Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı&nbsp;(UNDP), İnsani Gelişme Raporu’nun 2023-2024 sayısını açıkladı. Raporda yer verilen verilere göre küresel insani gelişme endeksi (HDI), pandemi nedeniyle 2020 ve 2021 yıllarında kaydettiği gerilemenin ardından 2022 yılında toparlanma emareleri gösterdi. Özellikle gelişmiş ülkelerin çoğunluğu HDI skorunda pandemi öncesi seviyelerini aşmayı başarırken, az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler bunu yapmakta zorlandı. Bu dönemde gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki HDI farkı daha da açıldı.Son yayımlanan raporda yer verilen sonuçlara göre 2022 yılında İsviçre bir kez daha listedeki birinci sırasını korurken, Somali ise tekrardan 193. sırada yer alarak “en az gelişmiş ülke”&nbsp;unvanına sahip oldu. Ukrayna yaşadığı savaş nedeniyle bir önceki döneme kıyasla 23 sıra birden gerileyerek en fazla gelişmişlik kaybı yaşayan ülke olurken, aynı dönemde Türkiye&nbsp;ise 193 ülkeden meydana gelen listede kendisine 45. sıradan yer buldu.2022 yılında yüksek insani gelişmişlik skoruna sahip ülkeler ise şu şekilde sıralandı:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">1. İsviçre &nbsp; &nbsp; &nbsp;HDI :0.97 &nbsp; &nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">2. Norveç &nbsp; &nbsp; HDI: 0.97 &nbsp; &nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">3. İzlanda &nbsp; &nbsp; &nbsp;HDI: 0,96 &nbsp; &nbsp;&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">4. Hong Kong &nbsp;HDI: 0,95 &nbsp; &nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">5. Danimarka &nbsp; &nbsp; HDI: 0.95 &nbsp; &nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">6. İsveç &nbsp; &nbsp; HDI: 0,95 &nbsp; &nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">7. Almanya &nbsp; &nbsp; HDI: 0.95 &nbsp; &nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">8. İrlanda &nbsp; &nbsp; HDI: 0.95 &nbsp; &nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">9. Singapur &nbsp; &nbsp; HDI: 0.95 &nbsp; &nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">10. Avustralya HDI: 0.95</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İnsani gelişme endeksi nedir?</h2>Birleşmiş Milletler İnsani Gelişme Endeksi (HDI), ülkelerin gelişmişlik düzeyini belirli kriterlere göre sıralamak için kullanılan bileşik bir istatistiktir. İlk olarak 1990 yılında hesaplanmaya başlanan ve 1993’ten bu yana Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yıllık Gelişme Raporu'na dahil edilen endeks; ülkelerin sosyoekonomik gelişmişliklerini değerlendirmek ve karşılaştırmak için bir ölçüt olarak kullanılır.HDI, insani gelişmenin üç temel boyutunu dikkate alır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sağlık: Doğumda beklenen yaşam süresi ile ölçülür.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Eğitim: 25 yaşındaki yetişkinler için ortalama eğitim süresi ve okula yeni başlayan çocuklar için beklenen eğitim süresi ile ölçülür.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Yaşam standardı: Ülkeler arasındaki yaşam maliyeti farklılıklarını hesaba katmak için satın alma gücü paritesine (PPP) göre ayarlanmış kişi başına düşen gayri safi milli hasıla (GDP per capita) ile ölçülür.</li></ul>HDI değeri 0 ile 1 arasında değişmekte olup, daha yüksek değerler daha yüksek insani gelişmişlik seviyelerine işaret eder. Ülkeler daha sonra HDI puanlarına göre çok yüksek insani gelişme, yüksek insani gelişme, orta insani gelişme ve düşük insani gelişme gibi farklı kategorilerde sınıflandırılır.HDI, ülkelerin refah ve kalkınmışlık seviyelerini karşılaştırmak için uluslararası kuruluşlar tarafından sıkça başvurulan bir endekstir. Endeks ayrıca, ülkelerin kalkınma çabaları için hangi alanları hedeflemeleri gerektiğine dair önemli ipuçları da sunar.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye’nin sıralaması</h2>Türkiye, HDI sonuçlarına göre 2022 yılında 193 ülke arasından en gelişmiş 45. ülke olarak “çok yüksek insani gelişme” bölgesindeki konumunu korudu. UNDP tarafından yayımlanan verilere göre 1990 yılından bu yana Türkiye’nin HDI skoru %43 artarak 0,598’den 0,855’e yükseldi. Söz konusu dönemde Türkiye’de doğumda beklenen yaşam süresi ve beklenen eğitim süresi 10,8 yıl artarken, 25 yaşındaki yetişkinlerin ortalama eğitim süresi ise 4,4 yıl artış gösterdi. Aynı dönemde satın alma gücü paritesine göre kişi başına gayrisafi millî hasıla ise %154,3 arttı.&nbsp;Türkiye’nin HDI performansına ilişkin yorum yapan UNDP Türkiye Mukim Temsilcisi Louisa Vinton, “Dünyadaki zengin ülkelerin çoğu gibi, Türkiye de kendisini pandeminin etkilerinden güçlü bir şekilde kurtarmayı başardı. Ancak bu cesaret verici ilerleme, dünya çapında milyonlarca insanı geride kalma riskiyle tehdit eden, yeniden derinleşen eşitsizliklerin gölgesinde kalıyor” açıklamasında bulundu.Ancak, UNDP’nin toplum içindeki eşitsizlik skorundan arındırarak hesapladığı Eşitsizlikten Arındırılmış İnsani Gelişme (IHDI) endeksine göre, 2022 yılında Türkiye’nin HDI skoru ham skora kıyasla %16,1 daha az gerçekleşerek 0.717 seviyesinde kaldı. Böylece Türkiye’nin eşitsizlikten arındırılmış insani gelişme endeksi 166 ülke arasından 66. sıraya gerilemiş oldu.&nbsp;

EXANTE

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), İnsani Gelişme Raporu’nun 2023-2024 sayısını açıkladı. Söz konusu dönemde gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki HDI farkı daha da açıldı.

BM İnsani Gelişme Endeksi: Türkiye 45. sırada 

Tarihin en eski edebî eserlerinden Gılgamış destanında, Uruk Kralı Gılgamış, kendisini bir ölümsüzlük arayışı içinde bulur. Kral, yolculuğun sonunda ölümsüzlüğe ulaşamasa da ölüm gerçeğini kabullenerek halkına daha iyi davranan bilge bir krala evrilir.&nbsp;Dinî metinler ve destanlar, gençlik çeşmeleri, şeytani bir portre ve meşhur 18’inci sone—ölümsüzlük, okuduğumuz ve izlediğimiz birçok şeyde bir şekilde karşımıza çıkıyor ve geçen onca zamana rağmen, insanlığın en eski sorularından biri olan ölümsüzlük arayışı devam ediyor. Tek fark, günümüzde ölümsüzlüğü bize Gılgamış destanında olduğu gibi bir bitki değil, teknoloji vadediyor.Gençliği uzatmak: Bu hedefe ulaşmaktan henüz çok uzak olsak da teknoloji ve biliminin ışığında insan ömrü oldukça uzamış bulunuyor. Tabii, burada asıl hedefin ölümsüzlüğü elde etmek değil, yaşlanmayı yavaşlatarak gençliği uzatmak olduğunu belirtmek gerekiyor.Beklenen yaşam süresindeki artışlar ve yaşlı nüfus oranındaki büyüme, yaşlanmanın aslında değiştirilebilir bir süreç olabileceğini göstermesinin yanı sıra uzun ömür araştırmalarındaki artışın arkasındaki itici güç olarak karşımıza çıkıyor. Bank of America’nın (BofA) 2019 yılında yaptığı açıklamaya göre, "ölümsüzlük" alanındaki gelişmelerin, yakında sağlıklı insan ömrünü 100 yılın çok ötesine uzatabileceği <a fr-original-style="" href="https://www.cnbc.com/2019/05/08/techs-next-big-disruption-could-be-delaying-death.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">değerlendiriliyor.</a><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Genomik</h2>İnsan genomunun tüm yapısal ve işlevsel yönlerini inceleyen genomiğin, yakın zamanda hastalık önleme ve tedavisinde potansiyel olarak devrim niteliğinde gelişmeler vadeden yeni nesil gen düzenleme teknolojisi sunması oldukça muhtemel. Özellikle genetik mühendisliğin daha da ilerlediği bir noktada, insan genlerinin istenilen şekilde düzenlenmesi mümkün olabilir.Çoktan yapıldı: Bilim insanı He Jiankui, 2018 yılında ikizler Lulu ve Nana’nın genlerini doğumdan önce değiştirdiğini <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/science/2018/nov/26/worlds-first-gene-edited-babies-created-in-china-claims-scientist" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">açıkladı</a>. Bilim dünyasında şok etkisi yaratan, etik açıdan oldukça tartışmalı bu prosedür nedeniyle Jiankui, üç yıl hapis cezasına çarptırıldı.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Öte yandan: 2020’de 3 kanser hastasında gen düzenlemesinin güvenli bir şekilde gösterildiği bir çalışma gibi, gen düzenlemesinin oldukça faydalı kullanımları da <a fr-original-style="" href="https://www.science.org/content/article/cutting-edge-crispr-gene-editing-appears-safe-three-cancer-patients" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">mevcut</a>.&nbsp;</li></ul>Araştırmaya oldukça açık bir alan olan genomik, ölümcül hastalıkların, zihinsel ve bedensel engellerin engellenebileceğini kanıtlamış durumda. Bu da yakında aynı şeyin ömür uzatma için de söylenebileceğini gösteriyor: Geçtiğimiz aylarda yayımlanan bir çalışmaya göre, araştırmacıların, yaşlanmayı kontrol eden devreyi genetik olarak yeniden düzenleyerek maya hücrelerinin ömrünü neredeyse iki katına çıkardığı <a fr-original-style="" href="https://www.medicalnewstoday.com/articles/longevity-scientists-use-genetic-wiring-to-increase-cells-lifespan" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bildiriliyor</a>. Bu çalışmanın, daha karmaşık organizmalarda ve muhtemelen insanlarda bile yaşlanmanın yavaşlatılmasının önünü açabileceği değerlendiriliyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nova One Advisor tarafından hazırlanan rapora göre, 2021’de 27,90 milyar dolar değere sahip olan küresel genomik pazar büyüklüğünün 2030’da yaklaşık 96,2 milyar dolar değerinde olacağı tahmin <a fr-original-style="" href="https://www.biospace.com/article/genomics-market-size-usd-96-25-billion-by-2030-at-a-cagr-of-20-9-percent-" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ediliyor</a>.&nbsp;</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Büyük veri, yapay zeka</h2>Yapay zekanın giderek büyüyen sağlık verileriyle birleşmesi, araştırmacıların patolojiyi analiz etmelerine veya hastalıkların nedenlerini ve etkilerini incelemelerine yardımcı oluyor. Yeni ilaç keşiflerini kolaylaştıran bu teknolojilerin, maliyetleri düşürüp hassas tıbbı mümkün kılacağı değerlendiriliyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Utah merkezli bir biyoteknoloji şirketi olan Recursion, kısa bir süre önce yapay zeka ve süper bilgisayarları kullanarak sayısız etkili ilacın geliştirilmesini sağlayabilecek, benzeri görülmemiş sayıda yeni olası kimyasal etkileşimi tahmin edebildiğini <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/yapay-zekanin-ilac-sektorundeki-tamamlayici-potansiyeli" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">duyurmuştu</a>.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Büyük veri pazarının 2030 yılına kadar 745 milyar dolar değere ulaşması <a fr-original-style="" href="https://www.fortunebusinessinsights.com/big-data-analytics-market-106179" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">beklenirken</a> yapay zeka pazarının 2030’da 2 trilyonluk bir değere sahip olacağı <a fr-original-style="" href="https://www.statista.com/statistics/1365145/artificial-intelligence-market-size/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">değerlendiriliyor</a>.&nbsp;</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Geleceğin gıdaları</h2>Vücudumuza karışan her şeyin bedensel işleyişi etkilediği gerçeği, ne yediğimizle ne kadar sağlıklı olduğumuz arasında direkt bir korelasyon olduğu anlamına geliyor. Öte yandan, iklim krizinin de etkisiyle tükettiğimiz gıdaların kalitesinin giderek artacağı gerçeği, gelecekte yeni gıda alternatiflerine yönelmek zorunda kalabileceğimiz gösteriyor.Bu noktada, pek çok şirket, gezegende daha sağlıklı beslenmek ve dolayısıyla sürdürülebilir insanlığın sağlaması için ürünler geliştiriyor. Buna göre, 2050 yılına kadar laboratuvar ortamında geliştirilen kültür eti, yüksek proteinli böcekler, deniz yosunu, algler ve alerjen içermeyen kuruyemişler tüketiyor olacağımız tahmin ediliyor. Temel vitamin ve mineraller açısından zengin, protein açısındansa yüksek olan bu gıdaların, insan ömrünün sağlıklı bir şekilde uzamasına katkı sağlayacağı değerlendiriliyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Emergen Research’e göre 2019 yılında 220,3 milyar dolar değerinde olan küresel gıda teknolojisi pazarının 2027’ye kadar kadar 342,5 milyar dolara ulaşması <a fr-original-style="" href="https://www.techtarget.com/whatis/feature/The-future-of-the-food-industry-Food-tech-explained" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bekleniyor</a>.&nbsp;</li></ul><h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Moonshot projeleri</h2>Geniş bir kitleyi etkileyen problemlerin bilim ve teknolojiyle ortadan kaldırılmasını amaçlayan projeler moonshot olarak isimlendiriliyor. Bu projeler kistik fibrozdan Parkinson ve Alzheimer’a kadar insanlığın en zorlu hastalıklarından bazılarına çare bulunmasından glikoz seviyelerini ölçek akıllı cihazlara ve bağışıklık sisteminin moleküler bir haritasının oluşturulmasına kadar çok geniş bir alanı kapsıyor.&nbsp;1999’da Ulusal Teknoloji Madalyası alan ve 2002’de Ulusal Mucitler Onur Listesi’ne dâhil edilen 75 yaşındaki bilgisayar bilimcisi ve eski Google mühendisi Ray Kurzweil, 7 yıl gibi kısa bir süre içinde ölümsüzlüğe ulaşacağını tahmin <a fr-original-style="" href="https://nypost.com/2023/03/29/immortality-is-attainable-by-2030-google-scientist/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ediyor</a>.&nbsp;Öte yandan, çoğu bilim insanı sağlıklı beslenme, tutarlı egzersiz, sosyal etkileşim, yeterli uyku gibi yaşam tarzı uygulamalarının ötesinde insan yaşamını sağlıklı bir şekilde uzattığı kanıtlanmış pek bir şey olmadığını <a fr-original-style="" href="https://www.axios.com/2023/09/24/longevity-podcasts-huberman-rogan-science" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">söylüyor</a>.&nbsp;Washington Üniversitesi’nde yaşlanma üzerine araştırmalar yapan biyolog Matt Kaeberlein, bunlar dışında "çok net" bir şey olmadığını belirtiyor. Kaeberlein, insanların hastalanmasını önlemek için yapılabilecek çok şey olduğuna da dikkat çekiyor. Aşırı uzun ömre odaklanmanın yanlış yönlendirildiğini ve şu anda mevcut olan ya da yakında mevcut olacak&nbsp;şeylerden&nbsp;dikkati dağıtabileceğini&nbsp;belirten Kaeberlein, "Yaşlanmanın biyolojisini hedef alabilir ve bir ya da iki on yıl daha sağlıklı yaşam süresi sağlayabilirsek bu çok büyük bir gelişme olacak," ifadelerini kullanıyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Grand View Research'e göre, küresel uzun ömürlülük ve yaşlanma karşıtı pazarın 2028'e kadar 183 milyar dolara ulaşacağı tahmin ediliyor.</li></ul>

Aposto Gündem

İnsanlığın ölümsüzlük arayışı devam ediyor.

Teknoloji, ölümsüzlüğü vaat edebilir mi?

<a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/mine-durusu-tanriover-53015336/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Prof. Dr. Mine Durusu Tanrıöver</a>Dünya Sağlık Örgütü Genel Direktörü, 5 Mayıs 2023 günü COVID-19’un küresel sağlık acil durumu olmaktan <a fr-original-style="" href="https://www.who.int/director-general/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing---5-may-2023" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çıkarıldığını</a>, ancak hastalığın küresel bir sağlık tehditi olmaya devam ettiğini açıkladı. &nbsp;11 Mart 2020’de Genel Direktör’ün pandemi ilan edişini canlı yayında endişeyle izlerken, bir daha hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağını biliyordum. Üç yılı aşkın bir zamandır yaşamlarımızı alt üst eden, dünyada bildirilmiş 7 milyon, bildirilmemiş misliyle ölüme yol açan, pek çok aileye ateş düşüren COVID-19 sosyoekonomik adaletsizlikleri derinleştirmenin yanında dünyamıza yıkıcı bir etki daha bıraktı: tonlarca evsel ve tıbbi atık. Maske, eldiven, tek kullanımlık ürünler, dezenfektan kutusu gibi malzemelerin hem üretimi, hem atıkların bertarafı ciddi bir karbon ayak izine yol açarken, gelişi güzel doğaya bırakılmış maskelerin ciddi bir <a fr-original-style="" href="https://theconversation.com/the-ppe-used-throughout-the-covid-19-pandemic-is-getting-tangled-up-in-wildlife-189436" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">mikroplastik kirliliğine ve ekolojik sorunlara</a> yol açtığı belirtilmekte.&nbsp;Sağlık sektörünün karbon ayak izi ve ‘sürdürülemezliği’ aslında pandemi ile başlayan yeni bir olay değil. Pandemi öncesinde, 2019 yılında, sağlık sektörünün küresel sera gazı salınımındaki payı <a fr-original-style="" href="https://www.lancetcountdown.org/2022-report/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yüzde 5,2</a> olarak hesaplanmıştır. Eğer sağlık sektörü bir ülke olarak kabul edilseydi, dünyanın en yüksek karbon ayak izine sahip <a fr-original-style="" href="https://www.lancetcountdown.org/2022-report/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">5. ülkesi</a> olurdu. Maalesef daha fazla sera gazı emisyonu, sağlık sisteminin daha kaliteli ve yüksek hacimli çalıştığının bir göstergesi de değildir. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) sağlık sisteminin kişi başına düşen emisyonu en yüksek ülke olmasına rağmen, ABD’de doğumda beklenen yaşam süresi ve sağlık göstergeleri pek çok gelişmiş ülkenin çok gerisindedir.Sağlık sisteminin karbon ayak izini oluşturan <a fr-original-style="" href="https://noharm-global.org/sites/default/files/documents-files/5961/HealthCaresClimateFootprint_092319.pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">üç ana alan</a> vardır. Sağlık kuruluşlarının hastane atıkları, tek kullanımlık plastikler, kişisel koruyucu ekipman, ambulans filoları gibi doğrudan emisyonlar karbon ayak izinin yüzde 17’sini; elektrik, buhar, soğutma, ısıtma sistemlerinin kullanımı yüzde 12’sini oluşturmaktadır. İlaçlar, kimyasallar, tıbbi alet ve cihazlar, yemek gibi hizmet alımlarının tedarik zincirinde ortaya çıkan emisyonlar ise sağlık sisteminin karbon ayak izinin yüzde 71’inden sorumludur. Görüldüğü üzere sağlık sisteminin karbonsuzlaştırılması için sağlık hizmetinde yer alan her ürünün sağlık kuruluşlarına gelene kadar geçen üretim, paketleme, ulaşım gibi süreçlerinin karbon ayak izinin azaltılması gerekmektedir. Sağlık camiasının iklim krizi ve sürdürülebilirlik konusunda konuşması ve diğer sektörlere de itici bir güç olması bu nedenle de çok önemlidir.&nbsp;Sistemsel olarak pek çok sektörün bir araya gelerek sağlık sistemini karbonsuzlaştırmak için çalışması, ülkelerin emisyonlarını azaltma konusunda iyi uygulama örnekleri geliştirmelerine de yardımcı olacaktır. İngiltere’nin "<a fr-original-style="" href="https://www.england.nhs.uk/greenernhs/a-net-zero-nhs/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Net Sıfır Ulusal Sağlık Hizmeti Sunulması</a>" raporu yol gösterici bir örnek oluşturabilir. "Döngüsel Sağlık Hizmeti" gibi yeni kavramların hayata geçirilmesi atık üretimini azaltmayı, zararlı kimyasallara maruziyeti en aza indirgemeyi ve sürdürülebilir bir sistem kurmayı sağlayabilir. Sağlık hizmetinde hastaya fayda sağlayacak bir tıbbi endikasyonu olmadan yapılan manyetik rezonans görüntüleme ya da bilgisayarlı tomografi gibi <a fr-original-style="" href="https://www.ejinme.com/article/S0953-6205(23)00021-3/pdf" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tetkiklerin de ciddi bir karbon ayak izi</a> olduğu hesaplanmıştır. Bu nedenle, hekimlere hastalarına yeterli ve kaliteli zaman ayırabilecekleri ve <a fr-original-style="" href="https://www.choosingwisely.org/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">akıllı seçimler</a> yapmalarına imkân sağlayan klinik ortamlar sağlanması hem hastaya hem de dünyaya iyi gelecektir. Bireysel olarak hekimlerin de sağlık sisteminin karbon ayak izini azaltmak için yapabilecekleri ufak ama etkili değişiklikler olabilir: malzemelerde israfı azaltmak, atık bertarafında geri dönüşümü ve yeniden kullanımı desteklemek, enerji tasarrufu sağlayacak alışkanlıklar geliştirmek, karbon ayak izi düşük ilaçlar seçmek gibi. Örneğin, anestezik gazlar yerine damardan verilebilecek anestezi sağlayan ilaçları, ölçülü doz inhaler dediğimiz hidroflorokarbon gazı kullanan solunum ilaçları yerine, kuru toz kullanan ilaç formülasyonlarını tercih etmek gibi günlük pratiğimizde değiştirebileceklerimiz vardır.&nbsp;‘Koruma’ ve ‘iyileştirme’ misyonunu yüklenen sağlık sisteminin, acilen karbon ayak izini hesaplaması, sürdürülebilirlik kavramını günlük hayata entegre etmesi, azaltım için etkili projeler gerçekleştirmesi, sağlık sistemine ürün ve hizmet sunan kuruluşların dönüşümünü sağlamaları için zorlayıcı olması gerekmektedir. Çevreye duyarlı bir sağlık sistemi inşa etmek, tıbbın temelinde yer alan&nbsp;“<a fr-original-style="" href="https://impact.economist.com/sustainability/resilience-and-adaptation/healthcare-professional-and-climate-change" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Önce Zarar Verme</a>” ilkesinin bir gerekliliğidir.&nbsp;

Dünyahali

Peki sağlık sisteminin karbon ayak izine ne demeli?

Tıbbın Temel İlkesi: Önce Zarar Verme

• TÜİK, <a fr-original-style="" href="https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hayat-Tablolari-2019-2021-45592&dil=1" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">hayat tabloları istatistikleri</a>ni yayımladı. Daha önce idari kayıtların yetişmemesi sebebiyle açıklanması ertelenen veri setinde ortalama yaşam süresi beklentisi 78,3 yıldan 77,7 yıla geriledi. &nbsp;

Türkiye'de doğuşta beklenen yaşam süresi, 2019-2021 itibarıyla 77,7 yıla düşerek gerilemesini sürdürdü. Açıklanan verilerde kadınların erkeklerden ortalama 5,5 yıl daha uzun yaşadığı görüldü.Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), <a fr-original-style="" href="https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hayat-Tablolari-2018-2020-37226" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">2018-2020</a> ve <a fr-original-style="" href="https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hayat-Tablolari-2019-2021-45592" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">2019-2021</a> dönemlerine dair "Hayat Tabloları" istatistiklerini açıkladı. Bültendeki bilgiler, 2019-2021 dönemindeki yıllık nüfuslar ve ölüm verileri kullanılarak hesaplandı. Ülke içinde ikamet eden yabancı uyruklu nüfus, kapsam dışı bırakıldı. Bu çerçevede, uluslararası göç etkisinden arındırılmış bir nüfus yapısı da oluşturulmuş oldu.Detaylar: Buna göre, yeni doğmuş bir bireyin mevcut ölümlülük risklerine maruz kalması durumunda yaşaması beklenen ortalama yıl sayısı olarak tanımlanan "doğuşta beklenen yaşam süresi" Türkiye'de <a fr-original-style="" href="https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hayat-Tablolari-2017-2019-33711" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">2017-2019</a> döneminde 78,6 yıl iken, 2018-2020'de 78,3 yıla, 2019-2021 döneminde de 77,7 yıla düştü.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Böylece Türkiye’de doğuşta beklenen yaşam süresi son 3 dönemdir gerilemiş oldu.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">TÜİK verilerinde bulunan bir önceki dönem olan 2013-2015’te ise doğuşta beklenen yaşam süresi 78,0 yıl olarak açıklanmıştı.</li></ul>Cinsiyet kırılımı: 2019-2021 döneminde erkeklerde doğuşta beklenen yaşam süresi 75 yıla, kadınlarda 80,5 yıla indi. Bir önceki dönem olan 2018-2020 döneminde doğuşta beklenen yaşam süresi erkeklerde 75,6 yıl, kadınlarda ise 81,1 yıl olarak hesaplanmıştı.Bununla birlikte: Çalışma çağının başlangıcı olan 15 yaşındaki kişilerin ortalama kalan yaşam süresi 63,6 yıl oldu. Erkekler için bu süre 61 yıl iken kadınlarda 66,4 yıl oldu.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Türkiye’de 30 yaşında olan bir kişinin kalan yaşam süresi ortalama 49 yıl oldu. Erkekler için bu süre 46,5 yıl iken kadınlarda 51,6 yıl oldu.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Türkiye genelinde, 50 yaşında olan bir kişinin kalan yaşam süresi ortalama 29,9 yıl oldu. Erkekler için bu süre 27,6 yıl iken kadınlarda 32,3 yıl oldu.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Türkiye'de 65 yaşında olan bir kişinin kalan yaşam süresi ortalama 17,3 yıl olarak hesaplandı. Erkekler için bu süre 15,4 yıl iken kadınlarda 18,9 yıl oldu.</li></ul>

Aposto Günsonu

Türkiye'de "doğuşta beklenen yaşam süresi" 2017-2019 döneminde 78,6 yıl iken, 2018-2020'de 78,3 yıla, 2019-2021 döneminde ise 77,7 yıla düştü.

Türkiye’de ortalama yaşam süresi düştü

• Almanya CDU&nbsp;Partisi emeklilik yaşını ortalama yaşam süresine bağlamak istiyor. Bunun için yeni bir temel program üzerinde <a fr-original-style="" href="https://www.arti49.com/cdu-emeklilik-yasini-arttirmak-icin-harekete-gecti-2378145h.htm" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çalışıyor</a>.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Detaylar:&nbsp;Parti emeklilik yaşını 2031'den sonra beklenen yaşam süresine bağlamayı ve emeklilik yaşını kademeli olarak 2031 yılına kadar 67'ye yükseltmeyi öneriyor.</li></ul>

İş Hukuku & Sosyal Güvenlik

• Ülkemizde ortalama yaşam süresi artıyor. TBMM Yaşlıların Sorunlarını Araştırma Komisyonu yaşlı bakım merkezlerine kabul yaşının 60’tan 65’e yükseltilmesini önerdi. Ayrıca, bakım işlerini üstlenen kişilerin sosyal güvenlik kapsamına alınarak istihdam yaratılması <a fr-original-style="" href="https://www.milliyet.com.tr/gundem/huzurevine-kabul-yasi-65-olmali-6888963" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">planlanıyor</a>.

• Türkiye, Birleşmiş Milletler İnsani Gelişme Endeksi raporunda 191 ülke arasında 48'inci sırada yer aldı. Rapora göre 1990 ile 2021 arasında Türkiye'de uzun ve sağlıklı yaşam, bilgiye erişim ve insana yakışır yaşam standartları konularında ilerleme görüldü. Bu dönemde yaşam süresi 8,3 yıl, ortalama öğrenim süresi 4,2 yıl ve öğrenim süresi 9,3 <a fr-original-style="" href="https://hdr.undp.org/data-center/country-insights#/ranks" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yıl arttı.</a><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Cinsiyet eşitliğinde geri gidiş:&nbsp;Kişi başına düşen gayrisafi milli hasıla %139 artarken erkeklerin insani gelişme seviyelerinden yararlanma oranı kadınlara göre daha yüksek oldu. Türkiye toplumsal cinsiyet eşitliğinde 170 ülke arasında 65'inci sıraya geriledi.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Küresel gerileme:&nbsp;"Dünyanın krizden krize savrulduğu, karşı karşıya kaldığı sorunlarla başa çıkamadığı ve rotada keskin bir değişiklik olmazsa daha fazla yoksunluk ve adaletsizliğe sürükleneceği" uyarısı yapılan raporda pandemi ve Ukrayna'daki savaş sebebiyle son iki yıldır insani gelişmenin küresel boyutta 2016 yılına gerilediği, son 32 yılda ilk kez bunun görüldüğü ifade edildi.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İlk 3:&nbsp;İnsani gelişme endeksinin ilk üç sırasında İsviçre, Norveç ve İzlanda yer aldı.&nbsp;</li></ul>

Spektrum

Geçen haftaki yazımızda döngüsel bir tüketici olmayı tanımladık. Daha az tüketerek, ürünlere sahip olmadan sadece ihtiyacımız olduğunda kullanacağımız şekilde kiralayarak, satın almak durumunda kaldığımızda ise uzun süre kullanım amacıyla bakım, onarım süreçlerini yürüterek sorumlu bir tüketici olunabileceğini gördük. Fakat her ürün gerçekten de uzun süre kullanılabilecek kadar dayanıklı mı? Bu soruya verilecek cevap elbette “hayır!” olacaktır. Yine de bu dayanıksızlığın sebebi üretimde kalitesiz malzeme kullanımı veya tüketimde özensiz davranışlar mı? Daha önce hiç gözünüz gibi baktığınız cep telefonunuzun yavaş yavaş kullanılmaz hâle geldiğini fark etmediniz mi? Ya da “kaliteli bir markadan satın alırsam bu t-shirt’ü uzun süre kullanırım” dedikten yalnızca birkaç ay sonra kıyafetin şeklinin kaydığına, renginin attığına şahit olmadınız mı?Ne yazık ki bu sorulara verilecek cevapların büyük çoğunluğu “evet” olacaktır. Fakat merak etmeyin ürünlerin kullanılamaz hale olması gerektiğinden çok daha hızlı gelmesinin sebebi siz olmayabilirsiniz.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">➡️ Planlı eskitme (planned obsolescence)</h2>Planlı eskitme adında da anlaşılabileceği gibi bir ürünün üretici tarafından bilerek daha hızlı eskimesi veya “modasının geçmesi” amacıyla tasarlanmasını tanımlayan bir pazarlama stratejisidir. Buradaki amaç ekonomide “büyüme” olarak da görülebilecek olan daha fazla satış için daha fazla üretimdir. Planlı eskime amacıyla tasarlanan ürünler bir süre sonra tüketici için kullanılamaz hâle gelir ve tüketici yenisini almak ister. Bunun sonucu olarak da yine ekonomide arz-talep olarak geçen fakat farklı bir açıdan bakıldığında yapay bir talebin aslında üreticiler tarafından zorla ortaya çıkartıldığı görülebilir.Uzun süre kullanılabilecek bir elektronik aletin, bir kıyafetin, bir ayakkabının ya da herhangi başka bir ürünün beklenmedik şekilde hızlı eskimesi sonucu tüketiciler doğal olarak yenisini alma ihtiyacı duyarlar. Bu da üreticilerin elbette bu ihtiyacı karşılamasını gerektirir (!)<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Planlı eskitmenin tarihi</h3>Planlı eskitme denilince akla hemen bazı akıllı telefon üreticileri gelse de aslında bu konseptin tarihi 1920’lere <a fr-original-style="" href="https://www.sierraclub.org/sierra/2021-4-fall/material-world/built-not-last-how-overcome-planned-obsolescence#:~:text=A%20History%20of%20Planned%20Obsolescence" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">dayanıyor</a>. 1924 yılında Phoebus Cartel isimli bir grup uluslararası ampul&nbsp;üreticisi üretilen ampullerin en fazla 1.000 saatlik bir yaşam süresine sahip olmasına karar verdi. Bu elbette önceden üretilen ampullerin yaşam süresinden çok daha kısa bir süre.Takvimler 1927 yılını gösterdiğinde ise otomobil&nbsp;devi General Motors, “dinamik eskitme” konseptine sahip tasarım stüdyosunu duyurarak artık otomobillerin model ve renklerinin devamlı olarak güncelleneceğini açıkladı. Otomobil satışlarının o zamanlar yavaş yavaş azalması sonucu ortaya çıkan bu tasarım stüdyosunun en temel amacı aslında otomobiller için bir moda akımı yaratmaktı.Aradan geçen yıllarda planlı eskitmeye yönelik onlarca pazarlama faaliyeti yürütüldü ve 1989 yılında The New York Times, New York’ta açılan Zara mağazasının haberini yaparken&nbsp;“hızlı moda/fast fashion”&nbsp;kavramına yer vererek hızlı tüketim çılgınlığının başlamasına ön ayak oldu.Doksanlarda yerini iyice sağlamlaştıran hızlı tüketim çılgınlığı 2001 yılında zirve noktasına Apple iPod’lar ile erişmiş oldu. Devrim niteliğinde bir ürün olan iPod’lar yalnızca 18 ay ömre sahip olan ve “değiştirilemeyen” bataryalara sahipti. Yani 2001 yılında bir iPod aldıysanız 2002 yılının ortaları, şanslıysanız sonlarında iPod’unuzun çalışmayacağı kesindi.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">➡️&nbsp;Kime ne düşüyor?</h2>Ekonomik büyüme adı altında tüm tüketim alışkanlıklarını değiştiren bu planlı eskitme konsepti bugün hâlâ aklınıza gelebilecek tüm ürünlerde aktif olarak uygulanıyor. Bu durum elbette bugün kaynakların verimsiz kullanımı sonucu oluşan atıkların ve kirliliğin de temel sebebi. Peki döngüsel ekonomi ile planlı eskitmenin önüne geçmek mümkün mü? Ekonomileri oluşturan temel paydaşlar üzerinden bu soruyu cevaplamaya çalışalım.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Tüketiciler</h3>Tüketiciler olarak geçen haftaki <a fr-original-style="" href="https://apos.to/i/dongusel-tuketici-kim" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">“Döngüsel tüketici kim?”&nbsp;</a>başlıklı yazımızdaki tüm özellikler burası için geçerli elbette. Fakat planlı eskitmenin önüne geçmek için daha spesifik tüketim alışkanlıkları da kazanmak gerekiyor.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Satın alma kararlarında uygun fiyat her zaman ilk tercih olmamalı. Fakat bu marka logosuna binlerce TL harcamak anlamına da gelmiyor elbette. Kaliteli malzeme kullanan, sürdürülebilir ve etik tedarik zincirine ve üretim süreçlerine sahip markalardan alışveriş&nbsp;yapmak, ürünlerin çok daha uzun süre kullanımına olanak tanıyabilir. Bunun yanında elbette ürünün kalitesi ne olursa olsun tıpkı arabalarda olduğu gibi bakım, onarım ve tadilat süreçleri sahip olunan tüm ürünler için de geçerli olmalı. Bu süreçlerin takibi de elbette tüketicilerin inisiyatifinde.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Daha az satın almak dayanıklı ürün satın almanın bir sonucu olarak görülebilir. Yalnızca ihtiyaç duyulduğunda, modasına veya popülerliğine aldanmadan gerçekten de sizin için hangi işlevi sağlayacaksa o işlevi sağlaması amacıyla satın alınan ürünler sayesinde tüketim çılgınlığının önüne geçilebilir. Bu da arz-talep dengesinde giriş bölümünde bahsettiğimiz yapay talebin yok olmasına, dolayısıyla da üretimin azalmasına olanak tanıyabilir.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İşlevini yerine getiren ikinci el ürünleri tercih etmek ise döngüsel ekonomi sayesinde daha da inovatif iş modelleriyle hayatımıza girmekte olan yeniden kullanma&nbsp;(reuse),&nbsp;yenileme (refurbish)&nbsp;ve yeniden üretim (remanufacture) adımlarının yaygınlaşmasına olanak tanıyabilir. Bir tüketici için işlevini tamamlamış bir ürün başka bir tüketici için hâlâ yeterli işlevi sunuyor olabilir. Ya da ikinci el ürüne olan talebi gören üreticiler artık kullanılmayan ürünleri yeniden üreterek bahsi geçen “ikinci el” pazarını büyütme hevesine girebilirler.</li></ul><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Üreticiler</h3>Konu iklim krizi ve döngüsel ekonomi olunca üreticiler her zaman en çok eleştirilen paydaşlardır. Mevcut ekonomik düzen üreticilerin ekonomik olarak büyümesi odağında tasarlandığı için bu eleştiriler çok da yersiz değil. Yine de sorumlu üreticilerin de özellikle planlı eskitmeye karşı atabilecekleri adımlar mevcut.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Üreticiler kültürel dönüşümün en önemli harekete geçirici parçasıdır. Büyüyen tüketim talebini daha sürdürülebilir,&nbsp;etik ve olumsuz etkisi ortadan kaldırılmış ürünlerle&nbsp;karşılamaya çalışan üreticiler, tüketicilerin de bu doğrultuda tüketim alışkanlıklarını değiştirmesine olanak tanıyabilir.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Üreticilerin rekabet amaçlı fiyat düşürmesi bugün serbest piyasa koşullarına ayak uydurma olarak görülse de tüketiciler nezdinde daha çok tüketimi teşvik eden bir uygulama. Fiyat düşürme yerine sorumlu bir üretici olarak kaliteli ürünleri,&nbsp;olması gerektiği fiyata daha az sayıda satarak tüketim çılgınlığını önlemek mümkün olabilir.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Döngüsel iş modelleri ile yenilikçi gelir modelleri yaratmak yine üreticilerin ekonomik büyümesine katkı sağlarken tüketicilerin sıfır ürün almak yerine ikinci el piyasasına yönelmesine olanak tanıyabilir. Bu sayede kaynaklar döngü içinde kalırken değerleri de olabildiğince uzun süre korunabilir.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tüketici alışkanlıklarını yönlendirmede önemli bir güce sahip olan üreticilerin, müşterileri ile şeffaf, uzun soluklu, güvene dayalı bir ilişki kurması da hem sürdürülebilir finansal başarı hem de müşteri sadakatini artırmaya destek olabilir.</li></ul><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Yasa yapıcılar</h3>Üreticilerin ve tüketicilerin mevcut alışkanlıklarını olumlu veya olumsuz şekilde değiştirmeleri kültürel dönüşümle mümkün. Fakat bu dönüşüm elbette uzun yıllar sürebiliyor. Bu nedenle özellikle döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde çok daha aktif bir süreç yürütmek adına yasa yapıcıların çeşitli regülasyonlarla özellikle planlı eskitme süreçlerini tamamen değiştirmeleri mümkün.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Tüketicilerin ve üreticilerin sorumlu oldukları atık başına ödeyecekleri vergiler veya cezalar üretim ve tüketim çılgınlığının önüne geçmede önemli bir araç olarak kullanılabilir. Bu durum elbette atık oluşumunu da önleyerek iklim krizi ile mücadele konusunda da ciddi bir adım atılmasını sağlayacaktır.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Üreticilerin, ürettikleri ürünlerin tüm yaşam döngüsü boyunca sorumluluk almasını sağlayacak regülasyonlar da planlı eskitmenin önüne geçmek için kritik bir adım olacaktır. Üreticilerin mevcut değer zinciri içerisinde eklenecek “kullanım sonrası bakım, onarım, yenileme, yeniden üretim” gibi süreçler sayesinde planlı eskitme bir yana, ürünlerin çok daha uzun süre kullanımını sağlayacak tasarımlar hayata geçirilebilir.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">“<a fr-original-style="" href="https://repair.eu/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Tamir etme hakkı/Right to repair</a>” olarak son dönemde iyice popüler olan akım temelde tüketicilerin ürünlerini kendi kendilerine tamir edebilme hakkını savunmakta. Bu hak özellikle tamir süreçlerindeki hem maddi hem de manevi efora katlanmak istemeyen tüketicilerin çok kolay bir şekilde tamir süreçlerini yürütmesini amaçlıyor. Yasa yapıcıların bu tamir etme hakkı doğrultusunda çıkartacakları yeni regülasyonlar ile bozulan ürünler atık olmayacak ve kolayca erişilebilen tamir hizmetleri ile yeniden kullanılabilecek.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Son olarak da işçi haklarının tüm dünya genelinde insani seviyede tutulmasını sağlayacak regülasyonlarla ucuz işçi çalıştırmanın önüne geçerek üretim çılgınlığını engellemek mümkün olabilir. Ucuz işçi çalıştıramayan üreticiler, işçilerine temel insan haklarını koruyacakları bir ortam sunmak zorunda kalacak ve bu sayede seri üretimdeki çılgınlık git gide azalacak.</li></ul>🔎 Döngüsel Ekonomi 101'in yorumu: Planlı eskitme elbette ne iklim krizinin ne de diğer sosyal felaketlerin tek sorumlusu değil. Fakat bu tarz üretim ve tüketim çılgınlığına neden olan basit ama etkili sistematik sorunları tamamen ortadan kaldırmak için bütünsel bir sistem dönüşümü şart.Nasıl ki lineer ekonomi içerisindeki bazı sorunları düzeltmek, sorunları halının altına süpürmekle aynı sonucu verecekse, sadece planlı eskitmeyi önlemeye yönelik adımlar da aynı sonuçları verecektir. Bu nedenle döngüsel ekonomiye geçiş sürecini sadece sorunlara inovatif çözümler bularak değil, düşünce ve iş yapış şekillerimizi baştan aşağı değiştirerek yürütmeliyiz. Bunun için de toplumsal yapıları oluşturan tüm paydaşların, fakat en önemlisi tüm bireylerin farkındalık kazanması gerekiyor.

Döngüsel Ekonomi

⏰ Ekonomik büyüme için bozulan ürünler

Planlı eskitmeyi nasıl durdururuz?

<a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/aysemargossian/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Ayşe Erenel Margossian</a>Dünya nüfusunun <a fr-original-style="" href="https://www.worldometers.info/demographics/life-expectancy/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ortalama yaşam süresine</a> dair yapılan araştırmaya göre, kadınlar 75.6, erkeklerde 70.8; her iki cinsiyetin ortalama ömrü ise 73.2 sene ölçülmüş. Bu ortalamaya ülkeler sıralamasında baktığımızda Türkiye'de ortalama yaşam süresi, kadınlarda 81.2 sene, erkeklerde 75.57 sene, ortalama yaşam süresinde ise 78.45 seneyle 52. sırada yer alıyor. Listenin son sıralarını ise Afrika ülkeleri oluşturuyor. Afrika ülkelerinde ortalama yaşam sürelerinin düşük olmasının erken çocuk ölümleri, açlık seviyesi, sağlık sisteminin kötülüğü, temiz suya ulaşımın zorluğu gibi nedenlere dayalı olduğunu tahmin edebiliyoruz.Son 70 yılda insan yaşam süresi neredeyse 2 katı kadar uzadı.Kendini gelişmiş ülkeler kategorisinde gören İngiltere’nin bile bu listede 29. sırada yer alabiliyor olması ise oldukça şaşırtıcı. Tabi ki bu sıralamada, her ülkenin içinde bulunduğu sağlık sistemi, ekonomik refah düzeyi, aile yapısı gibi birçok etken bulunuyor. Ancak bu etkenlerden biri de şüphesiz ki beslenme diyebiliriz.Özellikle batılı ülkelerde artan obezite büyük bir sorun teşkil ediyor. Gıdanın adil dağıtılmaması hem sağlığımız hem de Dünya’mız için büyük bir tehdit oluşturuyor. Taze ve &nbsp;besleyici gıdaya erişebilmek yerine marketlerde paketlenmiş ürünlerin satışının desteklemesi elbette ki kapitalizmin sonuçlarından birisi. Gıdaya erişimi olmayan ülkelere bile bu tip besleyici özelliği düşük gıdalarla destek vermemiz sağlığımızı tehdit ediyor. Aynı zamanda üretimi, paketlenmesi ve sonrasında organik olmayan atığı ile de her geçen gün daha da çok karbon salımına yol açıyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Aslında geçmişte atalarımızın yaptığı toplayıcılık, bugün bizim foraging diye adlandırdığımız doğaya çıkıp topladığımız besinleri tüketmekten çok farklı değil. Burada doğa derken akıllara sadece ormanlık bir alan, bir yeşillik gelmemeli. Şehirde de ağaç, gökyüzü, kuş, böcek canlı örtüsü yani doğaya ait öğeler mevcut. Balkonumuzda, camımızın önünde, arka bahçemizde pekâlâ yetiştirebileceğimiz birçok doğal ürünler mevcut.</li></ul>Gıdayla kopan bağımızı geri kazanmamız gerekiyor.Gıda bizim için sadece markete gidip reyondan aldığımız bir ürün olmamalı. Gıdanın kaynağını hatırlar ve özen gösterirsek zaten ihtiyacımız olduğundan fazlasını tüketmeyeceğiz. İkinci hamburgeri de sipariş ettiğimizde, pişirdiğimiz yemekten bir tabak daha koyduğumuzda, dostlarla oturduğumuz sofrada bir sonraki şişeyi açtığımızda da bunu hatırlamalıyız.Vegan etiketli ürünler de raflarda paketlenmiş, özünü, geldiği kaynağı unuttuğumuz ve hızlıca tüketeceğimiz başka bir ürün yelpazesi haline geldi.Bugün vegan ya da bitki bazlı beslenmenin, hem sağlığımız hem Dünya’mız için olumlu olduğu yönünde sıkça haber yapılsa da, durum vegan ürünlerde de farklı bir yere doğru gitmiyor aslında. Veganlık her geçen gün popülerleştikçe vegan yumurta peynir, sosis, sucuk, köfte gibi aklınıza gelebilecek birçok işlenmiş; içinde koruyucu gıda katkı maddeleri bulunan paketli ürün sayısı ve markası da artmakta. Oysa ki adından da anlaşılacağı gibi bitkisel beslenme, temelinde bitki, sebze olan ve hiçbir hayvandan bir işlem sonucu elde etmediğimiz &nbsp;gıdanın karşılığı olmalı.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/5/4/1656013899079.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.50" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Şu bir gerçek ki, &nbsp;hiçbir markaya ya da etikete ihtiyaç olmayacak kadar çok seçeneğimiz var. Bu yazıyı yazarken mezun olduğum üniversitede öğrencilerin vegan menü için imza kampanyası başlattığını okudum. Üniversite’ye başladığım 1998 yılından itibaren tüm öğrencilik hayatım boyunca, vegan giyim ve kişisel bakım ürünleri dışında hiçbir zaman gıda ile ilgili bir problem yaşadığımı hatırlamıyorum.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Boudica Fox-Leonard’ın bu ay ‘The Telegraph’ da kaleme aldığı konuyla benzer ve ayrıntılı <a fr-original-style="" href="https://www.telegraph.co.uk/food-and-drink/features/great-vegan-diet-con/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">makalesi</a> de okumaya ve üzerinde düşünmeye değer.</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">40 seneden daha uzun zamandır toprağı kazmadan yani ‘no dig’ gibi kolay doğal yöntemlerle bahçecilik yapan, Cambridge Üniversitesi mezunu <a fr-original-style="" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Dowding" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Charles Dowding</a>, kartonlarla ve kompost yaptığı bir tarım yöntemini anlattığı <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=0LH6-w57Slw" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">YouTube</a> videosunu şu sözlerle bitiriyor; “…Sonuçta birçok leziz gıda elde ediyoruz. Evde yetiştireceğiniz besinin bir artısı da mikroplar.&nbsp;Toprak mikroplarının bağırsak ve sindirim sistemimize ne kadar faydalı olduğu daha ancak yeni keşfedildi. Immunolojistler (bağışıklık uzmanları) bunu ancak daha çok yakın zamanda gazetelerde açıkladılar ve toprağınızda siz buna sahipsiniz. Mikropların bir raf ömrü var ve çok uzun dayanmıyorlar. Yani topraktan yeni hasat ettiğiniz az da olsa, bir parça toprağı yemenin faydası çok. Mesela havucu topraktan çek, şöyle bir pantolonuna sil ve ye!.."</li></ul>Topraktan çıkan taze ürünü tüketmek ve bu ürünlere erişimi olmayanlara olabilecek en taze, işlenmemiş haliyle ulaştırmak uzun ömrün ve sağlıklı yaşamın sırrı olacak.

yaşam süresi ile ilgili hikayeler