İş dünyası, normal şartlar altında, iş yerlerimizi “profesyonel” alanlar olarak tanımlıyor ve bizlerin de “rasyonel” tercihlerle bir “profesyonel” gibi davranmamızı öngörüyor. Oysa duygu durumlarımız ile iş dünyasının rasyonalitesi arasındaki çatışma, getirdiği ağır stres ile birlikte milyonlarca çalışan özelinde muhtelif sağlık sorunları olarak kendini gösteriyor. Stresli iş ortamları –içerdiği her türlü ayrımcılık ve eşitsizlik, ağır iş yükü ve iş güvencesizliği ile– ruh sağlığımızı tehdit eden bir faktöre dönüşmüş durumda.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Maliyet:&nbsp;Depresyon ve kaygı bozuklukları nedeniyle her yıl 12 milyar iş gücü kaybedilirken bunun ekonomiye yıllık maliyeti de yaklaşık 1 trilyon dolara <a fr-original-style="" href="https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mental-health-at-work#:~:text=Globally%2C%20an%20estimated%2012%20billion,workers%20with%20mental%20health%20conditions." style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yükseliyor</a>. 2019’da çalışma koşullarına bağlı olarak 1 milyar kişinin ve çalışma çağındaki yetişkinlerin de %15’inin bir psikolojik rahatsızlık yaşadığı belirtiliyor.&nbsp;</li></ul><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sağlıksız ve güvensiz iş ortamları</h2>Şirketlerin performansı söz konusu olduğunda verimliliği artırmak başlığı altında çalışanların performansı tartışmaya açılıyor. Bu noktada bireyler arası uyuşmazlıkların ötesinde yapısal problemlere odaklanmak gerekiyor.Bunların başında küresel iş gücünün yarısından fazlasının, sağlık ve güvenlik bağlamında herhangi bir koruyucu mekanizmadan yoksun&nbsp;kayıt dışı ekonomiye dahil olması geliyor. Covid-19 pandemisinin de gösterdiği üzere halk sağlığının tehlike altında olduğu dönemler ve ekonomik durgunluklar da finansal istikrarsızlık ve istihdam kaybı gibi riskleri doğuruyor. Irk, cinsel yönelim, engellilik, din veya yaş gibi faktörlere dayalı ayrımcılık ve eşitsizlikler de iş yerlerinde ruh sağlığını olumsuz etkileyen diğer geniş kapsamlı sorunlara işaret ediyor. Bu temel faktörleri, elbette ailesel ve toplumsal faktörlerle de değerlendirmek gerekiyor.&nbsp;Tüm bu nedenlerle ilişkili olabilmekle birlikte, ağır iş yükü iş yaşamında herkesin yakındığı öncelikli bir mesele olarak öne çıkıyor. Yoğun ve uzun çalışma saatleri çalışanlar için duygusal yorgunluk, duyarsızlaşma ve azalmış işlevsellik ile tanımlanabilecek psikolojik tükenmeyi (burnout) beraberinde <a fr-original-style="" href="https://theconversation.com/what-is-burnout-and-how-to-prevent-it-in-the-workplace-insights-from-a-clinical-psychologist-196578" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">getiriyor</a>. Kronikleşmiş bir stres hâli yetersizlik hissini, empati kaybını ve duyarsız davranışları doğuruyor. Bunu deneyimleyenler kadar çevredekilerin de etkilenmesiyle, süreç gitgide derinleşiyor.&nbsp;Bu döngü, elbette her yüksek düzey stres yaşayan kişinin tükenmişlik yaşayacağı anlamına gelmiyor. Araştırmalar çok daha yüksek stres altında çalışmasına rağmen bazı çalışanların işlerine yükledikleri anlam ve duydukları aidiyet ile tükenmişlikten uzak kalabileceğini gösteriyor. Tam da bu noktada, çalışanların kurumlar tarafından belirlenen ve değer verilen duyguları ifade etme eylemi olarak tanımlanan <a fr-original-style="" href="https://hbrturkiye.com/blog/calisan-duygularina-cesur-bir-bakis-duygusal-emek" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">duygusal emek</a> kavramı devreye giriyor. İşinin duygusal boyutuyla uyum içinde olan ve iş için gerekli özelliklere sahip çalışanlar, kendilerine uzun vadede daha sağlıklı bir çalışma ortamı sağlayabiliyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İş yerinde ruh sağlığı: Pareto Okur Anketi’nin gösterdikleri</h2>Geçtiğimiz ay Pareto’da ve Aposto Gündem’de paylaştığımız ve iş yerindeki duygu durum bozuklukları üzerine hazırlanan okur anketimizin sonuçları da çalışma hayatındaki bu kronikleşmiş sorunlara doğrudan işaret ediyor:&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/11/4/1671701188459.png" width="550" height="431" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.28" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İşe yaklaşım: İş yerinde duygu durum bozukluğu yaşadığını belirtenler, genel olarak bu durum sonrasında işe karşı motivasyonlarının düştüğünü, işe karşı umursamaz bir tavır benimsediklerini ve bunun da performans düşüklüğüne neden olduğunu ifade ediyor. İşe karşı aidiyetin kaybolması, sessiz istifalarla ya da istifalarla sonuçlanıyor. İşe ve diğer çalışanlara karşı şüpheci sorgulamaların artmasına neden oluyor.</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2022/11/4/1671701187123.png" width="550" height="277" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.99" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sağlık problemleri: Ekonomik ya da sosyal gerekçelerle sağlıksız ve güvensiz bir iş ortamına bağımlı olan çalışanlar, uykusuzluk ve kalp çarpıntısı gibi fiziksel problemler yaşayıp ilaç kullanmaya başladıklarını ifade ediyor. Ortaya çıkan "değersiz hissetme" ve "yabancılaşma" hissi, kişileri çalışamaz hâle getiriyor.</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2022/11/4/1671701185700.png" width="550" height="144" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="3.82" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tabu: Anket sonuçları, onlarca yıldır süren tartışmalara rağmen iş yerine ait ruhsal bozuklukları iş yerinde tartışmanın hâlâ bir tabu olduğunu da gösteriyor. İş yerindeki strese bağlı yaşanan kaygı bozuklukları, rekabetçi çalışma koşulları dâhilinde, bir zafiyet olarak değerlendirilebiliyor. Çalışanlar bu nedenle hem çalışma arkadaşlarına hem de yöneticilerine bu problemlerden bahsetmekten ya da onlardan bu konuda yardım talep etmekten genellikle çekiniyor. Problemler dile getirilse bile tatmin edici bir dönüş alınmadığı/alınmayacağı ifade ediliyor.</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2022/11/4/1671701186352.png" width="550" height="237" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="2.32" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Beklentiler: Çalışanların, çalıştıkları kurumlardan beklentisi aslında oldukça net: Çalışan psikolojisine yatırım yapılması ve sağlıklı bir çalışma ortamının kurumsal kültürün bir parçası hâline gelmesi. Anket sonuçlarının da gösterdiği üzere çalışanlar, iş yerlerinden daha gerçekçi çalışma saatleri (iş yükü değerlendirmesi) ve sağlık harcamalarına yönelik yan hakların güçlendirilmesini (doğrudan psikolojik destek sağlanması ya da bu hizmetin masraflarının karşılanması), sorunlarını paylaşabilmeyi ve bu sorunlara karşı çözümler getirilmesini talep ediyor. Anket katılımcılarının %90’ı, iş fırsatlarını değerlendirirken zihinsel sağlığı gözeten yan hakların kendileri için önemli olduğunu söylüyor.</li></ul><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Nereden başlamalı?&nbsp;</h2>Çalışan talepleri değerlendirildiğinde <a fr-original-style="" href="https://www.forbes.com/sites/forbesbusinesscouncil/2022/12/19/what-is-an-eap-and-how-can-you-get-started-with-one/?sh=dd2162f8198c" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çalışan destek programları</a> ya da doğrudan iş yükünün dağılımına yönelik çözümlerin sunulması öne çıkıyor. Fakat öncelikle sağlıklı ve güvenli çalışma ortamına sahip olmanın –özellikle Covid-19 pandemisiyle dönüşen yeni iş modellerinin, iş yerlerindeki ruhsal sağlık problemlerini daha görünür hâle getirdiği <a fr-original-style="" href="https://www.pewresearch.org/fact-tank/2022/03/09/majority-of-workers-who-quit-a-job-in-2021-cite-low-pay-no-opportunities-for-advancement-feeling-disrespected/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bu dönemde</a>– bir imtiyaz değil hak&nbsp;olduğunu çok daha yüksek bir sesle dile getirmek gerekiyor. “Ne yapmalı?” sorusuna cevap ararken bu hasarın nasıl giderileceğinden önce, iş yerlerinde ruhsal sağlık problemlerinin oluşmasına neden olan temel problemlerin ortadan kaldırılmasına odaklanmak gerekiyor.Konu hakkında görüşlerini bizimle paylaşan Uzman Psikolog Sibel Karamaraş, öncelikle "psikolojik güvenlik" kavramına dikkat çekiyor. Psikolojik güvenlik, kişilerin hiçbir cezalandırma ya da küçük düşürülme kaygısı taşımadan iş yerinde çalışma arkadaşları ve yöneticileriyle paylaşımda bulunabilmesi, problemi ve ve eleştirilerini dile getirmesi olarak tanımlanıyor. Karamaraş, yöneticiler ile başlayan şeffaflığın esas olduğu ve güven odaklı bir şirket kültürü oluşturmanın, gün yüzüne çıkan problemlere hızlı ve çözüm odaklı biçimde müdahale edebiliyor olmanın öncelikli adımlar olabileceğini vurguluyor.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Psikolojik güvenliğin olduğu bir kurumda ruh sağlığını korumaya dair atılabilecek adımlar sonrasında daha net ve daha kolay bir şekilde belirlenebilir. Kurumdaki temel problemlerin nasıl etkileri olduğunu/olabileceğini anlamak, kurumu oluşturan kişileri de katarak beraber çözümler üretmek, bu alanda çalışan profesyonellerle iş birliği yapmak ve kuruma özel müdahaleler uygulayabilmek adına eldeki verileri kullanmak gibi stratejiler üzerinde düşünülebilir.”</blockquote>Karamaraş ayrıca firmalar kadar çalışanların da bu konuda nasıl aksiyon almaları gerektiğine dikkat çekiyor. Çalışanların da hem kendine hem de işe dair bakış açıları üzerinde durmak gerekiyor. Mevcut problemleri, içinde bulunulan organizasyonun yöntemleriyle aşmaya çalışmadan önce, kişilerin öncelikle kendini bu problemleri aşmaya hazır hissetmesi, kendine güvenmesi ve gerçekten&nbsp;destek almak istediğinden emin olması gerekiyor.&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(0, 180, 127); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Şirketlerin bu konuya odaklanması gerekliliğine kesinlikle inanmakla beraber şirketleri canlı tutan bireyler olarak (yönetim ekibi dışındaki) çalışanların da bu konuya dair bakış açıları üzerinde düşünmelerinin iyi olabileceğini düşünüyorum… Yönetim ekibinden bir şey beklemeden evvel yine çalışanların ruh sağlığına dair bakış açıları da önemli. Psikologlara, psikiyatristlere nasıl bakıyoruz? Psikolojik sağlık tam olarak ne demek, çocuklarımıza duygularını ifade edebilmelerine yardımcı oluyor muyuz ya da mesela stres için neleri yapmanın bize iyi gelebileceği üzerinde hiç kafa yoruyor veya bunun için destek istiyor muyuz”</blockquote>

Pareto

Makro ekonomik koşullar, belirsizlik, güvencesizlik gibi durumların etkisiyle artan zihinsel sağlık sorunları iş yerine nasıl yansıyor? Çalışanlar kurumlardan ne bekliyor?

Kendimizden başka kaybedecek neyimiz var?

Görsel: The Nine-Tenths, Burka Bayram“Bir süredir” geleceğim üzerine düşünüyorum desem yalan olacak. Kendi varlığımla tanıştığımdan beri gelecek odaklı yaşıyormuşum gibi hissediyorum — sanki içinde bulunduğumuz kültür bugünle bağımın kalmasını istemiyor ve sürekli olarak olacağım şeyin peşinde, “devlete hayırlı,” devamlı üretmesi gereken bir makineyim. Büyüdüğüm dönemdeki normatif algıların bugünlerde nasıl değiştiğini gözlemleyebiliyorum.Bilgisayar oyunlarıyla kendini kaybetmek isteyen neslimizin önüne getirilen “Büyüyünce de bunu mu yapacaksın?”la başlayan nasihatlerin, bilgisayar saati kısıtlarının, “Bu çocuklar da sürekli ekran başında” lafları üzerine gelen telefon ve mesajlaşma yasaklarının yerini e-oyun piyasası ve benim internet-native varoluşumla başlattığım kariyerim aldı.Hâlâ izlenme alarak para kazanamadım; daha bir uygulama veya ürün geliştirmişliğim ve bir girişime kurucu olmuşluğum yok. Benzer şekilde her şey çok hızlı akarken “Bir şeylerin gerisinde mi kalıyorum?” korkusu yaşamadan geçen günüm de yok; “Bugün bir şey <a fr-original-style="" href="https://apos.to/s/6167a1fec812db0006e611be" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">üretmedim</a>,” hissiyle gelen burnout’larım baki — bizim jenerasyonda “plaza dili”nin yerini bu terimler aldı diyebilirim sanki. Peki bu ucundan dâhil olduğum Z jenerasyonu neler yapıyor? “Kırılgan kar tanesi” yaftalarıyla çerçeve çizilen kısmi yaşıtlarım günümüz ekonomik ikliminde neler hissediyor?<img src="https://images.aposto.com/2021/10/3/1635955229153.gif" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://www.hicetnunc.xyz/objkt/374646" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Panopticon</a>Görsel: Burka Bayram<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Anksiyete. Benim deneyimlediğim şey bu — Lustral için kime teşekkür etmem gerekiyor? Pfizer, hem aşısı hem beynime serotonin ürettirişiyle kalbimin çeyrek sahibi. Geç kapitalizmin insanlarından biri, siyasal İslam’ın tam ortasında kalmış bir 20’lik olarak anksiyeteyle dolu hissediyorum. Dolar kurunu hatırlatmama gerek var mı? Sanmıyorum. Şimdi burada “Kripto paraya hâlâ yatırım yapmamışlar ne yapacağız?” diye sormak istiyorum. Köşeyi dönmemişler, yeni çağın öznesi olanlar ama sınırlar dışına çıkmayı pratiğe tam olarak dökememişler? Biz ne yapacağız?İklim aciliyetiyle kavrulan gezegenimizin, yanlışlıkla evrimleşmiş ve varoluşun ağır yükünü kaldıramamış bir insanı ve çarkların bir parçası olarak sistemi değiştirmeye çalışıyorum. Bu esnada tam zamanlı işler yapma durumunun en sağlıklı yöntemini keşfetme yolculuğumda büyüme hikâyemin tam ortasındayım. İstediği konular hakkında yazıp-çizerek para kazanabilen kısmi azınlığın içinde olmak bazen yetmiyor. Çalışma deneyimlerimi sürekli gözden geçirme sorumluluğunu üzerimde hissediyor ve son dönemde Twitter’da çok karşılaştığım patron-çalışan ikiliği üzerine düşünmeden duramıyorum.Ben tahakküme katlanamıyorum. Bu nereden gelirse gelsin hoşuma gitmiyor. Bir arkadaş, partner, iş arkadaşı, aile ferdi, sokaktan geçen amca, omzumun üstüne konan bir toz tanesi — fark etmez, hoşlanmıyorum. Eh, ne yapacağım peki? “Eti senin, kemiği benim,” kültüründe maaşımı verip sahibim olduğunu sanan insanlarla çalışmayacağım. Ya seçme şansım yoksa? Liberal ekonomi olduğu iddiasını önüme koyup duruyor. Ben elbette buna inanmıyorum. Neyse, işin özü basit: çabalayacağım. Çabalarken insan düşünmeden, çözümlerin peşine düşmeden edemiyor. Burada aklına NFT, e-ticaret, kripto para gibi hayatımıza görece yeni giren terimler gelmeyen var mı? Varsa ben onlardan biri değilim.<img src="https://images.aposto.com/2021/10/3/1635955388228.gif" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://www.hicetnunc.xyz/objkt/143439" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Workers of the world, unite!</a>Görsel: Burka Bayram<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">İstediğim konular hakkında üretmeye geri döneyim. Bu mutluluğun bir kısmını birlikte üretmekten keyif aldığım insanlar oluşturuyor. Ben daha ilk teklimi çıkarmadım; herhangi bir işimi NFT olarak satışa sunmadım ve daha hangi kripto paraya yatırım yapmam gerektiğini çözemedim. O yüzden ürettiklerini sevdiğim; politik farkındalığına saygı duyduğum ve birkaç mecrada ortak işler çıkarabilmekten mutluluk duyduğum <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/burkabayram/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Burka</a>’ya sordum: “Bir sanatçının gözünden NFT nedir?”“Dijital sanatçılar, işlerini sadece sosyal medyada paylaşıp karın doyurmayan like’lar almak yerine işlerini NFT olarak bütün dünyayla paylaşıp aracısız bir şekilde emeklerinin karşılığını alabiliyorlar,” diyor bana. İlgimi çekiyor. Eşitsizlikleri sanki bu ortama odaklanarak daha da görünür kılabiliriz diye içimden geçirmeden edemiyorum. “NFT pazar yerleri, sanatçıya sonraki satışlardan hiçbir pay koklatmayan sanat simsarları, %50 kesinti yapan sanat galerileri ve katılım için çuvalla para isteyen elit sanat etkinlikleri gibi pek çok aracıyı ortadan kaldırdığı için NFT’yi bağımsız sanat dünyasının geleceği için görüyorum.” diye de ekliyor. Burası hakikaten de bir kurtuluş yolu, acaba ne yapsam da NFT olarak yüklesem fikri iyice aklıma kazınıyor. Eklemeden geçmemek gereken şey NFT’nin “çok geniş bir kavram” olduğu — “geleceğin teknolojisi, sanat şimdilik bu işin sadece vitrini, gelecekte özellikle bürokratik alanda çok daha kilit bir rol oynayacağını düşünüyorum.”İnsan içinde bulunduğu koşulların, güvendiği bir ses tarafından dile getirilme güvenini yaşayınca bundan vazgeçemiyor sanırım. Burka’ya “Profesyonel hayatında neden NFT'ye yönelmeye karar verdin?” sorusunu yöneltmemin esas sebebi buydu. Bilmiyor değilim ama duymak istiyorum ve soruyorum: “Yaratıcı sektörlerdeki hangi koşullar seni bu karara itti?”“Yaratıcı sektörde ben dâhil pek çok sanatçının/tasarımcının ajanslarda bitmek bilmeyen ücretsiz fazla mesailerle sömürüldüğüne fazlasıyla tanık oldum.” diyerek başlamasına şaşırmıyorum. Her yerde olduğu gibi sistem elbette bütün alanlara yayılmış durumda. “Malum,” diyor Burka da, “sanat dünyasında da başka bir sömürü söz konusu. Dolayısıyla NFT’nin bize özgürlüğümüzü verdiğini net olarak söyleyebilirim.”&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/10/3/1635955512846.gif" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.00" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><a fr-original-style="" href="https://www.hicetnunc.xyz/objkt/274210" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Witnesses</a>Görsel: Burka Bayram<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Biz her detayı düşünmek zorunda kalan bir jenerasyonuz diye düşünüyorum. Üstümüze sorumluluklar yıkıldı; baby boomer’lar saçma sapan düzenlerinin sonuçlarını bize yıktı ve şimdi detayları önemsediğimiz için fazla kırılganlıkla suçlanmak durumundayız. Bunu Burka’nın “Bana göre NFT, sanatçılar için baştan aşağı devrimci,” yorumundan ve “Konu NFT olunca karbon salımı bağlamında hangi kaygılara sahipsin?” sorusunu sormanın aklıma gelmesinden görebiliyorum. Cevap, görünürlük ve temsil bağlamlarında içimi rahatlatıyor ve buna hiç şaşırmıyorum: “Göz önünde olan büyük satışlar hep çevreye oldukça zararlı Ethereum ağında gerçekleştiği için insanların sanki başka bir alternatif ağ yokmuş gibi yanlış bir düşüncesi var. Oysa benim gibi on binlerce sanatçı, ilk ortaya çıktığı andan itibaren Tezos gibi çevreci ağlar üzerinden işlerini ‘clean NFT’ olarak yayınlıyorlar.”Bu konuşmalardan anlayabiliyorum ki tercihler devrimci bir durumu iyice devrimci hâle getirebiliyor. Cevaplar sayesinde internetin derin köşelerinde gizlenen&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://en.wikipedia.org/wiki/GivesMeHope" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“Gives Me Hope (GMH)”</a>&nbsp;sayfalarından birinde gibi hissediyorum — Burka ekliyor: “Tabii bazı sanatçılar konunun ekolojik boyutu hakkında yeterince bilgi sahibi olmadığı için veya çevreci tartışmalara kulaklarını kapadıkları için işlerini pek çok farklı ağ üzerinden yayınlayıp daha çok gelir elde etmeye çalışıyorlar. Dünyanın ekolojik olarak alarm verdiği şu günlerde ben bu yaklaşımı oldukça tehlikeli ve bencilce buluyorum. Ethereum gibi ağlar teknolojilerini güncelleyip söz verdikleri gibi karbon salınımlarını minimuma indirmediği sürece de kullanmayı kesinlikle düşünmüyorum.”Gelecek galiba burada. İlk yetişkinlik dönemlerimi anksiyetenin pençelerine bırakmış olmak zorunda kalsam da gelecek galiba biziz, 20’likler. Oh be.

20'lik

Belirsizliklerin ortasında 20’lik olmak: Burka Bayram’la NFT üzerine düşünüyoruz.

 NFT rüyası: tahakkümsüz ve anksiyetesiz bir hayata yolculuk planı

Alıp Başını Gidenler, 20’li yaşlarında üreten, yeni şeyler deneyen, seslerini duyuran/duyurmaya çalışan sanatçı, yaratıcı, akıllı, yenilikçi, girişimci, aktivist arkadaşlarımızın yeri. Burada olabilmeniz için dahi olmanız ya da çocuk aktör olmanız gerekmiyor. Kendiniz olun yeter.<a fr-original-style="" href="https://www.pemystore.com/en" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Pemy</a>, Pelin ve Miray’ın üniversiteye dayanan arkadaşlıkları ve kurumsal hayattan sıkılmaları sonucu oluşan, neşe ( ya da onların deyimi ile “joy”) hissini ön planda tutarak yarattıkları bir marka. Miray, 27 yaşında, İstanbullu ve ekonomi mezunu. Pelin ise 28 yaşında, İzmirli ve psikoloji mezunu. İkili, Sabancı Üniversitesi’nde tanışmışlar ve o zamandan beri de oda arkadaşılar.“Miray'ın eski erkek arkadaşı benim üniversitede en yakın arkadaşlarımdan biriydi. O bizi tanıştırdı, daha sonra onlar ayrıldı ben de Miray'la yoluma devam ettim,” diyerek gülüyor Pelin.Mezun olduktan sonra, Miray yetenek yönetimi ardından da danışmanlık, Pelin ise stratejik danışmanlık yapıyormuş. Miray kendilerini bir süre “hardcore kurumsalcı” olarak tanımlıyor ve hayatlarını kurumsalda devam ettireceklerini düşündüğünü paylaşıyor. Bu bir süre sonra değişiyor. Miray, ikisinin de kurumsalda “burnout” yaşadıklarını ve ev arkadaşı oldukları için de birbirinden etkilendiklerini anlatıyor. İkisi de kendi işlerinden ayrılarak, 2019’un yaz aylarında <a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/pemystore/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Pemy’yi</a> başlatıyorlar.&nbsp;“Bırakmazsak bırakamayacağız, biz bu işe girişelim dedik. İnsan geride bıraktığı şeyden emin olunca, yapabiliyor. Aklında kalınca olmuyor. İkimiz de emin olduğumuzu anlayınca başladık.” dedi Miray.&nbsp;Bu cesaretin, daha kariyerlerinin başında olmalarından geldiğini açıklıyorlar. İkisi de becerilerine güvendiğinden, Pemy istedikleri gibi ilerlemezse iş bulabileceklerine inandıklarını paylaşıyorlar.&nbsp;“Ben mesela çıktığım şirketten ayrılırken şeyi bilerek çıkmıştım. Orada ekipten üstüm bana dedi ki istediğin zaman geri dönebilirsin. Yani bunlar bizim jenerasyon için çok önemli çünkü mutlaka bir yerde çalışmak, bir yere ait olmak, bunları istediğimiz için, biz ikimiz de kendimizi öyle telkin ediyorduk. Tamam en kötü döneriz,” dedi Miray. &nbsp;Bu kararı aldıktan sonra da, arkalarına bakmadan bu yola atılıyorlar. İlk satmaya başladıkları ürün, Pelin’in rakip analizi yaptığı dönemde geri dönüş yapacağını düşündüğü, çiçekli boncuk kolyeler. Nitekim o dönem bilindik birçok marka o kolyeleri satmaya başlıyor. İlk üç ay kolyeleri kendileri yapıyorlarmış. Pelin, kendi elinin becerikli olduğunu ama Miray’a kolye yapmayı öğretirken çok zorlandığını paylaştı.&nbsp;“Hatta ilk öğrendiğimizde dedim bu imkansız, ben asla yapamam falan. Sonra sevince gece 2ye 3e kadar böyle kör olana kadar yaptım. O kadar sevdim. Öyle bir süre baya kendimiz götürdük,” dedi Miray.Yavaş gelişeceğini düşündükleri bu süreç, tam tersine, insanların artan talepleri ile hızlanmış. Pemy adı da bu hızlı karar verme zorunluluğu ile ortaya çıkıyor. Tahmin edemeyeceğiniz kadar basit bir isim: Pelin ve Miray’ın adlarının birleşimi — tek fark Instagram’da PEMİ başkasına ait olduğu için Pemy koyuyorlar.&nbsp;‘Ay bunu nasıl anlamadım’ diye zekamı sorguladıktan sonra da Miray arkadaşlarının bile “Pemy’i nereden bulmuştunuz” diye sorduğunu söyleyerek beni teselli ediyor.&nbsp;“Bizim 'branding'imiz, logomuz, stratejimiz, her şeyimiz yolda oturdu aslında çünkü biz işteyken buna vakit ayıramıyorduk sonra bir anda işten çıktık ve bir an önce başlamamız gerekti.”3 ay sonunda kadın atölyeleri ile çalışmaya başlamışlar. Ardından bünyelerine tasarımcı ve sosyal medyalarına destek veren insanlar girmiş. Zaten öncesinde de tasarımları hep dışarıdan destek alarak yapıyorlarmış.&nbsp;“Gözümüz var bence ama tasarım yeteneğimiz asla yok,” dedi Pelin.&nbsp;Pelin ve Miray, yurt dışında beğendikleri Shopbando gibi her şeyin alınabildiği, “lifestyle” dükkanlarının Türkiye’de olmadığını fark etmişler.&nbsp;“Farklı kategorileri olan, insanların girince bir sürü şey alabileceği bir marka. Birçok kategoride iyi olmaya çalışıyoruz,” dedi Miray Pemy ile ilgili. “İleride kozmetik bile girebilir. Hiçbir sınırımız yok. Eğlenceli yapan da bu aslında, biz bile bir sonraki ay neye karar vereceğimizi bilmiyoruz ve bir anda onu çıkarmış oluyoruz,” diye ekliyor Pelin.&nbsp;Her kategori için ürün yapmalarının da sebebi, ürünlerinin her ortama ve her duruma neşe katmasını istemeleri.&nbsp;“Markanın çekirdeği neşe, keyif ve mutluluk diyebilirim. Ama aynı zamanda tüm hisleri de sahiplenen bir marka olmaya çalışıyoruz çünkü neşe dediğimiz şey mutsuzken de gelebilir. İnsan her zaman mutlu olmalı diye bir bakış açımız asla yok. Özünde bu var,” dedi Pelin.&nbsp;Şu an, Pemy’i 8 yılı aşkın arkadaşlıklarının sonucu oluşan bebekleri edası ile büyütüyor ve geliştiriyorlar. İkisi de markalarının gittiği yön ve süreç konusunda hem heyecanlı hem mutlular. Arada dizi izleyip, yoga yapmak dışında da tek odakları markaları. &nbsp;“Bizim 2019'dan beri tek yaptığımız şey Pemy. Her günümüz. Uyanıp, sosyal medya, PR, ürün üretimi, tedarik zinciri. Hepsini yaptığımız için hayatımızın %95 i falan Pemy oldu,” dedi Miray.Zamanlarının büyük bir kısmını, mumdan çantaya, kolyeden tişörte kadar uzanan kategorilerinin üretim süreci alıyor. Samimi bir ortam yaratmak için sosyal medya hesaplarını da kendi bireysel hesapları gibi yönetiyor, ajansla çalışmayı tercih etmiyorlarmış. #PEMYFRIENDS hashtagi ile topluluklarını geliştiriyorlar ve neredeyse bir kolektif gibi alıcıları ile iletişim halinde kalıyorlar. 50 Pieces ve Mae Zae ile yaptıkları işbirliklerini de bu samimiyete bağlıyorlar. 50 Pieces’ın sahibi Teni Dilara Yaşar’dan üretim süreçleri ile ilgili çok şey öğrendiklerini paylaşıyorlar. Mae Zae’i de çok girmek istedikleri ama bir türlü yanaşamadıkları bir dükkan olarak anlatıyorlar. Bu nedenle, Mae Zae’nin onlar ile iletişime geçmesi onları hem şaşırtmış hem de doğru yolda ilerlediklerini anlamalarını sağlamış. Tabii bir de fazlasıyla motive etmiş.&nbsp;Pemy için hayalleri de, Türkiye’yi test marketi olarak kullandıktan sonra yurtdışına açılabilmek. Şu an bu stratejiyi oturtmaya çalışıyorlar. Kurumsalda çalışmak ile kendi işlerini yapmayı karşılaştırdıklarında, en olumlu değişimin sabah daha motive uyanmaları olduğunu, daha zorlandıkları tarafın da kendi çalışma disiplinlerini sağlamak olduğunu paylaşıyorlar.“Kendi işimizde çalışırken başkalarına hesap vermemek dışarıdan özgürlük gibi gözükse de, olumlu/olumsuz sonuçların sorumluluklarını almak aslında oldukça stresli. Bu yüzden aslında ciddi bir disiplin ve otokontrol istiyor. Bunun en zor yanlarından birisi olmasına rağmen aynı zamanda da en geliştirici kısmı,” olduğunu belirttiler.&nbsp;20lerinde öğrendikleri en önemli şeylerden birinin zıt kişiliklerinin Pemy’i ve arkadaşlıklarını nasıl beslediği olmuş.&nbsp;“Her şeyi geçtim, dışarıdan öğrendiğimiz, bizim karakterlerimiz inanılmaz zıt, arkadaşken de öyle, bu yüzden daha iyi besleyebildik Pemy'i. &nbsp;Yani bir tek iş yapış biçimi değil, iletişimsel anlamda da çok fazla şey öğrendik.”Böyle yakın ve sevgi dolu bir arkadaşlıktan başka nasıl bir proje çıkabilir ki zaten...&nbsp;

burnout ile ilgili hikayeler