Yakın tarihimiz, uzak zamanlara ve coğrafyalara bakmaya hiç gerek olmadan, sadece kendi bölgemizdeki içsavaş-darbe-savaş silsileleri hesaba katıldığında dahi dönüp okumalar yapmaya, büyük dersler çıkarmaya çok müsait. Evet, tarih aynı sebeplerin hep aynı sonuçları doğurduğu lineer bir yol değil. Ama yaşanmış olanları bir tepegöz yardımıyla bugüne yansıtsak, üst üste gelecek noktalarda benzerlikler bulmak da işten bile değil. Tahmin edilebilir ölçülerdeki irrasyonelliklerimiz dün savurduğu yerlerden bambaşka diyarlara savursa da bugün, en temel gerçekliğimiz savrulmak aslında…&nbsp;Bir radyo kanalının tarihin en acı soykırımlarından birine önayak olmasına referansla Ruanda’da başlayan bu hikaye, Twitter’a bağlanarak savrulduğumuz yerde izleyici kalmamanın ne kadar kritik olduğunu anlatıyor.Yüzölçümü itibarıyla neredeyse Ankara’ya denk Ruanda, Orta Afrika’da tarihin ilk sahnelerinden itibaren çeşitli büyük acılara sahne oldu. Kuzeyinde İngiliz Ugandası, batısında Belçikalı Demokratik Kongo Cumhuriyeti, doğusunda ve güneyinde Alman Tanzanya ve Burundisi ile tüfek, mikrop ve çelik arasında sayısız ölümle cebelleştiği onlarca yıl, Ruanda’ya sefalet ve kıyım getirdi.1884’te Almanlara hediye edilen Ruanda, 1890’da Avrupalılar köleliğe son vermeye and içince 7 yıllık bir bilinmezliğe düşse de krallarının 1897’de Almanlar ile anlaşmasıyla bilinmezlikten kurtularak (!) resmen koloni oldu. Bantu göçleriyle bölgeye gelerek yerleşen, esasen aralarında dil, kültür, yaşayış, tarih ve köken bakımından ayrımlar olmayan, sınıflaştırılarak etnik olarak ayrıştırılan besici Tutsiler ve çiftçi Hutular kibar, gururlu, ince kalıplı, neşeli, gürültücü olmaları gibi özellikleri temel alınarak ayrı etnik gruplara bölündü. Ruanda 1917’de Belçika’ya devredilince bu ölçüsüzce suni ayrımı tespit edemeyen Belçikalılar, grupların ellerindeki inek sayısına referansla kimin Tutsi kimin Hutu olduğunu belirleyip buna uygun kartlar verdiler. Gururlu bir Hutu’nun bir gün Tutsi olabilme hayali de Tutsiler tamamen yok olana kadar ortadan kalktı.2. Dünya Savaşı’nın ardından kendi kaderini tayin etme mücadelesi veren birçok Ortadoğu ve Afrika ülkesi gibi Ruanda da 1959’da Belçika’nın silahla kurduğu otoriteyi kalabalıkların iradesiyle değiştirmeye karar verdi. Birbirinden farkı ve birlikte yaşamaktan başka seçeneği olmayan Ruandalılara kimlik tayin ederken ülkenin %85’ini oluşturan Hutuları her türlü makam ve mevkiden uzak tutmayı da ihmal etmeyen Belçikalılar, bu sefer Ruanda’ya “demokrasi getirmeye”&nbsp;karar verdiler.&nbsp;Demokrasinin tüfek, mikrop ve çelikle aynı yerden ithal edildiği tüm diğer vakalarda olduğu gibi sömürgeci güçlerin desteğiyle kurulan azınlık tabanlı kast sistemi 1962’de devrimle yıkıldı. Minimum sıkıntı çekerek tarihsel rolünü oynayan Belçika ülkeden çekilirken tesis ettikleri sistemde yer tutan 300 bin Tutsi de başka ülkelerin yolunu tuttu. Almanlar ve Belçikalılar bir asırdan kısa bir sürede Ruanda’yı suni bir sistemle Ruandalılar için yaşanılmaz hâle getirmeyi başardılar.Aradan geçen yıllarda ülkelerine dönmek için birçok yola başvuran Tutsiler çözümü savaşmakta aramaya başladı. 1990 yılında Uganda Ordusu’nda savaşarak örgütlenen mülteci Tutsilerin başlattığı gerilla savaşları, 91-92 yıllarında daha organize ve ölçekli bir içsavaşa dönerken 1993’te Tutsilerin de yer aldığı bir geçiş hükümeti geçici bir ateşkeş ve umut ortamı yarattı.&nbsp;Geçiş sürecindeki normalleşmeden, Tutsilerin tekrar toplum içinde yer edinmesinden ve Ruanda Radyosu'nun liberalleşmesinden rahatsız olan Tutsi karşıtı Hutu yöneticilerin desteklediği RTLM isimli karasal radyo 1993’ün yaz aylarında yayına başlarken radikal Hutular “hain” olarak kabul ettikleri&nbsp;Tutsi ve ılımlı Hutuların listesini tutmaya başlamışlardı.&nbsp;RTLM giderek dozu artırdı, başta Tutsilere karşı ayrımcı söylemlerle ortaya çıkan hedef gösterme hâli, yorumcular ve yayıncılar tarafından “hamamböceği” olarak tanımlanan Tutsilerin güce olan açlıkları sebebiyle yok edilmeleri, tarihten silinmeleri gerektiğine dair açık soykırım yönlendirmelerine dönüştü.&nbsp;Öyle ki 1994’teki suikastların ardından katliamlar başladığında Tutsilerin yerlerini tespit edip duyurmak için kullanılan radyo istasyonu soykırımın katalizörü oldu. Soykırımın arifesinde ülkeye 500 bin pala getirten RTLM finansörü radikal milliyetçi Félicien Kabuga, on binlerce Hutu’yu radyo üzerinden soykırıma katılmaya ikna etti. Palalarla sokaklarda Tutsi avlamaya çıkan Hutular bir ellerinde de radyo taşıyorlardı.&nbsp;RTLM öyle bir etki yarattı ki dinlendiği köylerde katliamlara katılanların oranı %62-69'un üzerine çıktı. Yıllar sonra soykırım suçlarının %10’unun sadece RTLM’nin yayınları tarafından tetiklendiği hesap edildi. &nbsp;&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İki düşman köyün âşıkları</h2>10 yıl sonra, Yeni Şafak (Musekeweya)&nbsp;isimli bir radyo yayını ise bin tepeden nefret, ayrımcılık ve katliam propagandası yapmak yerine sevgi, dostluk ve barışın anlatılabileceğini göstermeye başladı. Radyo için tasarlanmış bir pembe diziyle artık etnisiteye dair tüm tartışmaların yasaklandığı Ruanda’da, iki düşman köyden âşıkların hikayesi anlatılmaya başlandı. Düşmanlığa, çatışmaya, gözü dönmüş liderlere rağmen aşkından vazgeçmeyerek köyleri barıştıran iki âşığın hikayesi, içsavaşın en karanlık günlerini görmüş insanların kendi tavırlarını yıkamasa da “çocuklarının diğer taraftan biriyle evlenmesine engel olmamaları gerektiğini” ve “nefretin yükseldiği her yerde karşısında durup susturmaları gerektiğini” itiraf etmelerine yaradı.Gelelim bize... RTLM size neyi, nereyi, kimi, kimleri hatırlattı?&nbsp;Ben en çok Twitter’ı, şimdiki adıyla X’i, buldum bu hikayede… Dünyada olup biteni en çok merak ettiğim zamanlarda en büyük entelektüellerin tartıştıklarını havada yakalamak için ne marifetli gözükmüştü oysa o kuş… Şimdi bitmek bilmez bir hipersenkronizasyon içinde hoşumuza giden ya da tepkimizi uyandıran herhangi bir meseleye refleks dahi gösteremeden bir başkasının içinde kendimizi buluyoruz. Neredeyse her şey herkesin kendini taraf olmak zorunda hissettiği, bitaraf olmanın pek fazla takipçi ve beğeni getirmediğinden değersiz görüldüğü bir forma büründü.&nbsp;Elon Musk’ın reklam gelirlerini paylaşmaya başlamasıyla daha önce, en azından ilk günlerinde, büyük düşüncelerin ve bazen de iyi şakaların kalabalıklara ulaştığı bu yer şimdi iyi kışkırtıcıların, maharetli trollerin ve bin tepeden bin farklı manipülasyon üreten grupların savaş alanına döndü. Farklı olmanın, farklı düşünmenin veya farklı yollar bilmenin birini değerli kılacağına inanacağımız bu dijital Ruanda, farklı olanın, düşünenin, bilenin hemen susturulduğu, taşlandığı, düşmanlaştırıldığı ve ihbar edildiği bir distopyaya evrildi. Sivil ve demokratik haklarının çoğunu nasıl kullanacağını dahi bilmeyen bir kalabalık için kalabalığa yaslanma hakkının sonuna kadar suistimal edildiği bir seskırım&nbsp;alanı&nbsp;artık.&nbsp;Çaresi çekilmek mi, sosyal medyayı topyekun terk etmek mi, bir daha kimseye kulak vermemek üzere yeni alanlar aramak mı? Zannetmiyorum.Bin tepeden bin farklı felaketi bin kişiyi susturmak için yüz bin ağızdan yükselten bu dijital Ruanda’da bin köyün aşk hikayesini anlatmak zorundayız. Ütopik gelecek ama değil, Ruanda’da radyodan yayınlanan bir pembe diziyle insanları barıştırmak mümkünse bu da mümkün.&nbsp;Yapacak çok şey var ama ilkini biliyoruz. Kalabalıklara karışarak güvende kalma refleksine dayanmamalı, kimseyi kimliği, inancı, yönelimi, dini, dili sebebiyle zorbalığa maruz bırakmamalıyız. Sadece kendimiz yapmamalıyız demiyorum, zorbalığa uğrayanın da yanında durmalıyız.&nbsp;İkincisi, dijital dünyanın suçlularını izole etmeliyiz. Evet, trolleri “halkı kin ve düşmanlığa sevk”ten Lahey’de yargılayamayız ama seslerini kısabiliriz. Etkileşmemeli, etkileşilmesine alan yaratmamalı, mümkünse ses hücrelerinde tutmalıyız. O radyo kaç evde açılırsa o mahallede kırım o kadar artacak. Düşmanlığı kırmak için frekansı değiştirmek zorundayız, sesi kısmak zorundayız.&nbsp;Üçüncüsü, belki de en önemlisi… Kibar olmak, sevmek, beğenmek, mutlu olmak, takdir etmek, saygı duymak ve ilham almak ne zamandan beri yeterince havalı olmayan bir şeye dönüştü bilmiyorum ama önce dilimizdeki “pala”yı bırakmak zorundayız. Bugün, ansızın, tek bir iyi, doğru ve güzel yaratıp peşinden koşamıyorsak ya da etrafımızda gitgide sessizleşmiş kalabalığı bizimle koşmaya ikna edemiyorsak bile kendi iyimiz, doğrumuz ve güzelimiz için aydınlık bir dili tekrar kazanabiliriz.&nbsp;Bin tepeye çiçek dikemiyorsak bir tepeye dikerek başlamalı.

Yerel ve uluslararası gündemi yakalamak için bir başucu kaynağı; her hafta seçim dosyaları, kamuoyu araştırmaları, analizler ve Son Düzlük podcastle yayında!

Türkiye'yi yakala, dünyayı anla.

Spektrum

Bir radyo kanalının tarihin en acı soykırımlarından birine önayak olmasına referansla Ruanda’da başlayan bu hikaye, Twitter’a bağlanarak savrulduğumuz yerde izleyici kalmamanın ne kadar kritik olduğunu anlatıyor. Gücünü kalabalığından alan güruhlara karşı Ruanda'dan çıkarılan dersler...

Bin tepenin radyosu: X.com

Altı farklı alfabeyle sınırları çizilmiş bir ülkede en az 30 farklı dille kendini ifade ederken insanlar, anlatmak ve anlaşılmak belki de en zor işlerden biri… İyiyi kötüyü, acıyı tatlıyı, doğruyu yanlışı ve anlaşmazlıkları anlatmak bir hayli zor. Hikâyeleri yaşayan, yaratan ve izleriyle büyütenler kadar anlatanlar da tarihin bir noktasına demirliyorlar. Demirleyerek tarihe yön vermenin, tanıklık etmenin ve gerçeği eğip bükmeden anlatmanın, anlatabilmenin bir yükü var. Biz payımıza düşenleri anlatmaya eğilmeden evvel anlattıklarıyla o yükü sırtlanan, kimi zaman acı sonuçlarını göze alarak anlatma cesaretini gösteren herkese selam yolluyoruz.Anlatmanın, bir meseleyi, bir tartışmayı, bir uzlaşmazlığı açıklığa kavuşturmak ve uzlaşı kültürünü inşa etmek için elzem olduğuna inanıyoruz. Bu gayeyle biçim verdiğimiz anlatımızda, ortak dertlerimizi ve çözümlenmemiş problemlerimizi ele alıyoruz. Son bir yılda anlatmaya çalıştıklarımızla; yazılı, işitsel, görsel tüm kanallarla aktardıklarımızla sesleri yükseltmeye, yükseltirken eşitlemeye ve her fikre mikrofon uzatmaya çalıştık ki dillendirilmediği için anlaşılmayan hikâyeler de tarihe demir atsınlar. Uzlaşma için anlatmak Türkiye’de eli kalem tutan pek çoklarımız için Abdi İpekçi’nin hatırasıdır, onun hatırasını selamlıyoruz.Geçtiğimiz on yıllar toplumsal trajedi ve travmalardan ördüğü duvarlarla anlatma ve duyma cesaretini perdelerken anlatmak, kamuya duyulan ferdî sorumluluğu esas alarak anlatmak; anlatabilmek için derinlere inmek, sorulmayanı sormak, bizzat şahitlik etmek ve şahitlik etmenin ağırlığıyla devam edebilmek oldukça zor. Türkiye tarihî sınavlardan geçerken ve ekonomik, sosyal ve siyasal krizler peşi sıra yaşanırken sosyal medyalarda ve internette bilgi kirliliğine uğrayan hiçbir hikâyeyi noksan bırakmamak için daha fazla dinledik, sorduk, yazdık ve anlattık. Sorulmayanı, ya da sorulamayanı, sormak en zoru; bir dönemi aydınlatan Uğur Mumcu’nun sordukları her gazeteci için bir rehberdir, onun hatırasını selamlıyoruz.Lübnan’dan İsrail’e, Kore’den Tayvan’a, Libya’dan Tunus’a, Rusya’dan Ukrayna’ya dünyanın her yerinde hâlâ en çok ümit edilenlerin başında “barış” ve insanlık ne kadar ileri giderse gitsin mesafenin açıldığı tek destinasyon. Öyle ki “barış”ı anlatmak bile, görevi hakikati anlatmak olanlar için bir suça dönüşebilir. Anlatmak; el sıkışmak için, helalleşmek için, kucaklaşmak için, travmaları silebilmek için ve nihayet barışla aradaki mesafeyi kısaltmak için anlatmak, daima zordu ama hiç bu kadar zor olmamıştı. Gerilim, çekişme, kutuplaşma ve savaşların barışla neticelenmesi için yazdık, tartıştık ve anlattık. Sivrilen tüm kutuplara rağmen barışı anlatmak, herkese rağmen anlatabilmek; şüphesiz Hrant Dink’in hatırasındadır, onun hatırasını selamlıyoruz.Türkiye yine bir seçim dönemecinden geçerken barış ve uzlaşının toplumun tüm kesimleri için tek ferah rota olduğunu görüyor; dinleyen, soran, anlayan ve anlatan bir medyanın çalışan bir demokraside hakikatin en kıymetli temsilcisi olduğuna inanıyoruz. Temennimiz Türkiye’nin daha iyi, daha özgür, daha müreffeh, daha mutlu, dünyayla ve geçmişle barışık bir ülke olarak rotasını çizmesi…Sağduyu, barış, demokrasi!<a fr-original-style="" href="https://twitter.com/umutcansavci" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Umutcan Savcı</a>

Her sabah 06.30'da 5 dakikalık gündem özeti e-posta kutunda. Piyasalar, ekonomi, iş dünyası, politika, teknoloji ve hafta sonu ekleri; kısa, yalın, öz bir şekilde.

5 dakikada gündeme hakim ol.

Aposto Gündem

Son bir yılda anlatmaya çalıştıklarımızla; yazılı, işitsel, görsel tüm kanallarla aktardıklarımızla sesleri yükseltmeye, yükseltirken eşitlemeye ve her fikre mikrofon uzatmaya çalıştık ki dillendirilmediği için anlaşılmayan hikâyeler de tarihe demir atsınlar.

Uzlaşı kültürü için yeni bir rota

6 Şubat Pazartesi sabahı yakın geçmişimizin en karanlık günlerinden birine uyandık; sevdiklerimizden bir mesaj düşer diye elimiz yüreğimizde telefon başında nöbet tutarken korkumuz dakika dakika yasa döndü; yasımız öfkeye, öfkemiz tepkiye… Tüm kamusal tartışma alanları tükenmiş, tepki gösterebileceği tüm sivil alanlar tutulmuş, tepki gösterdiği her ortamda “trollerin” bağırış ve hakaretleriyle yalıtılan kalabalıklar yine Twitter’ın yolunu tuttu, sesi en çok çıkıp da otoriteyi en ağır eleştirenler de yine nasibini aldı. Devletin varlığını, yetkinliğini, sahadaki gücünü ve yetkisini ne şekilde kullandığını sorgulamak vatandaşın işi değildi; çünkü devletleşmiş bir hükümetin işini nasıl yapacağını kimse daha iyi bilemezdi, ne de olsa 16 Nisan 2017’de %51,41 “tek söz sizde” demişti. Şimdi 73 sene sonra “Yeter, söz milletindir!” diyebilmek için “Twitter’a ne olur, Youtube kapanır mı, Tiktok’tan haber alabilir miyiz, e-postalara da erişim engeli gelir mi, birbirimizden nasıl haber alacağız?” diye sonu gelmez korku dolu sorgulamalar içindeyiz. Sahi, nedir bu “devlet” diye anlatılan devasa güç? Yurttaşların iradelerini 5 senede bir teslim ettikleri bir grup insanın yönettiği bu devlet, sandık vakti gelmeden eleştirilemez mi hiç? Yoksa en çok eleştiren devletin “beka”sını en çok isteyen, devletini en çok seven midir? Sesi çıkanın başında bitip hainlikle suçlayan, parmak sallayan, hakaretler savuran ve ekmeğini bundan çıkaranlar (!) kim hakikaten; bizimle dertleri ne?&nbsp;Devletin ne olduğu tartışması en az devletin kendisi kadar eski; bu otoritenin ne için kullanıldığı ve kullanılabileceği ise binlerce yıllık mücadeleler silsilesi… Galiplerin borusunun öttüğü ve “yenilenlerin” otoritenin insafına kaldığı otoriter ya da yarı-otoriter tüm rejimlerde memleketin derdiyle dertlenmek de büyük suç, hep öyleydi.&nbsp;Yaşadıklarımızı tahlil etmek de oldukça güç, afet bölgesinde geçirdiğim 6 günün ardından gördüklerimi anlatmak da… Fakat düşününce biraz, gözün görüp aklın unutamadıklarıyla sormak istedim: Devlet nedir? Devlet var mıydı? Varsa, ne kadardı? Ya da var olan o devlet, nasıl bir devlet?Platon’un “Devlet”i var mesela, yetkinlikler, erdemler ve bilgelik üzerine kurulu; bugüne yansıtılınca sadakat yerine liyakati önceleyen, eğitimli, nitelikli, vizyoner kadroların idaredeki makamları tuttuğu bir devlet modeli... Yönetimiyle iktidara sadakat göstermeyen ve muhalif başkanı Nasuh Mahruki nedeniyle topa tutulan, 2016’da yöneticilerinin şirketleri dahi tehdit edildiği için başkanlığı devredilen, giderek içi boşaltılan AKUT’un yok olmayacağı; dürüstlüğün esas olduğu bir sivil toplum kuruluşunda yönetimin akrabalara teslim edilemeyeceği, denetçilerin genel kurullar dışına itilemeyeceği bir devlet. AFAD’ın Ahbap’a rakip edilmeyeceği, siyasetçilerin bağışların peşine düşüp afet bölgesi yerine sivil toplum figürlerini odağa almayacakları bir devlet. Afet yönetimine dair hiçbir bilgi ve eğitimi olmayan, ilahiyat fakültesi mezunu AFAD Afetlere Müdahale Genel Müdürü İsmail Palakoğlu’nun makamını bir gün dahi işgal edemeyeceği bir liyakat rejimi… Devlet varsa ortada belli ki o devlet, Platon’unki değil.Hobbes’un devleti, bireylerin iradeyi devlete güvenlik ve korunma karşılığında teslim ettiği bir devlet. Hal böyle olunca, “savaşta düşmanla, barışta afetle savaşır” denilen TSK’nin 390 bin 960 silah altındaki personelinin afetin ilk anında sahaya çıkmasını, emir komuta zinciri içinde arama kurtarma faaliyetlerini yönlendirip yürütmesini, GATA hekimlerinin sahra hastanelerinde can kurtarmasını talep etmek Hobbes’un devletinde pek sıradışı değil. Hele ki sınırları kevgire dönmüş bir ülkede, şehirler adresi ve sayısı tespit edilemez kalabalıklarla dolmuşsa enkaz altındaki yakınlarının kurtarılmasını 100 saattir bekleyenleri asayişi gözetmeden çadırkentlere ikna etmek yerine yeterli güvenlik önlemlerini almak, günlerce enkaz başında kalıp hayatlar kurtarmış sığınmacının “yağmacı” sanılıp linç edilmesini engellemek devletin işi, yıkılmamış evleri, dükkanları, fabrikaları korumak da… Devlet varsa ortada belli ki o devlet, Hobbes’unki değil.&nbsp;Toplumsal sözleşmenin, yani kalabalıkların iradesini ortaya çıkan “devlet”e teslim ettiği yazısız anlaşmanın üç taahhüdü var Locke’un devletinde: Yaşam, Hürriyet ve Mülkiyet. Bunlar korundukça devlet meşru… Yapı denetimleri doğru düzgün yapılmamış, ahbap-çavuş ilişkileriyle el altından verilen rüşvetlerle denetim belgelerine imza atılıp geçilmiş, zaman aşımından görmezden gelinmiş, müteahhidi ve denetçisi aynı olan bu binaların milyonlarca liraya satıldığı ve koskoca mezarlıklara döndüğü 10 şehirde bu taahhütlerin gerçekleşmediği aşikar. TOKİ binalarını hâlâ Yapı Denetim Yönetmeliği dışında tutan; hastane, vali konağı, havalimanı, belediye binaları gibi kamu binalarını dahi usulüne uygun denetlemeyen, denetlediğindeyse riskli binaları tekrar kullanıma açan devlet Locke’un devleti değil. Yüz binlerce insan enkaz altındayken “yaşam”a odaklanmak yerine, sakıncalı mecra (!) Twitter’ı ifade özgürlüğünü hiçe sayarak kanunsuzca sınırlayan ve gördüğünü aktaran gazetecileri gözaltına alan aynı devlet değil.&nbsp;Egemen olduğu topraklar üzerinde güç kullanma tekeline sahip Weber devleti; sokak ortasında bombaların patlamadığı, silahlı çatışmaların yaşanmadığı, tırların önünün kesilmediği, kimsenin bir diğerini bir işi yapmaya zorlayamadığı, linçlerin, yağmanın, talanın olmadığı bir devlet. Depremzedelerin evlerinin başında nöbet tuttuğu, sokakta kalanın Allah’a emanet olduğu, afet şehirlerinde katliam naralarının atıldığı, yağmacı sanılan kurtarmacıların linç edildiği, sığınmacıların topyekun hedefe oturtulduğu bir soyut düzen değil. Eğer Antakya’da, İskenderun’da, Nurdağı’nda, Islahiye’de bir devlet vardıysa afet anında, o devlet bu devlet değil.&nbsp;Fakat öyle bir devlet var ki Hapishane Defterleri’nde Gramsci’nin; bugün varlığını en derinden hissettiriyor bize, çünkü her yerde, her mecrada, durmaksızın vatandaşın ensesinde… Gördüğümüz en büyük afette dahi neyin nasıl, nerede, kim tarafından, ne kadar yüksek sesle konuşulduğunun peşinde… Öyle bir devlet ki sadece yürütme ve yasamayla ilgili değil, iktidarı elinde tutan o zümrenin çıkarlarını korumak için nasıl düşündüğümüzü ve neye inandığımızı her şeyden önemli görüyor. Aklımızda depremden etkilenen yüz binlerce yurttaşın dertleriyle yardım kolileri sırtlanırken dahi ekranlardan bize parmak sallıyor, acı ve üzüntüyle klavyenin başına geçmiş gençten, gazeteciden hesap soruyor, “burada kimse yok” diyenin tepesinde dikiliyor, Twitter’da, şans eseri (!), afet günü açılmış binlerce hesapla sesimizi kısıyor. Gözümle gördüğüm lincin, yıkımın, ihmalin, noksanlığın; kulaklarımla duyduğum “Biz Hatay’ı terk edeceğiz artık, kimse gelmedi bize, 3 gün aç susuz yattık yağmur altında”, “Allah milletimizden razı olsun, onlar dışında kimse gelmedi buraya, ne haldeyiz soran yok” diyenlerin yalan olduğunu söylüyor. Yetmez gibi afetin 6. gününde bölgeye gönderdikleriyle medyaya “ilk günden bu yana her şey oldukça organizeymiş gibi” içerik pompalıyor, talimatla haber yazdırıyor, hakikati sahadan paylaşanlara “tasmalı hainler” diyenlere sahip çıkıyor. İşte en kötü zamanda dahi işi gücü bırakıp enformasyonla ilgilenen, dezenformatif prodüksiyonlar yapan, troll ordularını sahaya süren, her şeyden çok kirli bilgiyi ulaşılır hale getiren, hakikati sorgulatan o, Gramsci’nin devleti… Hegemonun kim olduğu akıllara kazınsın diye “Ben buradayım, sakın ha!” diye gerçekliğe set çekiyor.&nbsp;Siz de hissettiyseniz varlığını, “devlet yoktu” diyenlere aldırmayın. Vardı, burada, bizlerleydi. Derdi farklıydı.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Not:&nbsp;Serbest Kürsü'de yer alan tüm görüşler yazarlara ait olup, Aposto'nun editoryal bakış açısını yansıtmamaktadır.

Siz de hissettiyseniz varlığını, “devlet yoktu” diyenlere aldırmayın. Vardı, burada, bizlerleydi. Derdi farklıydı.

Depremin Karanlığında Yön Bulmaya Çalışırken: Devlet Nedir?

Türkiye’de son 3 buçuk yılda giderek derinleşen ekonomik kriz, faiz indirimi kararlarıyla önlenemez yükselişi perçinlenen döviz kuru ve Enflasyon Araştırma Grubu verilerine göre son 12 ayda %44,70 artan Tüketici Fiyat Endeksi (E-TÜFE) önümüzdeki dönemin pek de rahat geçmeyeceğine işaret ediyor. Cumhur İttifakı tarafından amasız reddedilen erken seçim gerçekleşmediği takdirde hâlihazırdaki yönetimin Merkez Bankası müdahaleleriyle toparlanmanın ne kadar mümkün olduğu herkes için soru işareti.Peki bu müdahaleler bir ajandadan yoksun mu? Yoksa iktidar kendisine “esnaf iktidarı” namını kazandıran küçük esnafı ve şehirlerdeki oy çoğunluğunu korumak adına büyük ölçekli işletmeleri, değer üreten sektörleri ve büyükşehirlerde yoksullaşan kalabalıkları terk mi ediyor? Son dönemde atılan adımların arka arkaya yapılan hataların ürünü olamayacağını düşününce bu yıkıcı gerçekle yüzleşmekten başka çare kalmıyor. Bu yazıda giderek fakirleşen Türkiye’nin hâlini ve kötü ekonomi idaresinin ardındaki sebepleri anlatıyorum.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sistem çıkmazı</h2>2017 yılında %51,4 oy oranıyla kabul edilerek anayasal hâle gelen sistem, denge denetim mekanizmalarının ortadan kalkması pahasına hızlı karar almayı önceliklendiriyor. Gece yarısı duyurulan kararlarla görevden alınan guvernörler, guvernör yardımcıları ve para politikaları kurulu üyeleri alınan kararlar sonucu doğan zarar için bir nevi cezalandırılıp kızağa çekilirken yeni gelen bürokratların yaklaşımlarındaki farklar Türkiye’nin para politikasına olan güvenin azalmasına sebep oluyor.&nbsp;Farklı Merkez Bankası başkanlarının dönem dönem farklı söylemlerde bulunması, piyasa beklentilerine cevap verileceğine dair vurgulara rağmen aksi yöndeki uygulamalar ve yüksek risk primi dönemlerinde alınan faiz indirimi kararları Türk Lirası’nın hızla değer kaybetmesini tetikliyor. Referandumdan bu yana yaşanan %60’tan fazla değer kaybına ve 15 Temmuz dönemindekinin 1,5 katı seviyesinde seyreden risk primine rağmen tekstil, inşaat ve gıda gibi sektörlerden gelen baskılar neticesinde eylül ayında yine faiz indirimine gidildi. Peki bu sektörlerin farkı ne? Alınan kararlar Türkiye’yi nasıl etkiliyor?<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Esnaf iktidarı</h2>Ekonomi yönetimindeki istikrarsızlığın ve dönemsel olarak piyasa beklentilerine verilen zıt yanıtların ardında çıkar grupları arasındaki farklılıklar yatıyor. Ekonomik kriz ile yoksulluğun derinleştiği, fiyat istikrarının sağlanamadığı, büyük ölçekli şirket ve holdinglerin zarar gördüğü dönemde rotayı çizen TÜSİAD’ın talepleri olurken makroekonomik politikalar da buna uygun şekilleniyor. Görece istikrarın sağlandığı dönemlerde&nbsp;(içinde bulunduğumuz dönemde birkaç aylık kur istikrarı olarak tanımlanabilir) direksiyona emek yoğun sektörlerin talep ve beklentileri geçiyor, ürün ve hizmetlerini dış pazarlarda satarak döviz cinsinden gelir elde eden ve iç pazardaki arzı sabit iş gücünü istihdam eden KOBİ’ler karar alıcıları etkisi altına alıyor.&nbsp;Düşük faizli krediler, hızla düşen reel ücretler ve artış oranı enflasyonun oldukça altında kalan asgari ücret AK Parti iktidarının belkemiği olan küçük esnafın beklentilerini karşılıyor. Öte yandan piyasa beklentilerinin aksi yönde alınan kararların tetiklediği kısa vadeli kur artışları TL cinsinden gelirlerde mutlak bir artış yaratıyor. Özetle, bir hata sonucu değil bir esnaf ajandasıyla alınan faiz indirimi kararları, emek piyasalarındaki reel ücretleri keskin şekilde düşürürken esnafın kârlılığını artırıyor. Gelir eşitsizliği bu denli vurucu hâle gelirken bu politikanın sürdürülemez olduğu ise aşikâr.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ucuz iş gücü ve beyin göçü</h2>Cumhurbaşkanı’nın&nbsp;“faiz sebep, enflasyon sonuç” teorisi dinî saiklerle ortaya çıkmış bir yaklaşımdan ziyade esnaf iktidarının düşük faize olan bağlılığını meşru zeminlere getirmek için biçimlenmiş bir modeli temsil ediyor. AK Parti iktidarının ilk dönemlerinde (2002-2013) ekonomik büyümenin büyük sanayiciler ve dış yatırımcının artan ilgisiyle desteklenmesi önemli bir etki yaratmış olsa da asıl büyümenin partinin en büyük çıkar gruplarından olan esnafla sağlandığı biliniyor.&nbsp;Pek çok Anadolu şehrinde ölçeklenen ve MÜSİAD gibi organizasyonlarla organize olarak ilk 10 yıllık büyümenin lokomotifi olan KOBİ’lerin eksponansiyel büyümemesi, katma değeri yüksek ürünler sunamaması ve çoğunlukla inşaat, gıda ve tekstil gibi alanlarda ucuz iş gücüne dayanması bugün büyümeyi sürdürülemez hâle getiriyor.&nbsp;<img data-fr-image-pasted="true" src="https://lh4.googleusercontent.com/eGTS3a12SKbzb-WLgjK20kWv-rzBDprqeKVgjW3TSXShFU-sPgNG1vhvoSiya8XVXFOBiPG7bDwPbdYPTBIL3_diY8uabEkgyn2UrhvDE_wmf4ejQD5RtlJ0MIL4nj9tGK93ouoo=s0" width="550" height="397" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.39" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Yukarıdaki tabloda Eylül 2020-Eylül 2021 dönemindeki ihracat hacmi değişimiyle öne çıkan ilk 30 şehri görüyorsunuz. Büyüme oranları göz önünde bulundurulunca Türkiye’nin içinde bulunduğu politik açmaz daha da netleşiyor. Özellikle son senelerde sayısı 200’ü geçen üniversitelerden mezun olarak iş gücüne yeni katılanları ve kalifiye elemanları istihdam edecek hizmet sektörünün konumlandığı şehirlerin, pandemi etkilerinden sıyrıldığı dönemde dahi, ilk 30 şehir arasında yer almadığı görülüyor.&nbsp;Kur şoklarıyla nitelikli teknik eleman istihdam etmenin ve uluslararası rakiplerle rekabetin maliyetleri giderek artmasına rağmen iç pazarda elde edilen Türk Lirası cinsinden sabit gelirler bilançoda eksi yazıyor. Sonuç olarak, oy veren davranışları da göz önünde bulundurulduğunda AK Parti’nin genel ya da mahalli seçimlerde yitirmek istemediği şehirler faiz indirimi kararları ve kurdaki keskin artışlardan fayda sağlayan KOBİ’lere ev sahipliği yaparken alınan kararlar daha çok inşaat, gıda ve tekstil gibi emek yoğun sektörlere yarıyor.&nbsp;Bu kararlarla Türkiye düşen alım gücü, artan sosyal eşitsizlikler ve derinleşen ekonomik krizle mücadele etmek durumunda kalırken nitelikli iş gücünü de geri dönmemek üzere yabancı ülkelere kaptırıyor. Yukarıdaki tabloda yer tutmayan Ankara, Bursa, İzmir ve İstanbul ihracattan beklenen payı alamazken bu şehirlerde konumlanan hizmet sektörü de nitelikli iş gücünü daha yüksek yaşam standartları sağlayan batılı şirketlere kaptırıyor; internet çağında beyin göçünün tek yolu da fiziksel olarak başka bir ülkeye taşınmak değil.Görünen o ki doğru makroekonomik kararlarla yoksulluğun, enflasyonun ve artan işsizliğin önüne geçilmez, ucuz iş gücü merkezi olmak önceliklendirilirse Türkiye İrlanda’nın 2008 yılında yüzleştiği resesyonun benzerini yaşayarak asıl sıçramayı yaratabilecek tüm zihinleri yitirecek. Son 3 yılda 10 bin milyoner ve 13 bin iş insanının Türkiye’yi terk etmesi, göçün 3 yılda %97 artması ve gençlerin büyük çoğunluğunun yurt dışında yaşamayı hayal etmesi bir rastlantıya işaret etmiyor. Böylesi bir kaybın geri dönüşü ise büyük vergi indirimleri, devasa teşvikler veya serbest bölgelerle gerçekleşebileceği için bütçede onarılmaz gediklere sebep olacak.&nbsp;

Kuru yükselten ve alım gücünü düşüren faiz indirimlerinin arkasındaki sebep ne?

Esnaf iktidarının geleceğe yükü

10 Ocak’ta Kremlin’den yapılan açıklamanın ardından pazartesi günü Rusya’da bir araya gelen Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Dağlık Karabağ’daki son durumu değerlendirdi. 1992 yılından bu yana Ermenistan tarafından işgal altında tutulan Dağlık Karabağ’da 44 gün süren savaşın ardından 9-10 Kasım 2020 tarihlerinde ateşkes sağlanırken 4 saat süren üçlü görüşme, ateşkesin ardından liderleri ilk kez bir araya getirdi. Basın toplantısında açıklamalarda bulunan Putin, Rusya barış gücünün yükümlülüklerini yerine getirdiğini ve asayişin büyük ölçüde sağlandığını bildirdi. Türkiye, beklenenin aksine görüşmede yer almazken buluşma ve çıktıları Rusya’nın bölgedeki nüfuzunu korumak istediği yönünde yorumlandı.&nbsp;<ul><li>Bölgedeki dengeler: Rusya’dan gelen bu acele adımın Türkiye-Azerbaycan arasında artan iş birlikleri ve Azerbaycan Savunma Bakanlığı tarafından geçtiğimiz günlerde yalanlanan Türkiye’nin Gence, Lenkeran ve Gebele’de askerî üs kuracağı iddiaları üzerine gerçekleştiği düşünülüyor. Dağlık Karabağ’da kullanılan Türkiye ve İsrail yapımı SİHA’lar, Iğdır-Nahçıvan arasında kurulacak yeni boru hattı ve demir yolu, Pakistan’ın Azerbaycan’a verdiği destek ve 13-14 Ocak’ta gerçekleşecek Azerbaycan-Pakistan-Türkiye üçlü zirvesi bir eski Sovyet ülkesi olan Azerbaycan’ın Rusya eksenli politikalardan uzaklaşma ihtimalini kuvvetlendiriyor. Avrupa Birliği’nin enerji güvenliği gibi kaygılar nedeniyle Rusya’ya alternatif kaynaklarla yakın finansal ve jeopolitik ilişkiler kurması da Rusya’yı geçmişten gelen stratejik ortaklıkları korumak için teşvik ediyor. &nbsp;</li><li>Sonrası: Dağlık Karabağ ve Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti yıllar süren çatışma ve işgal nedeniyle ekonomik problemler ve ulaşım altyapısında aksaklıklar yaşıyor. Sınır kapılarının kapanması, boru hatlarının ve demir yollarının çatışmalar ve siyasi çıkmazlar nedeniyle işlerliğini yitirmesiyle iktisadi potansiyeline erişemeyen iki bölge ateşkesi takip edecek barış sürecinden oldukça umutlu. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da desteklediği 6 paydaşlı platform (Rusya, Türkiye, Azerbaycan, İran, Gürcistan ve Ermenistan) bölge için pek çok yatırım ve iş birliği fırsatı doğurarak Asya ticareti ve enerji hatları için önemli bir merkez oluşturacak. Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev’in Ermenistan’la iş birliği için açık kapı bırakması da savaş sonrası süreçte özellikle Çin’in Bir Kuşak Bir Yol girişiminin bölgeye odaklanması için gereken olumlu havayı yaratabilir. &nbsp;</li><li>İlk çıktılar: Bölgedeki ticaret ve ulaşım ilişkilerindeki engellerin kaldırılmasına ilişkin 9 Kasım tarihli bildirinin uygulanabilmesi için başbakan yardımcılarından oluşan üçlü çalışma grubu kurulacak. Çalışma grubu 30 Ocak 2021 tarihine kadar ilk toplantısını gerçekleştirecek, demir yolu ve kara yolu iletişimine dair ana çalışma alanlarıyla tarafların belirleyeceği öncelikli konuları listeleyecek. Çalışma grubunun eş başkanları makam ve kuruluş temsilcilerinin yer alacağı uzman alt gruplarını onaylayacak ve bu gruplar bir aylık süreçte gerekli kaynak ve önlemleri içeren proje planını gruba sunacak. Ayrıca çalışma grubu, Azerbaycan ve Ermenistan üzerinden geçen ulaşım ağlarının inşası ve güvenliği için de iki ülke tarafından en üst düzeyde onaylanmak üzere liste ve takvim hazırlayacak.</li></ul>

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Dağlık Karabağ’daki son durumu görüşmek için bir araya geldi.

Dağlık Karabağ: Üçlü masa

Akdenizli azınlıkların yaşadığı travmalar yirminci yüzyılın en büyük gerçekliklerinden biri… 1923’te gerçekleşen Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi’yle göç etmek zorunda bırakılan Türk ve Rum toplulukların yaşadığı sosyoekonomik problemler, 1934’te gerçekleşen Trakya Olayları, 1942’nin Varlık Vergisi, İkinci Dünya Savaşı’nın ardından Yunanistan’a bırakılan Girit ve Birleşik Krallık mandasındaki Kıbrıs’ta ortaya çıkan etnik ayrışmalar hafızalardan silinmeyecek pek çok olaya sebep oldu. İki ulus devletin inşa süreci sancılı olsa da 18 Şubat 1952’de NATO’ya katılarak müttefik olan Türkiye ve Yunanistan, takip eden aylarda Başbakan Adnan Menderes ve Kral 1. Paulos’un karşılıklı ziyaretleriyle ihtilaflarını aşmaya başlamış görünüyordu. 1953’te Kıbrıs Rumlarının Birleşik Krallık mandasına karşı başlattığı mücadele, 1955’te Birleşik Krallık’ın diplomatik hamleleri ve Türkiye’de kurulan Kıbrıs Türktür Cemiyeti ve Seferberlik Tetkik Kurulu’nun faaliyetleriyle Türkiye’yi de <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNThmMTMyYTMzOTM0MDAwOGNhMDBhMyZ1c2VyPTVlMzlkMTZjZGRkZjgxNDc5Zjg0ZDU5YiZhdXRob3I9NWVkYzk5MGRkMDM5Y2Q0YmI5YTk2NDYzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy50aW1ldHVyay5jb20lMjUyRjYtNy1leWx1bC1vbGF5bGFyaS12ZS10YWhyaWstc3VyZWNpJTI1MkZoYWJlci0xNjI5MjQy"">içine çekti.</a> Londra Konferansı sürerken 6-7 Eylül 1955’te İstanbul’da yaşananlar acı izler bırakmakla kalmadı, İstanbul’un çok kültürlü dokusuna da <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNThmMTMyYTMzOTM0MDAwOGNhMDBhMyZ1c2VyPTVlMzlkMTZjZGRkZjgxNDc5Zjg0ZDU5YiZhdXRob3I9NWVkYzk5MGRkMDM5Y2Q0YmI5YTk2NDYzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5pbmR5dHVyay5jb20lMjUyRm5vZGUlMjUyRjY4NDYxJTI1MkZ0JTI1MjVDMyUyNTI1QkNya2l5ZWRlbi1zZXNsZXIlMjUyRjYtNy1leWwlMjUyNUMzJTI1MjVCQ2wtb2xheWxhciUyNTI1QzQlMjUyNUIxLSUyNTI1RTIlMjUyNTgwJTI1MjU5Q2ZhemxhLWthJTI1MjVDMyUyNTI1QTclMjUyNUM0JTI1MjVCMXJkJTI1MjVDNCUyNTI1QjElMjUyNUM0JTI1MjU5RiUyNTI1QzQlMjUyNUIxbiUyNTI1QzQlMjUyNUIxei1kb3olMjUyNUUyJTI1MjU4MCUyNTI1OUQtbXV5ZHUtc2FkZWNl"">onulmaz bir hasar verdi.</a>&nbsp;<ul><li><a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNThmMTMyYTMzOTM0MDAwOGNhMDBhMyZ1c2VyPTVlMzlkMTZjZGRkZjgxNDc5Zjg0ZDU5YiZhdXRob3I9NWVkYzk5MGRkMDM5Y2Q0YmI5YTk2NDYzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnRyLmV1cm9uZXdzLmNvbSUyNTJGMjAyMCUyNTJGMDklMjUyRjA2JTI1MkY2LTctZXlsdWwtb2xheWxhci02NS15LWwtZG9udW11LW5lbGVyLXlhc2FuZC1uYXMtbC1oYXQtcmxhbi15b3It"">İstanbul Ekspres</a>: Türkiye, Yunanistan ve Birleşik Krallık Londra’da Kıbrıs meselesine dair üç partili görüşmelerini sürdürürken 6 Eylül 1955 günü devlet radyosu “Atatürk’ün Selanik’teki evinde bomba patlatıldığı” haberini geçti. Tirajı 20 bin civarında olmasına rağmen 290 bin basılarak Kıbrıs Türktür Cemiyeti üyelerince dağıtılan İstanbul Ekspres gazetesi halkı bombalı saldırıya tepki göstermeye davet ederken Taksim Meydanı akşam saatlerinde büyük bir kalabalıkla doldu. 19.00 civarlarında Haylayf Pastanesi saldırıya uğrayan ilk mekân olurken ilerleyen saatlerde büyük bir yağma ve talan yaşandı. Pera çevresindeki Rum, Ermeni ve Yahudi meskenleri büyük zararlara uğradı; Kurtuluş, Şişli, Nişantaşı, Eminönü, Fatih, Balat, Eyüp, Bakırköy, Yeşilköy, Ortaköy, Arnavutköy, Bebek, Moda, Kadıköy, Kuzguncuk, Çengelköy de bu saldırılardan <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNThmMTMyYTMzOTM0MDAwOGNhMDBhMyZ1c2VyPTVlMzlkMTZjZGRkZjgxNDc5Zjg0ZDU5YiZhdXRob3I9NWVkYzk5MGRkMDM5Y2Q0YmI5YTk2NDYzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5zb3pjdS5jb20udHIlMjUyRjIwMTUlMjUyRmd1bnVuLWljaW5kZW4lMjUyRjYtNy1leWx1bC0xOTU1dGUtbmUtb2xkdS05Mjg5NzAlMjUyRg=="">etkilendi.</a> &nbsp;</li><li>Yağma ve talan: 6-7 Eylül günlerinde yaşanan olaylarda, 4.214 ev, 1.004 iş yeri, 73 kilise, 1 sinagog, 2 manastır, 26 okul ve aralarında fabrika, otel, bar gibi yerlerin bulunduğu, büyük çoğunluğu Rumlara ait olan 5.317 mekân tahrip edildi ve yağmalandı. Resmî rakamlara göre 60 kadın tecavüze uğradı, birçok vatandaş öldürüldü. İnsan hakları örgütleri, patrikhane ve Yunanistan otoriteleri tecavüz vakalarının 400’den fazla olduğunu, pek çok kadının utanç ve korku nedeniyle makamlara başvuru yapmadığını <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNThmMTMyYTMzOTM0MDAwOGNhMDBhMyZ1c2VyPTVlMzlkMTZjZGRkZjgxNDc5Zjg0ZDU5YiZhdXRob3I9NWVkYzk5MGRkMDM5Y2Q0YmI5YTk2NDYzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnQyNC5jb20udHIlMjUyRnZpZGVvJTI1MkZpbnNhbi1oYWtsYXJpLWFrdGl2aXN0bGVyaS1zYW5hdGNpLXZlLXNpeWFzZXRjaWxlci02LTctZXlsdWwtdS1hbmxhdHRpLWJhemkta2FkaW5sYXItdGVjYXZ1ei1lZGlsZGlrdGVuLXNvbnJhLW9sZHVydWxkdSUyNTJDMzIxMDg="">tahmin ediyor.</a> Yaşanan olaylar neticesinde İstanbul’daki Rum nüfusu 1955-1960 yılları arasında 116 binden 49 bine düştü. Bugün ise 2 bin civarlarında olduğu tahmin ediliyor.&nbsp; &nbsp;</li><li>İstanbul Pogromu: Bir Yahudi dili olan Yidiş’ten Rusça ve Türkçeye geçtiği düşünülen pogrom; dinsel, etnik veya siyasi nedenlerle bir topluluğa karşı gerçekleştirilen ve bireyleri, evleri, iş yerlerini ve ibadethaneleri hedef alan şiddet eylemlerini tanımlıyor. Bu şiddet eylemleri arasında tecavüz, dövme, yaralama, öldürme, tahrip etme ve yağma da yer alıyor. 1819’da Frankfurt’ta gerçekleşen Hep-Hep Ayaklanması, 1931’de Selanik’te Yahudi halkı hedef alan olaylar, Holokost’un başlangıcı sayılabilecek 1938’deki Kristal Gece ve İstanbul’da 6-7 Eylül 1955’te yaşanan olaylar zinciri pogrom kabul ediliyor. &nbsp;</li><li>Sonrası ve yargılamalar: İstanbul Pogromu'nun faili olduğu iddia edilen bir grup insan cezalandırılmış olsa da olaylar bugün dahi tam anlamıyla aydınlatılmış değil. 27 Mayıs darbesinin ardından gerçekleştirilen Yassıada Yargılamaları’nda Demokrat Partili Başbakan Adnan Menderes 6-7 Eylül olaylarını provoke etmekle de suçlandı ve cezalandırıldı fakat Menderes, MİT başkanının davaya çağrılmasını defalarca talep etse de hep reddedildi. Özel Harp Dairesi, Seferberlik Tetkik Kurulu ve Kontrgerilla gibi NATO bağlantılı yapıların 6-7 Eylül olaylarıyla ilişkisi ise hiçbir zaman açıklığa kavuşturulamadı. Bombalama iddiası olayının faili olduğu iddia edilen ve Yunanistan’da yargılanarak suçlu bulunmasına karşın Türkiye’nin teslim etmediği Oktay Engin’in Nevşehir Valiliği yapmış olması da Engin’in suçluluğuna inanan ve inanmayan kesimler arasında ayrım yarattı.&nbsp; &nbsp;</li><li>Ordinaryüs Lefter Türkiye’de futbolla bağı olmuş birçok insanın sevip saydığı bir isim, bu yazıda ona yer vermemek de olmazdı. 6-7 Eylül’de mahallenin çocukları evine saldırdığında “15 gün önce gol attığımda omuzlardaydım. O gün ise kayalar ve boya tenekeleriyle karşılaştım. En kötüsü, harçlık verdiğim çocuklar evime saldırdı. Kızlarım küçüktü, onları öldürmeye kalktılar.” demişti Küçükandonyadis. Hiçbir zaman da o çocukların <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNThmMTMyYTMzOTM0MDAwOGNhMDBhMyZ1c2VyPTVlMzlkMTZjZGRkZjgxNDc5Zjg0ZDU5YiZhdXRob3I9NWVkYzk5MGRkMDM5Y2Q0YmI5YTk2NDYzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnRlbGUxLmNvbS50ciUyNTJGbGVmdGVyLTYtNy1leWx1bHUtYW5sYXRpeW9yLWtpemxhcmltLWt1Y3VrdHUtb25sYXJpLW9sZHVybWV5ZS1rYWxrdGlsYXItMjE4MTQyJTI1MkY="">ismini vermedi.</a> Bugünden geriye baktığımızda Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın Beyoğlu’nun o hâlini görünce verdiği ilk tepki geliyor akıllara: “Galiba dozu kaçırdık.”</li></ul> Galata’dan sevgilerle...

  6-7 Eylül 1955 tarihinde gerçekleşen İstanbul Pogromu’nun acısı ve izleri hâlâ taze.

“Galiba Dozu Kaçırdık”

Yurt içi piyasalar perşembe günü toplanacak Merkez Bankası Para Politikası Kurulu’nun kararını beklerken ekonomistlerin yıl sonu politika faizi beklentileri %11,75 ile %15 arasında <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmOGRiYTljNWI4ZDMwMDAwNzA2NDhjNSZ1c2VyPTVlM2E4YzM2YTE4MjQwNGU3OWFjNDQ2ZCZhdXRob3I9NWVkYzk5MGRkMDM5Y2Q0YmI5YTk2NDYzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5odXJyaXlldC5jb20udHIlMjUyRmdhbGVyaS1tZXJrZXotYmFua2FzaS10b3BsYW50aXNpLW5lLXphbWFuLWlzdGUtcGFyYS1wb2xpdGlrYXNpLWt1cnVsdS1wcGstdG9wbGFudGktdGFyaWhpLTQxNjM5NjU2JTI1MkYz"">değişiyor</a>. Yaz dönemindeki kredi teşvikleriyle canlanan ve toparlanma periyoduna giren inşaat sektörü ise bu tahminler nedeniyle endişeli. Eylül ayında sürpriz bir adımla %8,25’ten %10,25’e çıkarılan faiz oranı ve yakın zamanda atılan bir dizi sıkılaşma adımına rağmen yükselişini sürdürerek 7,90 seviyesini <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmOGRiYTljNWI4ZDMwMDAwNzA2NDhjNSZ1c2VyPTVlM2E4YzM2YTE4MjQwNGU3OWFjNDQ2ZCZhdXRob3I9NWVkYzk5MGRkMDM5Y2Q0YmI5YTk2NDYzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5ibG9vbWJlcmdodC5jb20lMjUyRmRvdml6JTI1MkZkb2xhcg=="">test eden</a> TL/Dolar kurunun durağanlaştırdığı inşaat sektörü, kurulun kararıyla yeniden strateji belirleyecek. Türkiye İnşaat Malzemesi Sanayicileri Derneği’nin <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmOGRiYTljNWI4ZDMwMDAwNzA2NDhjNSZ1c2VyPTVlM2E4YzM2YTE4MjQwNGU3OWFjNDQ2ZCZhdXRob3I9NWVkYzk5MGRkMDM5Y2Q0YmI5YTk2NDYzJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRnd3dy5pbXNhZC5vcmclMjUyRlVwbG9hZHMlMjUyRkZpbGVzJTI1MkZUdXJraXllX0lNU0FEX0F5bGlrX1Nla3Rvcl9SYXBvcnVfRVlMVUwyMDIwLnBkZg=="">raporunu</a> ele alarak yılın ilk üç çeyreği sektör için nasıldı ve beklentiler neler, birlikte inceleyelim.&nbsp;<ul><li>Pandemi ve sektörel toparlanma: 2010 yılı verileri baz alınarak yapılan inşaat sektörü güven endeksi çalışmasına göre 2018 yılının üçüncü çeyreğinde yaşanan kur şokuyla Aralık 2018’de dip noktayı gören güven endeksi, 2020’de yükseliş trendine girerek nisan ayındaki ilk şokun ardından tekrar 90 puan seviyesine ulaştı. Kamu bankalarının sağladığı kredi teşviki ve faiz oranlarındaki düşüş sektörel toparlanmayı da tetiklerken temmuz-ağustos döneminde 2010 seviyesinin de üzerinde inşaat faaliyeti gerçekleşti. Nisan-mayıs dönemindeki konut satışları keskin düşüş gösterse de destek paketini takip eden iktisadi ve sosyal hayata dönüş, Ağustos 2020’de geçen yıla göre %54,2 büyüme kaydetti. Yeni ve markalı konut alımlarına da etki eden teşvikler, markalı konut stokunun üç aylık dönemde %33,2 azalmasını sağladı. &nbsp;</li><li>İnşaat sanayii: İnşaat sanayii yılın ilk çeyreğinde bir önceki yıla göre %8,1 büyüme kaydetse de nisan ayı itibarıyla hissedilmeye başlanan pandemi etkileri ikinci çeyrekte %8’lik bir küçülmeyi tetikledi. Temmuz ayında 2019’un aynı dönemine göre %7 büyüyerek 22 alt sektörünün 17’sinde bir önceki yıla göre üretimde artış gösteren inşaat sektörünün en hızlı toparlandığı alanlar hazır beton ve çimento oldu. İnşaat sektörünün başlıca ihracat kalemleri arasında yer alan çimento ise %25,6 büyüme ile 647,1 milyar dolar seviyesine ulaştı. İhracat seviyesi kurdaki artışın da etkisiyle büyük oranda toparlansa da ithalat seviyesi Temmuz 2020’de bir önceki yılın aynı ayına göre %14,6 geriledi. &nbsp;</li><li>Beklentiler: Dün itibarıyla 2021-2023 dönemine ilişkin Yeni Ekonomi Programı kapsamında paylaşılan 2022 kur tahmininin güncel kura denk olması, ihracattaki toparlanma sinyallerinin ithalattaki gerilemeyi durdurmayacağına işaret ediyor. Öte yandan merkez bankasının sıkılaşma adımlarının sürmesi ve politika faizindeki olası artışlar da sektörün iç pazarda yaşadığı toparlanma sürecini durağana çevirebilir. Teşviklerin sürmesi ve kamu bankalarının süreç içinde atacağı destekleyici adımlar sektörün tekrar canlanması için bir alan oluşturacaktır.</li></ul>

Türkiye İMSAD eylül ayı raporu ve pandemi sonrası inşaat sektörü

İnşaat sektöründe pandemi iz düşümleri

Aposto! Kurucu Ortağı &nbsp;Gig ilk hâliyle caz müzisyenlerinin sahne performansları için 1915 dolaylarında kullanmaya başladıkları bir tabir, 2020’de ise milyarlarca dolarlık bir kısa süreli “performanslar” ekonomisi… Son on yılda daha sık duymaya başladığımız ve pek çok teknoloji devinin davalarıyla bilinirlik kazanan bu çalışma biçimi belirsiz süreli anlaşmalara ve kısa süreli kontratlara dayanıyor. Bir gig ekonomisi paydaşı olan Upwork’ün verilerine göre 2019’da 57 milyon ABD vatandaşı, tüm ABD iş gücünün yaklaşık üçte biri, ekonomiye bu şekilde katkı sağladı ve küresel ölçekte 248 milyar dolar hacme ulaşıldı; gig ekonomisinin penetre olduğu sektörler de düşünüldüğünde önümüzdeki birkaç yılda bu hacmin katlanması muhtemel görünüyor. Medyada da yansımaları hissedilen bu değişime artı ve eksileriyle odaklanmak ve tüm paydaşları koruyan modeller inşa etmek gerekirken önümüzdeki yıllarda bu alandaki mücadelelere tanıklık etmemiz de pek olası…&nbsp;<ul><li>Artıları: Çalışanlar açısından düşünüldüğünde esnek çalışma saatleri, yetkinliğe bağlı kazanç olanağı, ek gelir imkânı, pek çok iş seçeneği ve bağımsızlık; gig ekonomisine katılımı cazip kılarken pek çok dar ve orta gelir grubu mensubu bu şekilde anlamlı kazançlara erişebiliyor. Dünya genelinde tam zamanlı çalışma imkânı bulamayan kadınların ve öğrencilerin de ekonomiye katılımı için gig ekonomisi bir fırsat olarak görülüyor. İşverenler ise tam zamanlı çalışma modelinin gerektirdiği yasal giderlerden kurtulurken iş modellerini ölçeklendirebilmek için çok daha geniş bir iş gücüne erişim sağlıyor ve değişen talepleri karşısında zamandan bağımsız bir arz yaratabiliyor. Pazar ekonomisinin dinamikleriyle uyum içinde olan ve teknolojinin getirileriyle her gün ölçeklenen bu model, tahminlere göre 2023 yılında yarım trilyon dolarlık bir hacme ulaşacak. Fakat eksi yönleri de var… &nbsp;</li><li>Eksileri: Çalışanlar için zamanla daha stresli bir hâl alan gig ekonomisinde doğru arz-talep eşleşmesini yakalamak, modele katılan şirket ve çalışan sayısının artışıyla birlikte zorlaşıyor. Öte yandan sosyal güvenceleri olmayan çalışanlar tüm giderlerinden kendileri sorumlu olurken emeklilik ve tazminat hakkı kazanamıyor, çoğunlukla yaptıkları işin standartlarına bağlı olarak sigortalanmıyorlar. Bir ofis ortamında bulunmanın ya da bir şirketin çatısı altında çalışmanın sağladığı birtakım ek faydalara erişemeyen çalışanlar; sosyalleşme, kendilerini geliştirme ve birlik olma imkânlarını da yitiriyorlar. Dolayısıyla daha fazla hak talep eden gig ekonomisi çalışanları için bir sendikal faaliyet içinde olmak da en az iş arkadaşı edinmek kadar zor. Öte yandan gig ekonomisinin tam zamanlı çalışma biçimine oluşturduğu alternatifin, özellikle ev işlerindeki ve çocuk bakımındaki paylaşımın eşit yapılmadığı toplumlarda kadınların iş gücüne katılımını azaltma ihtimali üzerinde duruluyor. Kısa süreli kontratların çoğu zaman tek taraflı feshedilebilmesi de hem işveren hem de çalışan tarafında birçok risk barındırıyor.&nbsp; &nbsp;</li><li>Neler geliştirilebilir? Gig ekonomisi için hem serbest çalışanları hem de işverenleri koruyacak dinamikler geliştirilmesi şart, daha önceki davalar da (örn. Uber BV v Aslam) bu konuda emsal oluşturabilir. Yasa yapıcıların da serbest zamanlı çalışanların sosyal güvenceleri, yan hakları, çalışan statüleri ve sendikal faaliyetleri konusunda birtakım proaktif adımlar atmaları gerekecek. Öte yandan aracı platformların komisyon oranlarının düzenlenmesi, ödeme yöntemlerinin geliştirilmesi, tüzel kişilik sahibi olmayan serbest çalışanlar için fatura, vergi ve tahsilat düzenlemelerinin yapılması gig ekonomisi ölçeklenirken paydaşlarının korunmasını da mümkün kılacaktır. Tahminimce pandemi etkisiyle 2023 öngörülerinin de ötesinde büyüyecek olan gig ekonomisi ancak bu adımlarla sürdürülebilir bir hâl alabilir.</li></ul>

İş dünyasından içgörü, sektör analizleri ve gelecek öngörüleri her pazartesi ve cuma e-posta kutunuzda.

İş dünyasındaki en önemli gelişmeler.

Pareto

Pandemi etkisiyle öngörülerin ötesinde büyümesi muhtemel olan gig ekonomisi ölçeklenirken tüm paydaşları nasıl koruyabiliriz?

Artısı eksisiyle "gig" ekonomisi

17 Ekim 2019’da yolsuzluk, kamu hizmetlerinin yetersizliği, 90 milyar doları bulan dış borç ve artan hayat pahalılığı sebebiyle Müstakbel Hareketi’nin lideri Saad Hariri’nin başbakanlık yaptığı koalisyona karşı başlayan eylemler, 30 üyeli Ulusal Birlik Hükümeti’nin istifasıyla sonuçlanmıştı. 21 Ocak 2020’de Hizbullah desteğiyle kurulan Hasan Diab hükümeti ise krizden çıkış için çözüm yolları, yapısal reformlar ve 10 milyar dolarlık kredi için IMF ile müzakere vadetse de atılan adımlardan <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.aa.com.tr/tr/dunya/lubnanda-protestolar-esliginde-kurulan-kurtarma-hukumetinin-vadesi-doldu-mu/1903418">henüz sonuç alınamadı.</a> Görüşmeler çıkmaza sürüklenirken Lübnan lirasının dolar karşısında %80’den fazla değer kaybetmesiyle ülke nüfusunun yaklaşık %60’ı yoksulluk sınırının altında yaşamaya başladı, ithalata dayalı Lübnan ekonomisi çöküşün eşiğine geldi. Pek çok temel gıda <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.bbc.com/news/world-middle-east-52756418">karaborsaya düştü.</a><ul><li>Hizbullah etkisi: 1975-1990 yılları arasında yaşanan iç savaşın ardından şekillenen Lübnan parlamenter sistemi mezhep temelli bir yapıya sahip; 128 sandalyeli parlamentoda Şii ve Alevi milletvekillerine ayrılan 29 sandalyenin tamamı Amal ve Hizbullah arasında paylaşılıyor. 2018 yılında gerçekleşen seçimde aday gösterdiği 13 adayın tamamının parlamentoda yer almasını sağlayan Hasan Nasrallah liderliğindeki Hizbullah, Hariri ve Diab döneminde iktidar ortağı olsa da genç Lübnan nüfusu tarafından <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.arabnews.com/node/1701336">ağır şekilde eleştiriliyor.</a> İran’a yakınlığıyla bilinen Hizbullah, Lübnan-İsrail savaşına sebebiyet vermekle, Suriye iç savaşında Beşar Esad’a destek olmakla, yolsuzlukla ve gelir kaynaklarının israfıyla suçlanıyor. IMF ile yapılan görüşmelerden sonuç alınamaması ise Hizbullah’ın Rusya, Çin ve İran’a yakın politikalarına <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.dw.com/en/lebanon-faces-its-worst-crisis-since-the-civil-war/a-54094075">atfediliyor.</a> &nbsp;</li><li>Bir adım ötesi: Son 15 yıldır sabit kur uygulamasıyla 1 doların 1515 Lübnan lirasına karşılık geldiği ve görece stabil bir ekonomiye sahip olan Lübnan, artan dış borçları sebebiyle döviz rezervlerinin büyük kısmını yitirdi. Kötüleşen ekonomik koşullar sebebiyle dövize olan talep hızla artarken kur, bankalar için 3900 Lübnan lirasına çekildi. Marketlerde temel gıdalar dışında pek fazla ürünün bulunmadığı Beyrut’ta karaborsada 1 dolar 9000 Lübnan lirasına <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.middleeasteye.net/news/lebanon-economic-crisis-food-shortage-price-hike">denk geliyor.</a> Ekonomik krizin Covid-19 pandemisiyle eş zamanlı gerçekleşmesiyle ekonomik etkinin 15 yıllık iç savaştan daha vahim olabileceği tahmin ediliyor; asgari ücretin 450 dolar seviyesinden 75 dolara kadar gerilediği Levant ülkesinde nüfusun %20’si için ekmek bulmak dahi zor, şehirlere 6 saatten fazla elektrik verilemiyor ve sübvansiyonların en fazla 1 ay daha devam edebileceği <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.aa.com.tr/tr/dunya/lubnanda-ekonomik-kriz-halkin-yarisini-yoksullukla-tehdit-ediyor/1902156">öngörülüyor.</a> &nbsp;</li><li>Hikâyenin öteki tarafı: 7 milyon insanın yaşadığı Lübnan’da 1,5 milyon Suriyeli ve 500 bin Filistinli mülteci yaşıyor. Hafız Esad ve Beşar Esad dönemindeki tehditkâr Suriye politikaları, Filistinli mücahitlerin ve Suriye’nin iç savaştaki rolleri ve Lübnan’ın Refik Hariri suikastine kadar deyim yerindeyse bir “uydu devlete” dönüşmesi Lübnan’da mülteci karşıtı akımların karşılık görmesine sebep oluyor. Lübnan’a giriş, yerleşim ve ülkede iş gücüne katılım mülteciler için oldukça zor, önlerinde pek çok yasal bariyer bulunuyor. Hâl böyle olunca, Lübnan’da mesleklerini icra edemeyen mülteciler çoğunlukla inşaat, temizlik, tarım ve çöp toplama gibi kayıt dışılığın fazla olduğu sektörlerde çalışıyor. Krizin derinleşmesiyle daha önceleri ancak hayatta kalacak imkânlara sahip olan mülteciler beslenme, barınma ve sağlık gibi en temel ihtiyaçlarına erişemez hâle geliyor. Orta Doğu üzerine çalışmalar yürüten akademisyen Lea Müller-Funk, Birleşik Krallık merkezli Open Democracy internet sitesi için kaleme aldığı <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.opendemocracy.net/en/beyond-trafficking-and-slavery/you-feel-like-in-prison-here-imagining-a-future-in-lebanon-through-syrian-eyes/">makalesinde</a> Suriyeli mültecilerin Lübnan’ı artık “bir hapishane” gibi gördüklerini anlatıyor.</li></ul>

Lübnan lirasının dolar karşısında %80’den fazla değer kaybetmesiyle ülke nüfusunun yaklaşık %60’ı yoksulluk sınırının altında yaşamaya başladı, ithalata dayalı Lübnan ekonomisi çöküşün eşiğine geldi.