, vahşi güzellik" klişeleriyle yüklü. Bu da dışarıdan gelen bir kişinin cehaletini ve üstenci bakışını ifade ediyor aslında. JP, bir dilin çöküşünün ihtimali üzerine adaya araştırma yapmak için geliyor. Yani bu iki karakterin çatışması, geçmişin ağırlığını taşıyor; adadaki yerel aile Gillanlar tarafından keskin bir şekilde fark ediliyor: Yüzyıllardır toprağımız üzerinde kavga ediyorlar.Kurgu, James adındaki gencin hikâyesi üzerinden dış etkilerin sonuçlarını da somutlaştırıyor. İngilizce konuşan bir İngiliz Lloyd’un adada yaşaması, JP’nin "dil evrimi"nin İngilizce’nin "ani ve şiddetli" mono-dilliliğine dönüşeceğini savunması gibi etkenler varken James, kendisi ve ailesi tarafından bir tehdit olarak algılanmayan geleneksel balıkçılık yerine Lloyd’dan resim öğrenmeye başlıyor. Bu durum, dış etkilerin geleneklerin ölümünü hızlandırabileceği tezine bir bakış açısı sunuyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bir ada neyi temsil eder?: Dış etkenlerden bağımsız olamamak</h2>Kitap ayrıca, İngiliz ve Fransızların İrlanda’ya olan tarihî saldırılarının bir yansıması olarak terör eylemlerine de değiniyor. Bu yolla Magee, romanında adanın sadece bir sığınak ya da daha basit, daha saf bir yaşam biçimi temsil etmediğini, aksine hiçbir yerin dış etkilerden tamamen bağışık olamayacağını gözler önüne seriyor. Kültürel yağmacılar, hazinelerini topladıktan sonra ada halkı eylemin sonuçlarına göğüs germek zorunda kalıyor.Koloni, kişisel arayışlar ve çevresindeki dünyanın hızla değişen gerçekleri arasında dengeyi bulmaya çalışan karakterlerle, kolonileştirme ve kültür çatışmalarının etkilerini yansıtıyor. Magee’nin bu eseri, dilin ve kimliğin korunması ve çatışmaların ele alınması konusunda James Joyce’un çalışmalarına bir saygı duruşu olarak da görülebilir. Sonuç olarak Koloni, politik ve sosyal yönleri zengin, zekice yazılmış ve okuyuculara düşündürücü bir deneyim sunan, akıcı bir kurgu bütününe sahip.

Aposto Kitap

Bir dilin ve adanın temsil ettikleri üzerine.

Koloni: İrlanda’nın isimsiz bir adasından kolonyalizmin bedeli  

Bu yazının gündeminde çay dünyasının iki kutbu yer alıyor: bitki çayı ve gerçek çaylar.&nbsp;Bugün sizlere bu iki güçlü rakibin teknik farklarından bahsedeceğim. Hazır olun, çünkü şimdi çay yaprakları arasında, "Gerçek çay mı değil mi?" diye soracağımız bir bilgi savaşı başlıyor.İlk olarak, Camellia sinensis&nbsp;bazlı çaylara göz atalım. “Gerçek çay” diyorum çünkü&nbsp;Camellia sinensis&nbsp;orijinden gelmeyen çaylar aslında çay değildir, bitki çayı olarak geçseler de “infüzyon”durlar ve birçok insan tarafından karıştırırlar. Yeşil çay, siyah çay, beyaz çay, sarı çay, oolong ve pu-erh gibi çeşitler, hepsi&nbsp;Camellia sinensis bitkisinden elde edilir. Bu bitki, çay dünyasının asil ve köklü krallığıdır. Aynı orjinden gelirler ve farklı işleme metotlarına göre ayrılıp çeşitlenirler. Her bir yaprak, yoğun ve kompleks bir aroma paleti sunar.Camellia sinensis bazlı çaylar, yani gerçek çaylar, çeşitlilikleri ve işleme yöntemleri sayesinde eşsiz bir lezzet çeşitliliği sunar. Örneğin, yeşil çay çoğunlukla hafif ve sebzesel ya da fındıkvari bir tat sunarken, siyah çay daha güçlü ve koyu bir aroma ile kendini gösterir. Beyaz çay ise narin, çiçeksi ve sofistike bir tat sunarken, oolong ise tam ortada bir yerde durarak yeşil çayın hafifliğiyle siyah çayın zenginliğini birleştirir. Diğer uçta ise pu-erhin topraksı, derin tatları ise bizi bambaşka bir yere götürür.Diğer yandan, bitkisel çaylar ("bitkisel infüzyonlar" veya "tizanlar" olarak da anılırlar), bitkilerden, meyvelerden, baharatlardan ve/veya diğer bitki materyallerinden su ile demlenmiş içeceklerdir. Bu çaylar, tamamen doğal bileşenlerden oluşur ve eşsiz tatlar sunar. Adaçayı, papatya, nane, hibiskus ve lavanta gibi bitkilerle lezzetli bir serüvene çıkabilirsiniz. Bugün ıhlamur gibi en "çay" bildiğimiz çaylar bile infüzyon ailesinin köklü bir üyeleridir.&nbsp;<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bitki çayları neden "çay" sayılır?</h3>İnfüzyonların çay olarak adlandırılmasında ağırlıklı olarak dilbilimsel bir etki var. Bu etki, çay kelimesinin geniş anlamda kullanılmasından kaynaklanıyor. Dilimizde "çay" kelimesi, sadece Camellia sinensis&nbsp;bitkisinden elde edilen içeceği değil, aynı zamanda bitki, meyve veya çiçeklerin sıcak suya eklenmesiyle elde edilen içecekleri de ifade etmek için kullanılır. Yani, bu demek oluyor ki, herhangi bir bitki ya da meyveyi sıcak suya atıp içtiğimizde buna "çay" diyoruz!Bu dilbilimsel etki, farklı bölgelerde ve kültürlerde değişiklik gösterebilir. Örneğin, bazı ülkelerde "çay" kelimesi sadece Camellia sinensis bazlı çayları ifade etmek için kullanılırken, diğer ülkelerde infüzyon çayları da genel olarak "çay" olarak adlandırılır. Tıpkı bizde olduğu gibi.Bu durum, kullandığımız dilin evrimsel ve kültürel bir ürünüdür. Yıllar boyunca, insanlar çeşitli bitkileri ve doğal bileşenleri sıcak suyla birleştirerek içecekler yapmışlardır. Bu içeceklerin benzerlikleri ve sıcak suyun infüzyon işlemiyle bileşenlerden özlerini çıkarması, dilimizdeki "çay" kelimesinin geniş anlamda kullanılmasına neden olmuştur. Oysa ki aslında çay, infüzyon ailesinin bir parçasıdır.Bu nedenle, infüzyon çaylarının da "çay" olarak adlandırılması dilbilimsel bir etki olarak kabul edilir. Ancak, bu durum bazen karışıklığa yol açabilir ve bazı kişiler arasında tartışmalara neden olabilir. Önemli olan, içeceği tanımlarken hangi bitkilerin veya bileşenlerin kullanıldığını net bir şekilde belirtmek ve iletişimde anlaşılırlığı sağlamak.<img src="https://images.aposto.com/2023/6/3/1688549360656.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.74" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Mısır Çarşısı. Fotoğraf: <a fr-original-style="" href="//unsplash.com" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">unsplash.com</a><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Mısır Çarşısı ve kültürel etkileri</h3>Bizde bitki çayı kültürünün çok geliştiği aşikâr. Sebebine gelecek olursak, durum şu: Türkler, göçebe hayat tarzları gereği doğayla iç içe yaşamışlardır. Bu geniş coğrafyada bulunan bitkilerle yakından temas hâlinde olan Türkler, bitkilerin çeşitli faydalarını keşfetmiş ve özellikle taze bitkileri kurutarak çay hâline getirmeye başlamışlardır. Türklerin bitki çayı kültürü, zamanla gelişmiş ve zenginleşmiştir. Doğadaki bitkilerin faydalarını keşfetmişler, sağlık sorunlarına iyi geldiğini görmüşler ve bu bitkileri gündelik hayatta da sıcak suyla “çay” olarak tüketmeye başlamışlardır. Yani uzun yıllar boyunca kendimize otacı olmuşuz.Burada kalmamış bitki çayı kültürü, göçler ve etkileşimler sonucunda diğer kültürlere de yayılmış. Özellikle Osmanlı İmparatorluğu döneminde Türkler, farklı bölgelerden gelen bitki çaylarını keşfetmiş ve kendi kültürleriyle harmanlayarak yeni çay çeşitlerini ortaya çıkarmışlardır. Bu dönemde çayhaneler ve çay kültürü yaygınlaşmıştır. Ticaret de bu süreçte tüm resmi değiştiren bir öğe hâline gelmiş, ülkelerarası ticaret yolları ile renklenmiştir. Bu sürecin günümüze uzanan en güzel etkisi ise Mısır Çarşısı!Mısır Çarşısı, İstanbul'un tarihî yarımadasında yer alan önemli bir ticaret merkezi. İsmi, burada satılan baharatların çoğunun Mısır'dan getirilmesinden <a fr-original-style="" href="http://www.istanbul.gov.tr/baharat-ticaretinin-kalbi-400-yildir-misir-carsisinda-atiyor#:~:text=M%C4%B1s%C4%B1r%20%C3%87ar%C5%9F%C4%B1s%C4%B1%2C%20ilk%20yap%C4%B1ld%C4%B1%C4%9F%C4%B1nda%2017,M%C4%B1s%C4%B1r%20%C3%87ar%C5%9F%C4%B1s%C4%B1'%20ad%C4%B1yla%20an%C4%B1lmaya%20ba%C5%9Fland%C4%B1" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kaynaklanıyor</a>. Mısır Çarşısı, 17. yüzyılda inşa edilmiş olup, Osmanlı İmparatorluğu döneminde baharat ve değerli malların alınıp satıldığı bir pazar olarak faaliyet göstermiş.Mısır Çarşısı'nın bitki çayları için önemli bir merkez hâline gelmesinin nedeni ise burada bulunan baharat ve bitki satıcılarının çeşitliliği ve uzmanlığıdır. Çarşıda yer alan esnaf, yıllar boyunca bitki ve baharat ticaretiyle uğraşmış ve bu alanda büyük bir bilgi birikimine sahip olmuşlardır. Bitkilerin özelliklerini, kullanım amaçlarını ve tatlarını iyi bilirler, dolayısı ile birçok derde derman bir merkez hâline gelirler.Bu uzmanlık ve çeşitlilik, Mısır Çarşısı'nı bitki çayları için önemli bir merkez hâline getirmiştir. Çarşıda, taze ve kuru bitkiler, özel karışımlar, baharatlar ve doğal ürünler bulunur. Ziyaretçiler bugün bile eskiden olduğu gibi, çeşitli bitki çayları arasından seçim yapabilir ve kendilerine en uygun olanları bulabilirler.&nbsp;Mısır Çarşısı, tarih, kültür ve ticaretin birleştiği bir nokta olarak bitki çaylarıyla ilgilenen herkes için keşfedilmeye değer bir yer.

TEAPOTEA

Yılların karmaşası, bir bilgi savaşı

Bitki çayları gerçekten "çay" mı?

Benim fikrime göre Pythagoras tarihteki en kafa karıştırıcı kişilerden bir tanesi. Çünkü bir yandan Einstein’a eş değer bir deha ama öte yandan baklagiller yemeği yasaklayan bir cemaat lideri. Bu topluluğun günümüzden bakıldığında oldukça tuhaf görünecek kuralları var. Az önce de söylediğim gibi baklagiller yemeyi yasaklıyorlar. Yerdeki bir çizginin üzerinden geçmiyorlar. Işığın yanında aynaya bakmıyorlar. Beyaz horoza dokunmak yasak. Gerçekten birbirinden anlaşılmaz ve bize tuhaf gelebilecek kuralları var. Ama bir o kadar ilgi çekici ve hoş özellikleri var. Örneğin, kadınların da erkekler kadar eşit söz hakları var ve mülkiyetler ortak; bir çeşit komün hayatı sürüyorlar. Ortaya atılan herhangi bir icat veya matematiksel keşif de sadece bir kişinin kabul edilmiyor ve topluluğun tamamına mal ediliyor.Belki de fark edenleriniz olmuştur; Pythagoras, bizim bugün Pisagor dediğimiz kişiyle aynı kişi. Geometrideki Pisagor teoremini bulan kişi. “Dik açıya komşu kenarların karesi hipotenüsün karesine eşittir.” Bu kadar magazinden sonra Pisagor’un felsefesine gelelim.Felsefe tarihinde Pythagoras'ın felsefesi oldukça önemli çünkü onunla birlikte felsefenin amacı ve mahiyeti değişiyor. Onlar için felsefe sadece doğanın ve hakikatin ne olduğunu bulmak değil. Onlar&nbsp;"Doğru bir yaşam nasıl yaşanır?" sorusuna yanıt arıyorlar. Böylece felsefenin bakış açısının salt doğanın kendisinden ruhani bir alana kaydığını söylemek mümkün. Buradaki asıl soru doğruyu bilmekten öte "Doğru bir hayat nasıl yaşanır?" Bu şekliyle bakıldığında fizik ve bilimden ahlak felsefesine bir geçiş görüyoruz.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Evrenin Arkhesi, Sayılardır</h3>Ona göre evrenin arkhesi&nbsp;somut bir şey değil. Ona göre arkhe, ölçü ve oran. Burada arkhe&nbsp;somut bir kaynaktan ziyade her şeyi düzenleyen bir ilke&nbsp;olarak karşımıza çıkıyor. Pythagoras, tüm evrene hâkim olanın aritmetik ve geometrik ilişkiler olduğunu söylüyor. Hatırlarsanız Anaksimenes’in doğadaki bütün niteliksel farklılıkları niceliksel farklılıklara indirgediğini <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/doga-filozoflari" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">söylemiştim</a>. O düşünceye benzer bir şekilde, hatta onu bir adım öteye götürürcesine Pythagoras diyor ki bütün fizik matematiğe indirgenebilir.Evrenin arkhesi&nbsp;sayılardır denildiğinde aklınıza var olan bütün nesnelerin içinde rakamlar olduğu düşüncesi geliyor olabilir. Fakat böyle değil. Çünkü zaten onlar bugün kullandığımız rakamları veya roma rakamlarını kullanmıyorlar. Kastettikleri şey bütün var olanların geometrik bir şemaya sahip olması. Şimdi bu argümanı size biraz daha açık kılmak adına şunu anlatacağım; Pythagoras felsefesinde insan veya atın sayısını (ilkesini) bulmak için at ve insan şekline benzeyen taşları bir araya getirerek geometrik bir şema yapıyorlar. Ortaya çıkan bu geometrik şekil kaç taştan oluşuyorsa o nesnenin sayısının o rakam olduğunu söylüyorlar.Pythagoras felsefesinde ailenin sayısı üç. Anne, baba ve çocuklar gibi üç bileşenden oluşuyor. Başka bir örnek olarak, adaletin rakamı dört veya dokuz. Belki çıkarsama yapmışsınızdır; dört ve dokuz bir şeyin tam karesi. Burada bir eşitlik söz konusu. Pisagorcular fiziksel nesnelerle o nesnelere karşılık gelebilecek sayılar arasında bir ilişki kurmaya çalışıyorlar ve sayıların var olan soyut kavramlara somut bir form kazandırdığını söylüyorlar.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Evrende Uyum (Harmonia) Vardır</h3>Pythagorasçılar da Anaksimandros’un düşüncesine benzer bir şekilde "Evrende uyumu sağlayan şeyin zıtlıkların bir arada oluşu"&nbsp;olduğunu söylüyorlar. Yaygın olan düşünce; bütün zıt olan şeylerin birbiriyle çatışarak doğadaki denge ve uyumu getirdiği.Pythagorasçıların kozmos sözcüğünü ilk kullanan tarikat olduğu söylenir. Çünkü evrenin kendisinin düzenli bir ilkeye sahip güzel bir evren olduğunu düşünüyorlar. Çok ilginçtir ki güzel evren&nbsp;anlamına gelen kozmos&nbsp;sözcüğü daha sonra başka bir sözcüğe evirilerek günümüze kadar ulaşmış. Hangi sözcük olduğunu tahmin edin! Kozmetik. Etimolojiye bayılıyorum! Bu tarz şeyler bulduğumda veya bu tarz dönüşümleri fark ettiğimde aşırı heyecanlanıyorum. Bugün insanın daha güzel olmasını amaçlayan kozmetik sözcüğü Grekçe kozmos kelimesinden geliyor.Müzik teorisi&nbsp;ile ilgilenenler için aslında oldukça ilgi çekici bir felsefe. Çünkü Pythagorasçılar özellikle müziğin üzerinde duruyorlar. O bahsedilen zıtlıkların bir arada oluşu, birbirlerine dönüşümü, uyum ve ahenk meselesini en iyi müziğin tezahür ettiğini düşünüyorlar. Müzik üzerine araştırma ve çalışmalar yaparak armoni ve akustiği&nbsp;keşfediyorlar. Dahası, müziğe karşı duydukları saygı ve tutku öyle bir boyuta ulaşıyor ki müzikteki ses perdeleri ve ses aralıklarına benzer bir şekilde güneş, ay ve dünya arasında da benzer aralıkların olduğunu söyleyerek müzikle astronomi arasında bir bağ kurmaya çalışıyorlar.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ruh, Ölümsüzdür</h3>Pythagorasçılık denildiğinde aklınıza gelmesi gereken ikinci en önemli şey ise "ruh göçü öğretisi".Pythagoras'a göre ruh ölümsüzdür ve bu ruh belirli bir döngü içerisinde devinimler ile sürekli bedenden bedene dolaşır. Bu yeniden doğuşu karakterize eden şey ise sizin bir önceki hayatınızda ne kadar iyi veya kötü bir insan olmanız. Çünkü eğer günahkâr ve kötü bir insansınız bir sonraki yaşamınızda şu an sahip olduğunuz bedenden daha aşağı bir bedende dünyaya yeniden gelirsiniz. Hatta bir hayvan olarak bile dünyaya gelmeniz mümkün.Pythagoras&nbsp;her şeyin bir ruhu var derken kastettiği hepsinin aslında&nbsp;insan ruhuna sahip olması. Pythagoras'a göre şu anki hayvanlar aslında daha önceki hayatını günahkâr ve kötü biçimde yaşayan insanlar. Bu yüzden, Pythagorasçılar asla hayvan eti yemiyorlar. Çünkü sizin o yemeğe çalıştığınız hayvan bir önceki hayatınızda kızınız olabilir. Sırf bu sebeple Pythagoras’ın hayvanlara vaaz verdiği bile söyleniyor. Bunun nasıl bir etik sağladığının farkında mısınız? Bu durumda kimseye karşı düşman olamazsınız. Çünkü o düşman olduğunuz kişi bir önceki hayatınızda çok sevdiğiniz biri olabilir veya normalde bu kadar kötü bir insan olmayabilir.Her şeyin bir şekilde akraba olduğunu söylüyorlar ve bu onlar arasında toplumsal olarak muhteşem bir etik yaratmış oluyor. Bu yüzden hayvanlara karşı da oldukça saygılılar. Bu tarikatın öğretileriyle ile birlikte yapmaya çalıştığı; ruhu bu beden zindanından kurtararak yeniden doğuşa bir son vermek ve ölümsüz ruhu sükûnete kavuşturmak. Bu düşünce Mısır’da ve Hindistan’da zaten var olan bir düşünceydi.Pythagorasçılığı bu kadar hususi bir noktaya getiren şeyden bahsetmek istiyorum. Bunun ne kadar farklı yerlere gidebileceğini farkında mısınız? Pythagoras resmen beden ve ruhu ayırmış oldu. Bu daha sonra felsefe tarihi boyunca yüz yıllarca sürecek -hatta dinler tarihinde de bir o kadar etkili olacak- ruh ve beden düalizminin (ikiliğinin) başladığı nokta. Böylece beden daha aşağı görülerek ruh ön plana çıkartılacak. Pythagoras varlığın özünün ruh olduğunu söyleyerek&nbsp;materyal ve ideal arasında bir ayrım&nbsp;yapmış oluyor. Daha sonrasında materyalizm, idealizm ve düalizm gibi felsefe tarihinde yüz yıllarca sürecek bir tartışmayı da körüklemiş oluyor. Pythagoras’ın düşüncesi daha sonra Platon’u ve Aristoteles’i pek çok açıdan etkilediği gibi evrende her şeyin matematiksel ilişkilere dayanması fikriyle de aslında Galileo’yu, Kepler’i ve Copernicus’u etkileyecek.Buradan bakıldığında Pythagoras gerçekten hususi ve kilit bir noktada. Bu düşüncelerin daha sonra nelere evirildiğini bu serinin devamında birlikte göreceğiz. Şimdilik anlatacaklarım bu kadar, görüşmek üzere.

Dilozof

Ruh göçü, sayılarda arkhe, evrende uyum

Sayıların Ölümsüz Ruhu Pythagoras

Yazı: Harun KüçükBilim tarihinde Anglo-Amerikan geleneğin oluşumu 1930’ların sonuna doğru başlar. 1930’ların başında Büyük Buhran ve BBC’nin bilimi kamuya tanıtma amaçlı radyo programları sırasında Marksist düşünürler (Franz Borkenau ve Henrik Grossman gibi) ve yine Marksist bilim insanları (Joseph Needham ve J.D. Bernal gibi) ön plana çıkarken, profesyonel bilim tarihçiliği bunlara bir cevap veya bir tepki olarak ana hatlarıyla ortaya çıkmıştır. Herbert Butterfield, bilim tarihinin profesyonel tarihçiler tarafından yapılması gerektiğini defalarca ifade etmiş ve nihayetinde de Cambridge’deki ilk bilim tarihi kürsüsüne Rupert Hall’ı getirmeyi başarmıştır.Bilim tarihinde genelde kurucu figür olarak görülen George Sarton, yaşadığı dönemde Amerika’da pek itibar görmemiştir. Rene Taton ve Aydın Sayılı gibi öğrencileri sayesinde Amerika dışında daha etkili olmuştur. Amerika tarafında bilim tarihçiliğinin profesyonelleşmesi 1950’leri bulur. Örneğin, oldukça iyi tanınan bir bilim tarihçisi ve felsefecisi olan Thomas Kuhn, Harvard Üniversitesi’nin Fizik bölümünde ders veriyordu. Bilim tarihinin önemine inanan ve Kuhn’u işe alan James Bryant Conant ise her ne kadar bilim tarihini önemsese de, kendi başına bir alan olmasına karşıydı. Conant için kıymetli olan, doğa bilimleri okuyan lisans öğrencilerinin Harvard Case Histories in Experimental Science serisini takip ederek tarihsel deneyleri tekrarlamaları ve bilimin derin tarihini bu yolla anlamalarıydı. Kuhn ise bilimsel devrim fikrini şekillendirirken bu dersleri veriyordu. Harvard Case Histories’in ilk olarak 1948’te yayınlanan ilk cildi Robert Boyle’nin (özellikle gaz) deneyleri üzerineydi. Bir kimyager olan Conant, bu kitabı kendisi yazmıştı.(5)<img src="https://images.aposto.com/2022/6/4/1658400346389.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.83" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">1950’lerden itibaren ise profesyonel bilim tarihçilerinin sayısı artmıştır. Çoğu defa felsefe (Husserl ve Kant gibi) üzerinden okunan bilim tarihi, ilk etapta Bilim Tarihi ve Felsefesi (HPS) bölümlerinin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu birliktelik, bilim tarihinin tonunda ve amacında belirleyiciydi. Böyle bölümlerde bilim tarihi yazarken sadece belli bir zamanda ve belli bir yerde olduğu şekliyle bilimlerden bahsetmiyor, bilimin geneliyle ve tanımıyla ilgili çıkarımlar yapıyordunuz. 1970’lerden itibaren ise Kuhn’un paradigma fikrinden ilham alan sosyolojik ve etno-metodolojik yaklaşımlar önem kazanmaya başladı. Paradigma fikri, hem bilimin bir geneli olmadığını, belli dönemlerde bilimsel birikimi anlamsız kılan kırılmalar yaşandığını öne koyuyor, hem de bilime sosyal ve metafiziksel bir derinlik atfediyordu. Bu fikirle yola çıkan Edinburgh ve Manchester okulları oldukça radikal bir bilim anlatısı ortaya koyuyordu. Bilim, pek çok her şey gibi bir sosyal inşadan ibaretti. Bilimin doğruluğu veya yanlışlığının bir önemi yoktu. Bilim, insanlığın hakikate yürüyüşü değil, belli toplumlardaki hiyerarşilerin bir dışavurumundan ibaretti.1970’lerden sonra Anglo-Amerikan bilim tarihçiliğinin sosyal bilim halini almasını, bilim tarih yazımında bir mihenk taşı olan Leviathan and the Air-Pump (1985) kitabındaki Boyle’nin Conant’ın Boyle’ninkinden ne kadar farklı olduğuna bakarak anlayabiliriz.(6) Simon Schaffer ve Steven Shapin’in Boyle için deney, bir amaç değil siyasi ve sosyal amaçlara hizmet eden bir araçtı. Boyle, bilim adamlarına hitap eden bir bilim adamından daha çok centilmenlere hitap eden bir centilmendi. Boyle’nin meşhur vakum makinesi ise hakikatleri gözler önüne seren bir bilimsel aletten çok inanç üretme teknolojilerinde bir halkadan fazlası değildi.Anglo-Amerikan bilim tarihçiliği, 2000’lerin başında tepe noktasına ulaşmıştır. Bugün ise bu alanda tamamlanan doktoraların sayısı düşerken, mesleğin entelektüel istikameti bilim tarihinden daha çok bilgi ve pratik tarihine doğru evrilmektedir. Bilim tarihinde Anglo-Amerikan geleneğin tarihçesi ile ilgili Türkçedeki tek kaynak Rob Iliffe’nin Bir Disiplinin Gelişim Hikayesi adlı eseridir. (7)Yazının dipnotlarına&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.notion.so/apostonews/Bilim-Tarihi-G-ncesi-T-rkiye-de-Bilim-Tarihi-al-malar-n-n-Ba-lang-c-Bilim-Tarihinde-Anglo-Ameri-1d5e81e09cc64aa3aefb67d61561fa7c" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradan</a>&nbsp;ulaşabilirsiniz.

Toplumsal Tarih

Bilim tarihinde Anglo-Amerikan geleneğin oluşumu 1930’ların sonuna doğru başlar.

Bilim Tarihinde Anglo-Amerikan Geleneğin Oluşumu

• Bu hafta <a fr-original-style="" href="https://apos.to/n/veposta" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ve’posta</a>’nın “bilim ne işe yarar?” başlıklı sayısında yer alan Gerçekler neden fikrimizi değiştirmez?&nbsp;yazısı oldukça ilgimizi çekti. Yazı, 1970’lerde Stanford Üniversitesi’nde gerçekleşen birkaç psikoloji deneyine dayanıyor ve kişilerin, doğru bilgi ile aralarında gerçekleştirdikleri subjektif ilişkiye odaklanıyor. Deneylerin sonucu oldukça ilgi çekici; çünkü deney sürecini yöneten bilim insanları Hugo Mercier ve Dan Sperber, insanların, özellikle de sosyal ilişkileri güçlü olan kişilerin, mantığı “bir adaptasyon biçimi” olarak geliştirdiklerini ve bilginin her yerde aynı şekilde işlemeyebileceği çıkarımına ulaşıyor. Yazıyı okumak için <a data-sk="tooltip_parent" data-stringify-link="https://apos.to/s/606843ed641811000630e3e6" fr-original-style="" href="https://apos.to/s/606843ed641811000630e3e6" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buraya</a> göz atabilirsiniz.

bilim ile ilgili hikayeler