<span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;">•&nbsp;&nbsp; 79 yılında Vezüv yanardağının patlamasıyla yok olan eski Roma şehri Herkulaneum'da bulunan kömürleşmiş 1800 papirüs parşömeni biyonik göz kullanılarak deşifre edildi. Yapılan incelemelerde filozof Platon'un Athena'da yer alan Platon Akademisi'nin yakınındaki bir bahçeye gömüldüğü öğrenildi.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Dahası: Julius Sezar'ın kayınpederine ait olduğu düşünülen villadaki papirüs parşömenleri üzerinde yapılan incelemeler sayesinde Platon'un son gecesinde yüksek ateşten acı çektiği ve onu rahatlatmak için flüt çalan müzisyenden rahatsız olduğu öğrenildi.</li></ul>

Quando

“Güzelsin sevgilim,ama çok yakından!”Cemal SüreyaBir epigrafla başlarsam büyüsü bozulur mu bilmediğimden, alenen bir anlatıyla girip büyü sökümü yapalım bu yazıya. Platon’un Şölen’ini okuyanlar anımsayacaktır. Meclisin konularından biri aşka, amme hizmeti olarak sevgiyi tartışmaya geldiğinde mühim bir hikaye paylaşılır kitapta. Başlangıçta yeryüzünde, dört kollu, dört bacaklı, çok –yahut yok–&nbsp; cinsiyetli, yusyuvarlak ve kamburlu; biri güneşten, öteki aydan doğmuş ve birleşmiş, yekpare varlıklar yaşarmış. Bizim hatırı sayılır bir vakittir insan dediğimiz varlığın, ilk taslağı. Tek bedende yaşayan bu ikili zatlar, gün gelip de bu yaradılıştan sıkılınca, tanrılara karşı bir isyan çıkarmak için örgütlenmeye başlamışlar. Sittin senedir hikmetine, kararına karşı çıkıldı mı çileden çıkan Zeus da –ölümlünün, ölümsüzün başına ne geldiyse bunun kibrinden geldi zaten– bu varlıkları orta yerlerinden ikiye bölmüş, salmış çayıra. İşte bundandır insan, bengidöngüde hep diğer yarısını arar dururmuş.Durduysanız, bıraktığınız yerden başlayın. Ben keza bakkala giderken de yarımdır, tepemdir, yanımdır bir parçalarımı ararım. Bulduklarımdan da bir ben daha yaparım.Velhasıl bu arayış, bir şimşek mızraklı ak sakallının lanetindendir, değildir; her güzelin, her çirkinin alnının belli ki yazısı. Zira insan, diğer yarısını bulamasa kendi yarısını aramakla lanetlenmiş (midir?).Geçen hafta, Aposto’dan Deniz “Bir tiyatro yazısı yazar mısın, hem masal var hem de yepyeni bir iş, dijital medya ile iç içe” diye aradı. Hayatımda hiç tiyatro yazısı yazmadım, &nbsp;pek haddim de olmaz. O yüzden bu yazı, girişten anlayabileceğiniz gibi başka bir bağlamdan, beni çocuk hayreti ve heyecanıyla ağzım açık –bazen de karşı locada beni izleyen arkadaşın dediği gibi “büyük bir ciddiyetle hiç tebessüm edemeden” koltuğa mıhlayan bir muazzam anlatının ve emeğin, bana dokunduğu yerlerle alakalı olacak.Çirkin, yönetmenliğini Bergama Tiyatro Festivali’nde tanışma fırsatı elde ettiğim sonra da yakından takip ettiğim fiziksel tiyatro çalışmaları yapan Güray Dinçol’un yönetmenliğinde, Firuze Engin’in tarihten beslenen modern bir efsun yazarı olduğunu bir kez daha kanıtlayan, şapka çıkarılacak Nihal Yalçın ve Onur Berk Arslanoğlu performanslarıyla olayı bambaşka bir boyuta taşıyan, hakikaten tarifi zor bir oyun; bir zamanlararası anlatı. Sohbetlerinden her daim keyif aldığım, bugüne ait zeitgeist mizaçlı ve marj dışına çıkan sanat öncülü işlerde sıkça karşımıza çıkan Yağmur Dolkun yapımcı koltuğunda; xtopia’dan Lalin Akalan ve Amir Ahmadoghlu oyunun sanat direktörleri. *Bütün ekip kostümünden ışığına, rejisinden koreografisine ve görsel sanatçılarına başımız üstünde ve kocaman alkışlara, daimi emeklerin karşılığını hak ediyor.*Yazının bir amacı da oyunu merak ettirmek olacağından, fragman ya da “hakkında” yazısı yazmaktansa birkaç ipucuna değinmeli. İpuçlarında gezinirken fonda Ahmet Kenan Bilgiç çalsa iyidir, oyunun müzikleri onun sevip özlediğimiz zihninden.Nihal Yalçın’ın can verdiği, lanetlenerek ölümsüzlüğe çarptırılmış “çirkin” Şiva karakteri, beni Tomris Uyar’ın kaleminden bir başka tatla okuduğum Şahmeran’a götürüyor. Firuze Engin’in bu hikayeden ilham almış olabileceği, tamamen kendi hayal gücümün kumarıdır. Zira oyunun yazım sürecinin uzun bir tarih araştırmasından geçtiğinine ve hem Mezopotamya hem de Avrupa masallarından esinlendiğine, oyunun ardından Hope Alkazar’da sohbet ettiğimiz Yağmur’dan aşinayım.“Kimileri vardır: hırs, sessizce, bir ırmak gibi akıp gider içlerinde; yüzeyden, dışarıdan bakıldığında çırpıntısız, usul görünüler. Ama en ufak bir taş atılmayagörsün.”(Ödeşmeler ve Şahmeran Hikayesi, Tomris Uyar)Hah işte o taş Şiva’ya daha küçücükken atılıyor. Ne imiş çirkinmiş, garipmiş, bir başka imiş diye. Fiziksel ötekiliği neticesinde garabet pozisyonunda ömür sürmesi gereken Şiva bu dışlanmaya dayanamayıp türlü güçleriyle huzursuzluklar çıkarmaya başladığında, grotesk sistem (Urmenler, ki bu da bana ifritleri çağrıştırdı) ona bir seçim hakkı sunuyor: Huzursuzluğu ve gücünü kötüye kullanmayı bırak, karşılığında ne istiyorsun?&nbsp;“Dünyanın en güzeli olmak.” Eyvallah, fakat Tanrıcılık oynama Şiva –halbuki adı Hinduizm’in yok edici Tanrısı– ölüme karışma ve gazabını insanlıktan uzak tut. Yoksa hem yeniden çirkin olursun, hem de bu bedende sonsuzluğa mahkum edilirsin.“Zaman, sonsuz bir sarmal yumağın ipidir. Ve ip, ucunu yumaktan dışarı ilk çıkardığı günden beri hep ama hep ileri doğru uzar. Onu geri saramayız. Yönünü değiştiremeyiz. Ne yaparsak yapalım zaman ipi hep ileri doğru uzar. Fakat ip bazen kopabilir. Geriye kalan iki uç hemen birbirine düğümlenir. Aradan kopan o parçada neler olup bittiğini hiç kimse bilemez. Çünkü o parça artık zamana ait değildir. O kadar yoktur ki, onun yokluğu bile hissedilmez. İşte bu bir lanettir.”Şiva amenna diyor demesine fakat bu seçimden sonrası William Blake’in “Arzularının yangınları içinde yürür insan” demesi misali ilerliyor. Aldığı güzellik karşısında sadece aşktan feragat edeceğinden… Ortalık yine aşktan yanıyor. Gerisi sizde.Bana zalim deme ey yüzü mahımAşıkınım perişanım tel telimCihan Şah(Ödeşmeler ve Şahmeran Hikayesi)Onur Berk A.’nın 8o dakika boyunca Şiva ile beraber lanetlenen bir tavuğu oynamadığı, tavuk olduğu gerçeği; seyirciyi bir masalın izleyicisi olmaktan çıkarıp, âlemin tepesinde uçup üstüne kuş misali konduran performansı hayretimi perçinledi. Burada tavuğun bir başka zanaatkarı olan Candan Seda Balaban’a da sevgiler. Keza Şiva’nın kostümünü de ben her sofraya giyerim. O ne güzel detaylar.Aşk uğruna atılan tüm gazap eylemlerine rağmen –ki burada rahmetli Tuncel Kurtiz’in sesi kulaklarımda Oscar Wilde’ın şu dizeleriyle çınlıyor: “Çünkü her insan öldürür sevdiğini, gene de ölmez insan.”– Çirkin’in bir ilginç sihri daha var. Hikayeden bir antagonist, ötekileştirelenin mağdur ya da mağrur olarak çıkageldiği bir bağlam ya da ahlak hikayesi çıkmıyor. En azından bende böyle işlemedi. Bir anlatının, sözcüklerin, masalların, maceraların ve pek tabii duyguların mahluk/insan diyarında ilelebet ne kadar büyük bir yaşam âbı olduğu, esas içgüdünün belki de anlatmak olduğu gıdıklandı. Ötekinin hikayesi.Son olarak benim için en yeni olan deneyim, dijital enstalasyondu ya da yanlış bir şey dememek adına tanıtımdan alıntılamak gerekirse “duvarlardaki etkileşimli görüntüler”… xtopia’nın tüm ekibine ve sanat yönetmeni Veli Kahraman’a sonsuz övgüler. İlaveten millî ışık maestrosu Cem Yılmazer’e tekrar sevgiler.Klasik ve modern sanat tarihi ve felsefesi okudum. Okuduklarımı da geçtim, bazen muhafazakar addedilecek kadar nostaljik bir tipim. Birçok disiplinin iyisi, anlamlısı eskilerde sanarım. Senelerdir sanat ve yazı dünyasıyla ne kadar iç içe olsam da giremediğim dijital sanat ve belki de ard felsefenin siftahını sonunda böylece yaptım. İki önemli nokta var birbirine bağlanan bu deneyimde. İlki, duvar enstalasyonlarının oyun ile hemhal olmuş olması, yani bütün bu dijital sanat eserleri, hikayenin önüne geçmiyor; gelenek ile devrim arasında (Benjamin’e sevgiler*) bir yoldaş görevi görüyor. Bir deneyim yaşıyorsunuz ve fakat sahnesi, oyuncusu, hikayesi, teknolojisiyle birsiniz. Yatay hiyerarşi… Bunu tüm kalemler için söylüyorum.“Kimileri kurmayı, kimileri yıkmayı sürdürecek, çünkü güneşin altında her şeyin kendi zamanı vardır, ama ne kurmaya ne de yıkmaya benzemeyen bir üçüncü güç doğmadıkça, bizler köle olmayı sürdüreceğiz.”Tam da bu noktada kendi gazabından, canını alıp uzaklaşan Sovyet şairi Mayakovski’nin “Sevinmek için Çok Erken” başlıklı şiiri geliyor nedense aklıma. Düzenlediğim “Yaratıcı Düşünce” atölyelerinin ilk oturumunda bir düşünce, fikir ya da eylem nasıl “yeni” olur, “yeni” bir şey anlatır daha önce söylenmemiş ya da “görülecek şeyler yaratmak” nedir, neye değerdir diye tartışıyoruz senelerdir. Ne yıkmaya ne kurmaya benzeyen o üçüncü gücün dijital sanatlar olarak süreğenleşebilecek olması ihtimalini düşünmek, beni geleneğe ve nostaljiye tutunan esaretimden kurtardı ve ülkede bu anlamda ileride daha neler neler yaratılabileceğine dair çok heyecanlandırdı.Kurtarılacak olan, şimdiki zamansa eğer, hazine geçmişin ve insanevlatlarının aşk ve gazap tarihinden esinlenen parçaları birleştiren Çirkin ekibini bir kez daha can-ı gönülden kutlarım.Ötekilere, Sevim Burak’tan sevgiyle.Unutmadan,çok güzelsiniz! “Bu dünyayı izleyenlere bir halt yok.açıkgözler için hiçbir sey yazmayacağım.Dünyalarını kaybetmişler için...Kendim için yazacağım. Erken bunamışlara,hayalperestlere, çok acıklılara bu dünyadangitmek üzere hazırlık yapanlara yazacağım.Yalnız aklını kaybetmişlerle bu dünyayıpaylaşacağım. Aşktan aklını oynatanlara,şizofrenlere, aşırı romantiklere ve aşırısadistlere. Delilere yazacağım...”<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Çirkin Süre: 80 dakika. Yaş Sınırı: +13Yazar: Firuze Engin Yönetmen: Güray Dinçol Oynayanlar: Nihal Yalçın, Onur Berk Arslanoğlu Yaratıcı Yapımcı: Yağmur Dolkun Sahne &amp; Yapım Tasarım: Veli Kahraman Immersive Sanat Direktörleri: Lalin Akalan, Amir Ahmadoghlu (xtopia) Yaratıcı Teknoloji Uzmanı: Çağatay Güçlü (xtopia) Görsel Sanatçılar: Amir Ahmadoghlu, Burak Dirgen (xtopia) Proje Koordinatörü: Esra Küçükşen (xtopia)Yapım: Dolkun Production Ortak Yapımcılar: Institute of Time, Betaland Audiovisual, xtopia, Comfortnoise Oyunun biletlerine <a fr-original-style="" href="https://www.hopealkazar.com/cirkin" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradan</a> ulaşabilirsiniz.

Aposto İstanbul

Anlatı tiyatrosu ile dijital enstalasyonu birleştiren "Çirkin", Anadolu masallarından ilham alan bir ihanet anlatısı; tarihten beslenen modern bir efsun hikayesi. 

Zamanlararası bir anlatı: Çirkin

Yazı: Cengiz Güleç<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Bağımlılık terimi hangi alanda kullanılmış olursa olsun hemen her zaman negatif bir anlamı işaret eder. Ekonomide bağımlılık, iktisadi düzeni korumak ya da değiştirmek için dış destek ve kaynaklara muhtaç olmayı ima eder. Bir kişinin karakter yapısında bağımlılık eğiliminden söz edildiğinde, o kişinin ruhsal işlevler açısından özerk (otonomi), yani karar ve seçimlerinde özgür davranamama halini tanımlar. Madde bağımlılığından söz edildiğinde de insanı tutsak kılan ve yokluğunda ağır yoksunluk belirtilerine yol açan değişik türden doğal ya da kimyasal maddelere atıf yapılır. Kısacası bağımlılık, kaçınılması gereken, insanın kendini gerçekleştirmesini sınırlandıran marazi bir durumdur.Denememizin başlığından anlaşılacağı gibi biz adeta oksimoron bir durum olarak dostluğun bir tür bağımlılık ama yararlı-zorunlu bir ihtiyaç olduğu iddiasını ortaya atıyoruz. İddiamızı temellendirmek üzere düşünce tarihinde dostluk hakkında görüşler ileri sürmüş filozofların tezlerine kısaca göz attıktan sonra tekrar iddiamıza geri döneceğiz. Ancak dost sözcüğünün etimolojik anlamına göz attıktan sonra. Dostluk, Farsça kökenli olup arkadaşlıktan daha yakın bir ilişkiye işaret eder. Seven, sevgili anlamında kullanılır. Günlük dilin ötesinde ve mistik söylemlerde kullanılan dost, Tanrı’ya gönderme yapar. Dostluk, benlik davasından geçip insanlık için kendini verebilmeyi anlatacak kadar yüce gönüllülüğü de tanımlar. Antik Yunan düşüncesinde dostluk terimine karşılık gelen üç sözcük bulunmaktadır. Bu sözcükler presokratik dönemde tedavülde bulunmaktadır.<ol fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">EROS,&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">PHILIA,&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">AGAPE.</li></ol>Platon dahil antik Yunan filozofları eros sözcüğünü yetişkin erkekler arasındaki sevgi bağına işaret etmek üzere kullanmaktadırlar. Dolayısıyla dostluk, Platon öncesi felsefede özgür, yetişkin erkekler arasındaki cinsel aşk dahil her tür yakın bağı içermektedir. Bu kullanımdan rahatsızlık duyduğu anlaşılan Platon, eros sözcüğünü fiziksel yakınlık bağlamından uzaklaştırıp metafiziksel bağlamda “en yüce iyi”ye yönelme anlamıyla sınırlandırmak istemektedir. Dostluğu ise felsefi bir kavram düzeyine çekerek insanlar arasındaki sevgi ya da insanın bilgelikle ilişkisini “Philia” sözcüğü ile karşılamak istemiştir. Platon, insanlar arasındaki sevgiyi “yurttaşlık sevgisi” olarak toplumsal plana çekerken, “Philia” sözcüğü ile karşıladığı dostluktan yurttaşlar arasındaki birliğe gönderme yapmaktadır.Kadim çağlarda “ortak iyi yaşam” tasavvurunda olmazsa olmaz nitelikte sayabileceğimiz önemli bir nokta vardır. Polis (şehir devleti) içinde yaşayan özgür yurttaşlardan her birinin kendi “iyi yaşamının” diğer kişinin iyi yaşamına bağlı olduğu düşüncesi ortak bir anlayıştır. Bu, her bir yurttaşın yekdiğeri ile aynı olmasını değil, bilakis daha iyi bir yaşamın imkânı için farklı olmayı gerekli kılmakta ve bu farklılık aynı iyi yaşam projesinin önemli parçaları olmakla birleştirilen bir kavramsallaştırmayı içermektedir. Modernitenin dostluk tasavvurunda pek görülmeyen bu ortaklaşmacılık, antik Yunan’da başat bir değerdir. Antik çağlarda “benlik” algısı, diğer benliklerden ayrı ve toplumsallık özünden sıyrılmış olarak düşünülmediğinden, modern dönemlerdeki benliğin özerkliği vurgusuna rastlanmaz.Platon sonrası en önemli antik Yunan filozofu olan Aristoteles’e göre dostluk, kendine dönüklükten ötekine yönelmeyi içeren bir erdemdir. Erdemli kişi kendisiyle barışık olandır. İyi olanları veya iyi görünenleri kendisi için istemesi kadar başkası için de istemesi sayesinde dostluk, erdemli kişiler arasında gelişen yüce bir değerdir.Bir değer olarak dostluk, kişinin kendinden başlayarak diğerine uzanan ve sonunda diğerini kendinden gören bir sevgi küresi oluşturma şeklinde resmedilebilir. Kâmil olma, önce “ben”den, “ben”in törpülenmesinden başlar. Kişi kâmil olma yolunda ilerledikçe kendilik sınırlarını genişletir, bu sınıra katılan her bir kişiyi (dostlar özellikle) kendinden görmeye başlar. Bu anlayışa göre dostluk ancak kendisiyle barışık olan ve kâmil olma yoluna arzulu ve yetenekli olan kişiler arasında gerçekleşebilir. Cicero tam da bu anlamda olmak üzere şu ünlü deyişi kullanır: “Dost, insanın ikinci kendisidir.”Antik çağ düşünürlerinin hemen hepsi dostluğa özgü yakınlığın; çıkar, haz ve kazanç odaklı bir güdüyle kurulamayacağına vurgu yaparlar. Dostluk, erdem üzere kurulabilir ancak.Haz ve çıkara dayalı “sevgi” bağları, sevilenden ötürü değil sevilenden sevene akan haz ya da çıkardan ötürüdür. Bu türden bir sevgi, eğer sevgi sıfatını hak ediyorsa, ancak sevileni araçsallaştırmakla mümkündür. Oysa erdem ve değer odaklı dostluktaki sevgi, sevilenin sahici kendiliği, kişiliğinin özü ve değerleri bakımından harekete geçen bir duygudur.Nitekim dostluk üzerine çok kafa yormuş Cicero, dostluğun ancak iyi ve erdemli kişilere yakıştığını savunur. Ona göre, insanlarda yaradılış icabı sosyalleşmeye dönük bir eğilim vardır. İnsanlar birbirlerine yakın olduğu ölçüde ve erdem üzere bu bağ güçlendikçe dostluk da gelişir. İyi insan dostluğa talip olmalıdır.Tekrar Aristoteles’e dönerek diyebiliriz ki; insan kendini bilmek, kimliğini inşa etmek için başkalarına muhtaçtır. Başka olana ihtiyaç sadece yaşamda kalmak ve soyunu sürdürmek bakımından değil “iyi yaşamak” için de zorunludur. Ona göre herhangi bir erdemin gerçekleşmesi için iyi insanlarla yakınlaşmak gerekir. Hiç kimse tek başına tüm iyilere sahip olamayacağına göre, başkasına yönelmekten başka çare yoktur. Platon’da gerçek mutluluğa (eudaimona) erişmek için dostluğa sahip çıkmak gerekir. İyiye ve kötüye, varlığa ve yokluğa yakın olanlar dostlara muhtaçtır. Kötüden uzaklaşıp iyiliğe, yokluktan uzaklaşıp varlığa ulaşmak için kişi sevgi ağını başkasına atmaya ihtiyaç duyar, burada dostluk hasıl olur. Antik çağda “philia” eksenli iradi şekilde seven-sevilen dostluk ilişkisi Batı’da erken Hıristiyanlık döneminde “agape” ile karşılanan koşulsuz komşu ve Tanrı sevgisine dönüşmüştür.Aydınlanma düşüncesinin mimarı kabul edilen Kant’ta koşullu sevgi ile koşulsuz sevgi daha felsefi bir formülasyona dönüşmüştür. Kant, dostluğu temelde duygu ve sevgi temelli görüp ödev etiğinin buyrukları dışına itmiştir. Kant her ne kadar dostluk ihtiyacına işaret etmiş olsa da sevgiden dolayı iyilikte bulunmak, insan söz konusuysa, bu lütufkârlığını göstereceği başka insanlara ihtiyacı doğurur. Kısacası Kant’a göre bir kişi ne kadar çok büyük bir servete sahip olursa olsun iyilik yapacağı insanlar bulamazsa yeterince mutlu olamayacaktır. İnsanlık başkalarının yazgılarına katılmak anlamına gelmelidir.Dostluk eğer ontik bir ihtiyaç ise dostlar arasındaki benzerlikler kadar farklılıklar da önemli olacaktır. Benzerlikler dostlar arasında yakınlaşmayı artırır ama farklılıklar da zenginleştirir. Yetkinleşmek isteyen başka olana yönelmek ve onunla sevgi bağı kurmak zorundadır. Kant’a göre zenginlik ve yetkinlik, dostlara bilmediğini öğretmekle gerçekleşebilirse de dost olarak kabul ettiği kişinin farklılıklarına tahammül sınırlarını esnetmekle de artabilecektir.Farklılıkların dostluktaki önemine değinen çağdaş bir düşünür, “Yaşamı bizim için değerli kılan durum, özdeşliğimiz ve benzerliklerimizden ziyade farklılıklarımızdır” demektedir (Ignatieff, “The Needs of Strangers”, 1984).Antik çağlarda ve uzun skolastik orta çağlarda ise dostlukta benzerlikler ve özdeşlikler üzerindeki vurgu çok daha belirgindir.Orta çağların önemli bir İslam filozofu olan Maverdi’ye göre, “İnsanın yalnızlıktan duyacağı dehşetin şiddeti arttıkça ve canı sıkıldıkça derdini döküp ona derman bulacağı bir sığınak, yokluk ve yoksunluğunu giderebileceği bir el arar. Dostluğun eyleme geçme emaresi ve en belirgin sebebi de bu ihtiyaçtır” (aktaran: Muhammet Enis Kala, 2015).Denememizin başındaki paradoksa dönecek olursak, dostluk nasıl olur da bağımlılık terimleri içinde ele alınabilir? Bu soruya yine çağdaş bir düşünür olan Maclntyre’nin “Dependent Rational Animals” adlı eserinden yola çıkarak cevap bulabiliriz. Bu düşünüre göre hayvansallık, kırılganlık, yetersizlik ve bağımlılık insan doğasının temel unsurlarıdır. İnsan doğası üzerine geliştirilecek tüm kuramların bu unsurları göz önünde tutması gerektiğinde ısrar eden yazar, insan olarak birçok hastalığa maruz kaldığımızı, hayatta kalmamızın çoğunlukla başkalarının varlığına bağlı olduğu sayısız durumlardan geçtiğimizi, kısacası doğumdan ölüme kadar hep başkalarına bağımlı olduğumuzu belirtir. Bu bağlılık, en çok çocukluk ve yaşlılık olmak üzere hayatımızın üçte birinden daha fazla zamanda yürürlüktedir. İnsan bir bütün olarak ele alınmadıkça bağımsız bir akıl edici yetişkin haline gelemez. Ve bütünlüklü ve ahenkli bir toplumsal yaşam kuramaz. Bireyi tüm bağlarından, doğasının niteliklerinden arındırıp onun kendine yeterli olduğu fikrini onun doğasıymış gibi sunan anlayışlar insanı evrende buz gibi yapayalnız bırakmıştır.Dünya onsuz cansızlaşmış, birey de dünyasız yalnızlaşmıştır. Süreç bir bakıma bireyi birey yapan güçsüzlüğü ve bağımlılığını ona unutturmak ve dahi onu kandırmakla gerçekleşmiştir. İnsanın doğasının ana unsurlarından olan bağımlılık ve güçsüzlük onu değere, topluma ve ötekine bağlar, karşısındaki ile yekdiğeri olmasına imkân hazırlar. İnsanın dışındakilerle bağlarını ayarlayan zemin ise metafiziktir, bu aradan çıkınca insanın karşılaştığı durum kriz olarak baş gösterir (aktaran: Muhammet Enes Kala, “Birlikte Yaşamak”, Hece Yay. 2015). İnsanın doğruluk alanındaki ihtiyacı (biz buna hakikat arayışı da diyebiliriz) başkası olmadan doyurulamaz. Kendilik bilincimin gelişmesi için ötekinin varlığı ama özellikle dostların sahici geribildirimleri zorunludur. Dostluk bir değer olarak insanın doğasındaki eksiklik ve bağımlılıktan kaynaklandığına göre pozitif bir varoluşsal olanağa işaret edebilir.

Psikeart

Dostluk nasıl olur da bağımlılık terimleri içinde ele alınabilir?

Pozitif bağımlılık örneği olarak dostluk

6 Şubat Pazartesi sabahı yakın geçmişimizin en karanlık günlerinden birine uyandık; sevdiklerimizden bir mesaj düşer diye elimiz yüreğimizde telefon başında nöbet tutarken korkumuz dakika dakika yasa döndü; yasımız öfkeye, öfkemiz tepkiye… Tüm kamusal tartışma alanları tükenmiş, tepki gösterebileceği tüm sivil alanlar tutulmuş, tepki gösterdiği her ortamda “trollerin” bağırış ve hakaretleriyle yalıtılan kalabalıklar yine Twitter’ın yolunu tuttu, sesi en çok çıkıp da otoriteyi en ağır eleştirenler de yine nasibini aldı. Devletin varlığını, yetkinliğini, sahadaki gücünü ve yetkisini ne şekilde kullandığını sorgulamak vatandaşın işi değildi; çünkü devletleşmiş bir hükümetin işini nasıl yapacağını kimse daha iyi bilemezdi, ne de olsa 16 Nisan 2017’de %51,41 “tek söz sizde” demişti. Şimdi 73 sene sonra “Yeter, söz milletindir!” diyebilmek için “Twitter’a ne olur, Youtube kapanır mı, Tiktok’tan haber alabilir miyiz, e-postalara da erişim engeli gelir mi, birbirimizden nasıl haber alacağız?” diye sonu gelmez korku dolu sorgulamalar içindeyiz. Sahi, nedir bu “devlet” diye anlatılan devasa güç? Yurttaşların iradelerini 5 senede bir teslim ettikleri bir grup insanın yönettiği bu devlet, sandık vakti gelmeden eleştirilemez mi hiç? Yoksa en çok eleştiren devletin “beka”sını en çok isteyen, devletini en çok seven midir? Sesi çıkanın başında bitip hainlikle suçlayan, parmak sallayan, hakaretler savuran ve ekmeğini bundan çıkaranlar (!) kim hakikaten; bizimle dertleri ne?&nbsp;Devletin ne olduğu tartışması en az devletin kendisi kadar eski; bu otoritenin ne için kullanıldığı ve kullanılabileceği ise binlerce yıllık mücadeleler silsilesi… Galiplerin borusunun öttüğü ve “yenilenlerin” otoritenin insafına kaldığı otoriter ya da yarı-otoriter tüm rejimlerde memleketin derdiyle dertlenmek de büyük suç, hep öyleydi.&nbsp;Yaşadıklarımızı tahlil etmek de oldukça güç, afet bölgesinde geçirdiğim 6 günün ardından gördüklerimi anlatmak da… Fakat düşününce biraz, gözün görüp aklın unutamadıklarıyla sormak istedim: Devlet nedir? Devlet var mıydı? Varsa, ne kadardı? Ya da var olan o devlet, nasıl bir devlet?Platon’un “Devlet”i var mesela, yetkinlikler, erdemler ve bilgelik üzerine kurulu; bugüne yansıtılınca sadakat yerine liyakati önceleyen, eğitimli, nitelikli, vizyoner kadroların idaredeki makamları tuttuğu bir devlet modeli... Yönetimiyle iktidara sadakat göstermeyen ve muhalif başkanı Nasuh Mahruki nedeniyle topa tutulan, 2016’da yöneticilerinin şirketleri dahi tehdit edildiği için başkanlığı devredilen, giderek içi boşaltılan AKUT’un yok olmayacağı; dürüstlüğün esas olduğu bir sivil toplum kuruluşunda yönetimin akrabalara teslim edilemeyeceği, denetçilerin genel kurullar dışına itilemeyeceği bir devlet. AFAD’ın Ahbap’a rakip edilmeyeceği, siyasetçilerin bağışların peşine düşüp afet bölgesi yerine sivil toplum figürlerini odağa almayacakları bir devlet. Afet yönetimine dair hiçbir bilgi ve eğitimi olmayan, ilahiyat fakültesi mezunu AFAD Afetlere Müdahale Genel Müdürü İsmail Palakoğlu’nun makamını bir gün dahi işgal edemeyeceği bir liyakat rejimi… Devlet varsa ortada belli ki o devlet, Platon’unki değil.Hobbes’un devleti, bireylerin iradeyi devlete güvenlik ve korunma karşılığında teslim ettiği bir devlet. Hal böyle olunca, “savaşta düşmanla, barışta afetle savaşır” denilen TSK’nin 390 bin 960 silah altındaki personelinin afetin ilk anında sahaya çıkmasını, emir komuta zinciri içinde arama kurtarma faaliyetlerini yönlendirip yürütmesini, GATA hekimlerinin sahra hastanelerinde can kurtarmasını talep etmek Hobbes’un devletinde pek sıradışı değil. Hele ki sınırları kevgire dönmüş bir ülkede, şehirler adresi ve sayısı tespit edilemez kalabalıklarla dolmuşsa enkaz altındaki yakınlarının kurtarılmasını 100 saattir bekleyenleri asayişi gözetmeden çadırkentlere ikna etmek yerine yeterli güvenlik önlemlerini almak, günlerce enkaz başında kalıp hayatlar kurtarmış sığınmacının “yağmacı” sanılıp linç edilmesini engellemek devletin işi, yıkılmamış evleri, dükkanları, fabrikaları korumak da… Devlet varsa ortada belli ki o devlet, Hobbes’unki değil.&nbsp;Toplumsal sözleşmenin, yani kalabalıkların iradesini ortaya çıkan “devlet”e teslim ettiği yazısız anlaşmanın üç taahhüdü var Locke’un devletinde: Yaşam, Hürriyet ve Mülkiyet. Bunlar korundukça devlet meşru… Yapı denetimleri doğru düzgün yapılmamış, ahbap-çavuş ilişkileriyle el altından verilen rüşvetlerle denetim belgelerine imza atılıp geçilmiş, zaman aşımından görmezden gelinmiş, müteahhidi ve denetçisi aynı olan bu binaların milyonlarca liraya satıldığı ve koskoca mezarlıklara döndüğü 10 şehirde bu taahhütlerin gerçekleşmediği aşikar. TOKİ binalarını hâlâ Yapı Denetim Yönetmeliği dışında tutan; hastane, vali konağı, havalimanı, belediye binaları gibi kamu binalarını dahi usulüne uygun denetlemeyen, denetlediğindeyse riskli binaları tekrar kullanıma açan devlet Locke’un devleti değil. Yüz binlerce insan enkaz altındayken “yaşam”a odaklanmak yerine, sakıncalı mecra (!) Twitter’ı ifade özgürlüğünü hiçe sayarak kanunsuzca sınırlayan ve gördüğünü aktaran gazetecileri gözaltına alan aynı devlet değil.&nbsp;Egemen olduğu topraklar üzerinde güç kullanma tekeline sahip Weber devleti; sokak ortasında bombaların patlamadığı, silahlı çatışmaların yaşanmadığı, tırların önünün kesilmediği, kimsenin bir diğerini bir işi yapmaya zorlayamadığı, linçlerin, yağmanın, talanın olmadığı bir devlet. Depremzedelerin evlerinin başında nöbet tuttuğu, sokakta kalanın Allah’a emanet olduğu, afet şehirlerinde katliam naralarının atıldığı, yağmacı sanılan kurtarmacıların linç edildiği, sığınmacıların topyekun hedefe oturtulduğu bir soyut düzen değil. Eğer Antakya’da, İskenderun’da, Nurdağı’nda, Islahiye’de bir devlet vardıysa afet anında, o devlet bu devlet değil.&nbsp;Fakat öyle bir devlet var ki Hapishane Defterleri’nde Gramsci’nin; bugün varlığını en derinden hissettiriyor bize, çünkü her yerde, her mecrada, durmaksızın vatandaşın ensesinde… Gördüğümüz en büyük afette dahi neyin nasıl, nerede, kim tarafından, ne kadar yüksek sesle konuşulduğunun peşinde… Öyle bir devlet ki sadece yürütme ve yasamayla ilgili değil, iktidarı elinde tutan o zümrenin çıkarlarını korumak için nasıl düşündüğümüzü ve neye inandığımızı her şeyden önemli görüyor. Aklımızda depremden etkilenen yüz binlerce yurttaşın dertleriyle yardım kolileri sırtlanırken dahi ekranlardan bize parmak sallıyor, acı ve üzüntüyle klavyenin başına geçmiş gençten, gazeteciden hesap soruyor, “burada kimse yok” diyenin tepesinde dikiliyor, Twitter’da, şans eseri (!), afet günü açılmış binlerce hesapla sesimizi kısıyor. Gözümle gördüğüm lincin, yıkımın, ihmalin, noksanlığın; kulaklarımla duyduğum “Biz Hatay’ı terk edeceğiz artık, kimse gelmedi bize, 3 gün aç susuz yattık yağmur altında”, “Allah milletimizden razı olsun, onlar dışında kimse gelmedi buraya, ne haldeyiz soran yok” diyenlerin yalan olduğunu söylüyor. Yetmez gibi afetin 6. gününde bölgeye gönderdikleriyle medyaya “ilk günden bu yana her şey oldukça organizeymiş gibi” içerik pompalıyor, talimatla haber yazdırıyor, hakikati sahadan paylaşanlara “tasmalı hainler” diyenlere sahip çıkıyor. İşte en kötü zamanda dahi işi gücü bırakıp enformasyonla ilgilenen, dezenformatif prodüksiyonlar yapan, troll ordularını sahaya süren, her şeyden çok kirli bilgiyi ulaşılır hale getiren, hakikati sorgulatan o, Gramsci’nin devleti… Hegemonun kim olduğu akıllara kazınsın diye “Ben buradayım, sakın ha!” diye gerçekliğe set çekiyor.&nbsp;Siz de hissettiyseniz varlığını, “devlet yoktu” diyenlere aldırmayın. Vardı, burada, bizlerleydi. Derdi farklıydı.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Not:&nbsp;Serbest Kürsü'de yer alan tüm görüşler yazarlara ait olup, Aposto'nun editoryal bakış açısını yansıtmamaktadır.

Aposto Gündem

Siz de hissettiyseniz varlığını, “devlet yoktu” diyenlere aldırmayın. Vardı, burada, bizlerleydi. Derdi farklıydı.

Depremin Karanlığında Yön Bulmaya Çalışırken: Devlet Nedir?

Notos Dergi

En çaresiz yetişkin hüzünlerimizde bile âlemde yalnız olmadığımızı öğrenmenin verdiği bir tesellidir bu. Edebiyatın tesellisi. Felsefenin sunduğundan belki çok daha şefkatli ve çok daha fazlasını vaat eden bir teselli.

Felsefeden Edebiyata: Orhan Pamuk’un Romanlarında Dünyayı Anlamak ve Sevmek

1Kitap1Mekan

Gececil deneyimler ve tanıklık üzerine keyifli bir sohbetten kalanlar

Geceye Övgü

Yaz döneminde akademik telaşlarla birlikte bir nevi sezon arası vermiş olduk. Ama uzun bir süre böylesi bir duraksamanın yaşanmayacağı konusunda teminat verebilirim. Nitekim bu sürede sevgili Aposto ekibi ile oturduk ve burada durmaksızın büyüyen (ben de buna biraz şaşırdığımı itiraf etmeliyim!) okuyucu topluluğumuz için bu servisi nasıl daha anlamlı hale getirebiliriz diye düşündük.Son aylarda Dilara’nın günlük yaşamından inciler ve varoluşsal krizler şeklinde ilerleyen sayılar genellikle seyahatlerimde doğduğu için istikrar sağlamak gerçekten zorlaşmıştı. İlhamını kaybeden yazar tribine girerek “Bu hafta hiçbir kriz yaşamadım ki, ne yazacağım? Keşke bir sorun olsaydı…” diye söylenirken kendimi yakaladığım zamanlar var. (Abartıyorum tabii, işin şakası.)Ama belli ki yazmayı seviyorum. Hem “Sesine katlanamıyordum, yazılarını okumayı çok seviyorum.” diyen insanlarla birlikte kendi başına bir mecra olmuşken, burası varken yazmaya devam! :)Genel olarak video, podcast gibi ses dosyaları halinde felsefi bilgi aktardığım için “Keşke bu anlattıklarının kitabı olsa…” pek sık karşılaştığım bir talep. Bir felsefe tarihi kitabı yazmak ciddi manada zaman ve emek ister. Fakat bu yine de videolardaki içeriğin yazılı bir arşivi olmasına engel değil.Bu yüzden şöyle bir fikir doğdu, “Her ay bir filozofu konu edinsek, o ayın ikinci haftası filozofa dair bir blog yazısı yazsam, dördüncü haftası ise konuda derinleşmek isteyenler için o filozofa dair kaynak önerilerimi derlesem ve bunlar ayda iki sayı olarak yayınlansa nasıl olur? Örneğin kasım ayını Platon dosyası gibi işleriz.”Böylelikle içeriklerimi izler veya dinlerken elinizde okuyabileceğiniz metinler olur ve okuyarak içselleştirebilenler için bir kitap iddiası olmayan felsefe notları arşivimiz olur. Çünkü bakıldığında Türkçe kaynaklar arasında eksik olan tek şey videolar değil; aynı zamanda yazılı notlar da.Daha iyisi ise bu notlar herkese açık, ücretsiz olacak. Aposto’da premium üyelik başlıyor, premium üyeler ekstra içeriklere erişebilecekler. Bakmanızda fayda var. Ama benim bu her ay yayınlayacağım iki sayı, en başından beri olduğu gibi, ücretsiz bir şekilde takip edilecek. O yüzden ricam yaratmakta olduğumuz bu arşivi daha fazla insana eriştirebilmemiz için paylaşarak destek olmanız.Fakat bu noktada sadece bir duyuru ile ayrılmak istemiyorum, yazmayı özlemişim. :)Felsefe tarihi öldü, ne gerek var ki bu arşive diyenlere karşı bir savunu…

Dilozof

Bir duyurum var

Dilozof döndü!

<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://apos.to/n/dilozof" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Dilozof</a>, büyük sorulara büyük yanıtlar arıyor. Şüpheciliği yaşam tarzı haline getirenler için felsefenin dünü ve bugününden ilginç fikirleri bir araya getiriyor.</h3><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Sorgulanmamış bir hayat yaşamaya değmez mi?Düşünce tarihinin akışını kökten değiştirecek bir ölümdü onunkisi. Yine de isminin bilinirliliğine karşın kendisi hakkında pek az şey bildiğimiz bir düşünürdür Sokrates. Nitekim hiç metin yazmamıştır, ondan geriye hiçbir yazılı kaynak kalmadı. Peki, o halde Sokrates denen bir karakterin gerçekten var olduğunu nereden biliyoruz ve onun öğretilerini çıkarsayabiliyoruz diye soracak olursan, Aristophanes, Ksenefon&nbsp;ve&nbsp;Platon&nbsp;gibi ikincil kaynaklardan.Bu düşünür ve drama yazarları Sokrates’ten bahsetmişlerdir ama bahsettikleri Sokrates kendi aralarında kıyaslandığında pek de tutarlı değildir aslına bakarsan. Yani bu üç büyük kişinin kaynaklarında birbirinden farklı Sokratesler ile karşılaşılır. Özellikle Aristophanes’in Bulutlar adlı oyununda yer alan Sokrates karakteri pek de hoşa gidecek türden bir karakter değildir; erdemli ve bilgi sahibi olmaktan çok aklı beş karış havada komik bir karakterdir o.&nbsp;Daha önemli bir problem ise Platon’un diyaloglarını incelediğimizde karşımıza çıkar. Platon’un tüm diyaloglarındaki baş karakterimiz Sokrates’tir ve Platon, Sokrates’ i konuşturmaktadır ama bu konuşmalardaki düşünceler Sokrates’ e mi aittir yoksa Platon'a mı? Platon kendi fikirlerini anlatmak ve meşruluğunu sağlamak adına mı Sokrates karakterini kurgular? Ya da aksine zaten Sokrates'e ait olan fikirleri bir takım genişletmelerle yazıya mı geçirmiştir?&nbsp;Bu soruların hepsi kesin bir cevaba sahip olmamakla birlikte oldukça önemli sorulardır. Yerli ve yabancı birçok felsefe tarihçisi halen bu sorulara karşı hararetli araştırma ve tartışma içindedir. Örneğin Platon’un erken dönem diyaloglarında Sokrates’in düşüncelerinin daha yoğun olduğunu, geç dönem diyaloglarında ise Sokrates karakteri üzerinden Platon’un orijinal fikirlerinin yer aldığını bilebiliyoruz.&nbsp;Literatürdeki bu krize rağmen, onun hakkında kesin olarak bildiğimiz bazı şeyler var. Çarşı pazar demeden sokak sokak gezip insanlara soru yöneltmesi gibi. Hatta Sokrates, uykuda bir zihinle yaşayan hantal Atinalılara sorular yöneltip onları uykularından uyandırmak adına dürtmesinden dolayı kendisini bir at sineğine benzetir. Onun bu soru sormaya dayalı felsefe yapma biçimi Sokratik Yöntem olarak adlandırılır. Bu noktada tarihsel bir anekdot parantezi açmak gerek. Yöntemin bir diğer adı maiotik. Grekçe, maiotik "doğurtma" anlamına gelir. Eski Yunan’da ve geleneksel kültürlerde yalnızca doğurma yeteneğini kaybetmiş kadınlar ebelik yapardı. Sokrates’in annesi de bir ebeydi. Belki de Sokrates annesinin ebe olmasından etkilenerek annesinin çocuk, kendisinin ise fikir doğurttuğunu düşünerek kendi yöntemini şekillendirmiş olabilir. Onun ölümünden sonra öğrencileri ve Sokratesçi Okullar bu yöntemi sıkça kullanmaya devam ettiler.Felsefe tarihini ondan itibaren "Sokrates'ten Sonra" olarak adlandırmamızı gerektirecek kadar önemli bir yanı var. Kendisinden önceki ve çağdaşları olan tüm düşünürler dünyayı ve evreni anlamaya çalışırken Sokrates anlamaya çalışarak felsefenin soru konusu edindiği zemini değiştirir.Gnotin sauton yani “kendini bil” ifadesi Sokrates’in peşinde olduğu başlıca sorundur. Sofistlerde arete kavramı ustalık, marifet, yöneticilik ustalığı gibi anlamlara gelse de bu ifadenin Sokrates’teki karşılığı yaşama ustalığıdır. Kişi önce kendini yontarak yaşam ustası haline gelmelidir ki daha sonra başkalarının yaşam ustalıklarını göstermede vesile olabilsin. Ancak Sokrates bu yontmayı, bir başkasını yontma olarak değil, kendisini yontma olarak görür.<a bgcolor="#FFCE14" color="#090909" contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-link" fr-original-style="background-color:#FFCE14 !important;color:#090909 !important" href="https://apos.to/s/61f7eeb9d7014900068fff56" rel="noreferrer" style="background-color: rgb(255, 206, 20) !important; color: rgb(9, 9, 9) !important; text-decoration: none; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Devamını oku</a><a bgcolor="#FFCE14" color="#090909" contenteditable="false" fr-original-class="custom-button-link" fr-original-style="background-color:#FFCE14 !important;color:#090909 !important" href="https://apos.to/n/dilozof" rel="noreferrer" style="background-color: transparent; color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Abone ol</a>

Editörün Seçkisi

Düşünce tarihinin akışını kökten değiştirecek bir ölümdü onunkisi. Yine de isminin bilinirliliğine karşın kendisi hakkında pek az şey bildiğimiz bir düşünürdür Sokrates. Nitekim hiç metin yazmamıştır, ondan geriye hiçbir yazılı kaynak kalmadı. Peki, o halde Sokrates denen bir karakterin gerçekten var olduğunu nereden biliyoruz ve onun öğretilerini çıkarsayabiliyoruz diye soracak olursan, Aristophanes, Ksenefon&nbsp;ve&nbsp;Platon&nbsp;gibi ikincil kaynaklardan.Bu düşünür ve drama yazarları Sokrates’ten bahsetmişlerdir ama bahsettikleri Sokrates kendi aralarında kıyaslandığında pek de tutarlı değildir aslına bakarsan. Yani bu üç büyük kişinin kaynaklarında birbirinden farklı Sokratesler ile karşılaşılır. Özellikle Aristophanes’in Bulutlar adlı oyununda yer alan Sokrates karakteri pek de hoşa gidecek türden bir karakter değildir; erdemli ve bilgi sahibi olmaktan çok aklı beş karış havada komik bir karakterdir o.&nbsp;Daha önemli bir problem ise Platon’un diyaloglarını incelediğimizde karşımıza çıkar. Platon’un tüm diyaloglarındaki baş karakterimiz Sokrates’tir ve Platon, Sokrates’ i konuşturmaktadır ama bu konuşmalardaki düşünceler Sokrates’ e mi aittir yoksa Platon'a mı? Platon kendi fikirlerini anlatmak ve meşruluğunu sağlamak adına mı Sokrates karakterini kurgular? Ya da aksine zaten Sokrates'e ait olan fikirleri bir takım genişletmelerle yazıya mı geçirmiştir?&nbsp;Bu soruların hepsi kesin bir cevaba sahip olmamakla birlikte oldukça önemli sorulardır. Yerli ve yabancı birçok felsefe tarihçisi halen bu sorulara karşı hararetli araştırma ve tartışma içindedir. Örneğin Platon’un erken dönem diyaloglarında Sokrates’in düşüncelerinin daha yoğun olduğunu, geç dönem diyaloglarında ise Sokrates karakteri üzerinden Platon’un orijinal fikirlerinin yer aldığını bilebiliyoruz.&nbsp;Literatürdeki bu krize rağmen, onun hakkında kesin olarak bildiğimiz bazı şeyler var. Çarşı pazar demeden sokak sokak gezip insanlara soru yöneltmesi gibi. Hatta Sokrates, uykuda bir zihinle yaşayan hantal Atinalılara sorular yöneltip onları uykularından uyandırmak adına dürtmesinden dolayı kendisini bir at sineğine benzetir. Onun bu soru sormaya dayalı felsefe yapma biçimi Sokratik Yöntem olarak adlandırılır. Bu noktada tarihsel bir anekdot parantezi açmak gerek. Yöntemin bir diğer adı maiotik. Grekçe, maiotik "doğurtma" anlamına gelir. Eski Yunan’da ve geleneksel kültürlerde yalnızca doğurma yeteneğini kaybetmiş kadınlar ebelik yapardı. Sokrates’in annesi de bir ebeydi. Belki de Sokrates annesinin ebe olmasından etkilenerek annesinin çocuk, kendisinin ise fikir doğurttuğunu düşünerek kendi yöntemini şekillendirmiş olabilir. Onun ölümünden sonra öğrencileri ve Sokratesçi Okullar bu yöntemi sıkça kullanmaya devam ettiler.Felsefe tarihini ondan itibaren "Sokrates'ten Sonra" olarak adlandırmamızı gerektirecek kadar önemli bir yanı var. Kendisinden önceki ve çağdaşları olan tüm düşünürler dünyayı ve evreni anlamaya çalışırken Sokrates anlamaya çalışarak felsefenin soru konusu edindiği zemini değiştirir.Gnotin sauton yani “kendini bil” ifadesi Sokrates’in peşinde olduğu başlıca sorundur. Sofistlerde arete kavramı ustalık, marifet, yöneticilik ustalığı gibi anlamlara gelse de bu ifadenin Sokrates’teki karşılığı yaşama ustalığıdır. Kişi önce kendini yontarak yaşam ustası haline gelmelidir ki daha sonra başkalarının yaşam ustalıklarını göstermede vesile olabilsin. Ancak Sokrates bu yontmayı, bir başkasını yontma olarak değil, kendisini yontma olarak görür.Sokrates sürekli olarak içinden bir ses duyduğunu ve bu sesin nasıl davranması gerektiğini söylediğini söyler. Bu sese daimon adını vermiştir. Daimon Antik Yunanca’da cin, kader anlamına gelir. Kader ise, pay, ölçüdür. Kader, insana kendine düşen payını/ölçüsünü hatırlatır, onu ölçüye vardırır. Bu sesi yani bir başka deyişle insanı ölçüye götüren sesi veren Hybris’dir.&nbsp;Ölçüyü bulan insan ise artık Harmonia’dır. Daimon; hepimizin içinde olan bize yol gösteren ve “bunu yap” veya “hayır bunu yapma” diyen bir ses. Sokrates’in bahsettiği daimon aslında günümüzde bir çeşit “vicdan” olarak da adlandırılabilir.&nbsp;Bakıldığında Sokrates kendisinde Tanrı’nın sesini duyduğunu, Tanrı’nın sesini taşıdığını söyleyen oldukça dindar bir insan ve ahlak filozofudur. En ilginci de bir ahlak filozofunun ahlaksızlık yüzünden idam edilmesi olsa gerek.Sokrates insan doğasına karşı iyimserdir, ona göre insan kötü bir varlık olamaz. Yine ona göre insanı kötü kılan şey daimon'unu dinlememesi, doğasını yontmamasıdır. Demek ki, Sokrates’e göre iyinin ve kötünün yargıcı kişinin kendisidir, toplum değil.Peki Sokrates için ahlaklı bir yaşamın anahtarı nedir? Neye ahlaklı diyor neye ahlaklı değil diyor olabilir? Bu sorular bizi arete kavramını irdelemeye itiyor.Arete; Greekce erdem anlamına geliyor. Bu erdemi şöyle tanımlayabiliriz, bir şeyin doğasına uygun olarak hareket etmesi. Örneğin bir bıçağın aretesi iyi kesmek, bir atın aretesi hızlı koşmak ise, bir insanın aretesi ise mutlu olmaktır. Fakat bu mutluluk Sokrates’te günümüzdeki gibi hedonistçe bir anlamda mutluluk değildir. Tahmin edeceğiniz gibi Sokrates’in arete'yi&nbsp;kavrama biçimi bugünkünden oldukça farklı. Onun için mutluluk veren tek bir şey vardır o da bilgi. Ancak kendi hakkında, hayat hakkında daha fazla bilen insan mutlu olabilir. Çünkü erdem bilgidir, bilgi ise mutluluktur. Aynı zamanda Sokrates’e göre bilen insan asla bilerek kötülük yapmaz. Kötülük yapmasının temelinde bilgisizlik yatar. Bu açıdan bakıldığında erdem, mutluluk ve doğru yaşam Sokrates’te bir ve aynı şeydir.Bu biraz naif bir düşünce olarak gelebilir çünkü düşünülünce söylediği şey aslında şu, iyiyi bilen bir insan zorunlu olarak iyi olanı yapar. Bir insanın bilerek veya kasıtlı olarak kötülük yapamayacağını düşünür çünkü hata bilmeden yapılır. Düşünsenize siz hiç bilerek hata yaptınız mı? Bile bile yanlış olanı seçtiniz mi, bile bile size zarar verecek olanı? Bunu romantize etmiyorum yani aşk da bile bile tutsaklıktır demek istemiyorum. Burada kastettiğim iki yol arasından, iki tercih arasından yanlış olanı veya kötü olanı seçmemizin nedeninin o konu hakkında yeterince bilgimizin olmadığına işaret etmesidir.Sokrates demokrasi tarafından Atinalı gençleri ayartmak, ahlakını bozmak ve Atina tanrılarının yerine yenisini koymakla suçlanmıştır ve bildiğiniz gibi Atina tanrıları bundan önce oldukça antropomorfik bir biçimde yani insan biçimindeydi. Hırsızlık yapıyorlar, ağlıyorlar, yalan söylüyorlar ve kıskanıyorlardı Zeus, Hera gibi. Fakat Sokrates bu tanrıları yerine daimon'unu koydu.&nbsp;Herhangi bir şekilde siyasi hayatı gözlemliyorsanız bunu çok net bir biçimde anlayacağını düşünüyorum, Sokrates’in birinin çarkına çomak soktuğunu söylemek oldukça mümkün. Birilerini rahatsız etmiş olmalı, siyasi yaşamdaki birilerini belki de. Zaten kendini bir “at sineği” olarak tanımlayan bir filozofun birilerini rahatsız etmemesi mümkün değil sanırım.&nbsp;Bu ölümün altında yatan gerçek sebep onun demokrasi karşıtlığı olabilir. (Platon demokrasi düşmanı mıydı adlı videomda bahsetmiştim) Hem Sokrates hem de Platon, demokrasinin yanlış ellerde bir tiranlığa yani zorbalığa dönüşebileceğini söylemekteydiler. Nitekim tam da öyle olmuştur. O çok eleştirdiği demokrasi tarafından baldıran zehri ile idam ediliyor Sokrates. İşte tam da bu noktada onun ölümü diğer ölümlerden farklılaşıyor çünkü Sokrates istese idam cezasına mahkum olmaktan kaçabilirdi.&nbsp;Peki Sokrates neden kaçmadı? Çünkü onun için her insan, her şeyden önce davranışlarıyla ilgili kendine hesap vermekle yükümlüdür. Sokrates tüm bunları söyledikten sonra cezaevinden kaçsaydı veya yargıçlardan af dileseydi ya da en olmadı yargıçlardan indirim isteseydi en başında kendisine karşı yükümlü olduğu erdemlilik sınavını geçemeyecekti. Eğer düşünceleriniz uğrana ölmeyi göze alamıyorsanız onların doğru olduğundan nasıl emin olabilirsiniz?!&nbsp;O yüzden Sokrates’te ne kaçmayı ne yardım istemeyi ne de af dilemeyi seçti ve şöyle dedi&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(233, 228, 219); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(233, 228, 219); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Tüm yaşamımı Atina’da sürdürdüm. İsteseydim bu kenti bırakıp gidebilirdim. Atina’dan ayrılmam için hiçbir engel yoktu fakat bu yapmadım. Yetmiş yıllık yaşamım boyunca Atina yasalarının korunmasına sığındım. Bu yasaların tüm koruyuculuğundan yararlandım. Böyle davranmakla içimden gelen bir yükümlülük altına girdim. Bu yükümlülük tüm yaşamımı bağladığım yasalara uymaktır. Şimdi, bu yasaların tam hakkımda uygulayacakları bir karara uymazsam, içimden verdiğim olduğum bir söze uymamış olurum. Başka bir kente gitsem de bu kentin insanları bana haklı olarak Atina’nın yasalarını bozduğum için, haklı olarak, bu kez kendi yasalarına uymayacağımı söyleyecekler ve bana iyi gözle bakmayacaklardır.” </blockquote>Burada Sokrates’in her şeyden önce söylemek istediği şey bir insanın kendine karşı dürüst olması gerektiğidir. Hepimizin üstüne düşen yegane yükümlülükte bu değil midir?Ama burada şunu sormak istiyorum, bu yükümlülük düşünceler uğruna ölmeyi de gerektiriyor mu yeri geldiğinde? Ne dersin?

Sokratik Krizler...

Sorgulanmamış bir hayat yaşaya değmez mi?

Bazen imgeler sayfalarca açıklamadan çok daha fazla şeyi çok daha güçlü bir biçimde anlatır. Tıpkı MÖ 3500'te bugünkü Girit adasında doğan Minos medeniyetinin yaşam üzerine binlerce yaprak yazmak yerine sanatlarında, kültürel pratiklerinde tekrar eden bazı desenler kullanarak anlatmaya çalıştıkları gibi. Birbiriyle kesişmeyen paralel doğrular, sınırlar, gruplar yok yaşamda. Bağlantısal, ilişkisel bir döngü var. (Beyin ve Sinir Cerrahisi Uzmanı Prof Dr Türker Kılıç’ın <a fr-original-style="" href="https://www.youtube.com/watch?v=4TgWsvmIY10" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; text-decoration-skip: objects; touch-action: manipulation; -webkit-user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Yeni Bilim&nbsp;Bağlantısallık, Yeni Kültür: Yaşamdaşlık</a> kitabında beyin özelinde anlattığı gibi ya da.)<img src="https://images.aposto.com/2022/0/6/1642246460919.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="2.66" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bu açıdan bakıldığında Minos medeniyetinin sanatla dışa vurduğu hakikati görmekten bizi uzaklaştıran şeyin yine medeniyet olması ne kadar ironik! Bu ironi Yunanca bir kavramda dile gelir, φάρμακον (phámakon). Bugün farmakoloji, eczabilim kelimesinin de kökenini oluşturan bu kavram üç anlamın birleşimidir: Çare, zehir ve günah keçisi. Fransız düşünür Jacques Derrida, “Platon’un Eczanesi” adlı kitabında pharmakon kavramından yola çıkarak kavramların kendi kendisinde kesin bir şekilde belirlenmemiş olmadığını gösterir. “Her şey içinde bulunduğu bağlam ile anlamlıdır.” O halde insan, kültür, teknik, medeniyet kavramımız ne olursa olsun, onu bağlamın dışarısına çıkartarak sabit bir tanım yapılması olanaksızdır. Kültür, medeniyet ve teknik çare midir, zehir midir? İnsanın doğa karşısında hayatta kalmak için ürettiği teknik bugün de bir açıdan kendi kendisini yok etmesine yol açıyor olabilir mi?&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/0/6/1642288816554.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.59" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bu noktada peşi sıra kriz senaryolarından bahsetmeden önce bu krizin kökensel nedeninin üstündeki perdeyi kaldırmak adına bazı sorular üzerine düşünmeye davet ediyorum sizi: İnsan için insan olmak ne anlama geliyor? Kendimizi içinde bulduğumuz bu doğada nasıl anlamlandırıyoruz?<img src="https://images.aposto.com/2022/0/6/1642288930700.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="2.05" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bu sorular vazgeçilmez olarak insanın doğayla ilişkilenme biçimleri üzerine düşünmeyi gerektiriyor. İlişkiselliği tamamen unutulan, insan-doğa, doğa-kültür, insan-hayvan gibi ikilikler, ayrımlar, çatışmalar üzerinden kavranan çarpık ve tehlikeli bir yaşam kavrayışımız var hala. Bu yüzden Aydınlanma geleneğinin öznesinin gözden düşmeye başladığı 19. yüzyıldan itibaren başta Friedrich Nietzsche ve Martin Heidegger&nbsp;gibi insanı bulunduğu dünyadan soyutlamayan düşünürler, Sokrates öncesi Yunan düşüncesine bir açıdan geri dönüşü temsil ederler. Heidegger’e göre Yunan doğa felsefesinin üzerinden yüzlerce yıl geçmesine rağmen varlık sorusunun hala yanıtlanamamış olmasının nedeni kadim Greklerin varlığa yönelik organik, yekpare kavrayışının bir noktada terk edilmiş olmasıdır.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/0/6/1642289122099.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.22" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bu terk ediş, insanın düşünen bir hayvan olarak belirlenmesi ve diğer varlıklarla arasında sınır çizilmesi meselesi milattan önce 4. yüzyılda yaşamış Yunan filozof&nbsp;Aristoteles’e kadar geri götürülebilir. Aristoteles felsefesinde animal rationale (düşünen hayvan), yalnızca akıl sahibi olma, mantıksal karar verme, düşünüp taşınmadan ibaret değildir; sanat ve tekniğe dair becerilere de sahip olmayı gerektirir. Sadece hedeflerine ulaşmak üzere eyleme geçen değil aynı zamanda sanat ve teknik üretmek adına doğayı araçsallaştıran hayvanlarız. Bu yüzden batı dünyasında insanın diğer şeylere karşı üstün ve ayrıcalıklı konumda olduğu düşünülmüştür. Ve sonrasında kaçınılmaz olarak insanı merkeze alan, hiyerarşik bir ilişkilenme biçimi kuruldu.<img src="https://images.aposto.com/2022/0/6/1642289206735.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.78" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Heidegger, insanı Aristoteles’in animal rationale kavramından farklı olarak, insanın yetilerin içerisine sıkıştırılamayacağını söyler. İnsan ne aklıdır, ne akıl-beden ikiliği üzerinden tanımlanan öznedir. Onun Dasein adını verdiği bu insanın, en temel karakteristiği onun dünya içerisinde diğer şeylerle birlikte varoluşudur. Nitekim dünyanın içinde olmak bir nesnenin kutunun içinde olmasına benzemez; burada dönüştürücü bir ilişki vardır. İnsan kendisini yaşadığı şeylere taşır ve bu etki ile değiştirdiği dünya en sonunda geri dönerek kendi kendisini de dönüştürmesine yol açar. O yüzden bu bağlantısal, döngüsel, dev etkileşim ağlarının kendisini, -yani yaşam fenomenini- felsefi bir mesele olarak görmemiz sanıyorum ki en büyük kusurumuz. Nitekim bugün kapımızda bizi bekleyen en büyük krizler, iklim değişikliği, ormansızlaşma, hava, su, toprak kirliliği, endüstriyel hayvancılık, karbon ayak izimiz, plastiklerimizle yarattığımız yedinci kıta ve daha türlü felaket insanın kendisini diğer varolanlardan ayrı konumlandırması ve doğayı istediği yönde yakışıksızca dönüştürebilme hakkını kendisinde görmesiyle ortaya çıktı.<img src="https://images.aposto.com/2022/0/6/1642289237964.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Yine de kişisel olarak insanlığın henüz emekleme döneminde olduğunu düşünüyorum. İnsan ve hayvan hakları, demokrasi, cinsiyetler arası eşitlik, cinsel yönelim özgürlüğü gibi konularda (henüz hayal ettiğimiz yerde olmasak da) yol alan insanlığın -eğer gerekli adımların atılması konusunda kitlesel olarak siyasilere baskıda bulunursak- böylesi bir radikal dönüşümün de üstesinden gelebileceğine inanıyorum. “Henüz” çok geç değil.

Platon ile ilgili hikayeler