Seri editörü: Derya Gürses TarbuckYazı: Yavuz UnatTürk bilim tarihi yazıcılığı Salih Zeki Bey (1864-1921) ile başladığını söylemek yanlış olmaz. Âsâr-ı Bâkiye(1) bu alanda en önemli eseridir. Salih Zeki Bey, bu eserini matematiğin her dalına dair muhtelif zamanlarda yazılmış olan temel yapıtları esas kabul ederek, Doğulu bilginlerin Eski Yunan matematiği üzerine neler ilave ettiklerini ve bunları, Batılılara ne düzeyde teslim ettiklerini bildirmek amacıyla kaleme almıştır.Türkiye’de bilim tarihi araştırmalarının tanınması ve sevilmesinde öncü olan bir diğer isim Adnan Adıvar’dır (1882-1955). Paris’te iken La Science chez les Turcs Ottomans(2) adlı eserini kaleme almıştır. 1940 yılında bu eseri geliştirerek İstanbul’da Osmanlı Türklerinde İlim adıyla yeniden basmıştır.Türk bilim tarihçiliği Sayılı’nın (1913-1993) Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde açtığı kürsüyle kurumsallaşmış ve akademik olarak faaliyetlerini sürdürmeye başlamıştır. Günümüzde Türkiye’de bilim tarihi araştırmaları birçok üniversitede bölüm ve anabilim dalı bazında sürdürülmektedir. Sayılı’nın Türk bilim tarihçiliğine yaptığı en önemli katkı Ortaçağ İslam Dünyası’nda Müslümanlar ve özellikle Türkler tarafından kaleme alınan bilimsel yapıtlara yönelik araştırmaları sistematik bir biçimde başlatmış olmasıdır. Sayılı, Harvard’da bu alanın akademik anlamda kurucusu kabul edilen George Sarton’un yanında doktorasını tamamladı ve bu alanda ilk doktora yapma imkânına erişti (1942). Sayılı’nın doktora tezi İslam Dünyasında Bilim ve Eğitim Kurumları adını taşımaktadır. Türkiye’ye döndükten sonra ise Amerika’da çalıştığı İslam Dönemi gözlemevleri konusuna ilişkin olarak İslam Dünyası’nda Gözlemevleri(3) adlı eserini yayımladı. Burada temel tezi gözlemev lerinin bir kurum olarak ilk defa İslam Dünyası’nda kurulduğudur. Sayılı birçok öğrenci yetiştirdi ve bilim tarihinin gelişimine katkıda bulundu. İlk bilim tarihi çalışmaları daha çok astronomi, fizik ve matematik ağırlıklı olmasına karşın, günümüzde bilimin birçok dalında bilim tarihi araştırmaları yapılmaktadır.Bilim tarihi akademik bir disiplin hüviyetini; Auguste Comte (1798-1857), Paul Tannery (1843-1904), Henri Poincaré (1854-1912) ve Pierre Duhem (1861-1916) gibi bilim tarihçilerinin ve bilim felsefecilerinin etkisi ile bilim tarihi araştırmalarına yönelmiş olan George Sarton’ın (1884-1956) 1936 yılında Harvard Üniversitesi’nde bilim tarihi doktora programını kurmasıyla kazanmıştır. Sarton’a göre bilim tarihi bir keşifler hikâyesi değildir; keşifler geçicidir; bir süre sonra eski keşiflerin yerini yenileri alır. Bir bilim tarihçisinin asıl görevi keşifleri kaydetmek değil, bilimsel düşüncenin gelişimini, yani insan bilincinin gelişimini açıklamaktır. Pozitivist bir bakış açısını sergileyen bu görüş, bilim tarihi tezinin ve disiplininin kurulmasında etkili oldu ve Sarton’dan sonra bilim tarihi, insanı ve insan aklının gelişimini anlamanın en önemli araçlarından biri olarak görüldü.Sarton, bu alanda yetişmek için üçlü bir eğitimden geçmek gerektiğini söyler ve yöntemi bu üçlü eğitim üzerine kurar. Bilim tarihçisi;<ol fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">diğer kültür tarihçileri gibi, metinleri okuyup doğru anlayacak kadar klasik dillerden birini (Arapça, Farsça, Latince, Yunanca, vs.) öğrenmelidir.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Diğer kültür tarihçileri gibi, tarih bilimini öğrenmeden işe girişmemelidir.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Hem içinde bulunduğu hem de çalıştığı dönemin bilimsel bilgisini öğrenmelidir.</li></ol>Günümüzde bilim tarihi en önemli araştırma alanlarından birisidir. Ancak Sarton’un tanımladığı bu alana ilişkin pozitivist yöntem dışında başka yöntem arayışları da devam ederek bu disiplini ve disiplindeki araştırmaları yönlendiren değişik yöntemler ve bakış açıları ortaya atılmıştır. Günümüzde Sarton ekolüne en ciddi eleştiri Thomas Kuhn tarafından yapılmıştır. Ona göre Sarton ve pozitivistler bilimin içsel dinamiklerini ele alıyorlar ancak bilimin gelişiminden sorumlu olan dışsal etkileri yok sayıyorlardı. Bilimin gelişimi, ekonomik, kültürel, sosyal gelişime bağlı olarak yeniden yorumlanmalıydı. Kuhn’un ileri sürdüğü bilimin sosyal tarihi anlayışı ile yeni nesil araştırmacılar, bilimin sosyal tarihine yönelmeye başladılar.George Sarton’un bilim tarihindeki kurucu rolü konusunda Türkçe literatürde fikir verebilecek bir kitap kendisinin toplu makalelerinin bulunduğu bir derlemedir.(4)<img src="https://images.aposto.com/2022/6/4/1658400311239.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.74" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Yazının dipnotlarına&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.notion.so/apostonews/Bilim-Tarihi-G-ncesi-T-rkiye-de-Bilim-Tarihi-al-malar-n-n-Ba-lang-c-Bilim-Tarihinde-Anglo-Ameri-1d5e81e09cc64aa3aefb67d61561fa7c" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradan&nbsp;</a>ulaşabilirsiniz.

Toplumsal Tarih

Günümüzde bilim tarihi en önemli araştırma alanlarından birisidir.

Türkiye’de Bilim Tarihi Çalışmalarının Başlangıcı

<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Heraklitos</li></ul>Eserde ilk göze çarpan eli kafasında ön plana yerleştirilmiş düşünceli bir adamdır. Bu figür Raffaello’nun ilk çizimlerinde görülmez ve sıva analizi de bunun sonradan eklendiğini gösterir. Bu figürün, “ağlayan filozof” olarak bilinen Sokratik öncesi Yunan filozofu Heraklitos’u temsil ettiği düşünülür. Diğer figürler başkaları ile etkileşim halindeyken o tek başına oturmuş düşünmekte ve çalışmaktadır. Bu da ona gizemli bir hava katıyor.<img src="https://images.aposto.com/2022/10/6/1668262358290.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.81" width="550" alt="Heraklitos" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Raffaello’nun bu figür için Mikelanj’dan esinlenildiği düşünülmekte.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Öklid</li></ul>Geometrinin kurucus Öklid. “Elementler” adlı çalışması 2.000 yılı aşkın bir süre Matematik ders kitabı olarak kullanıldı.Pisagor’un simetrik olarak diğer tarafında duran Öklid bir pergel yardımıyla öğrencilerine ders vermektedir.<img src="https://images.aposto.com/2022/10/6/1668262471043.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.50" width="550" alt="Öklid" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> Rönesans stilini Roma ve Milano'ya getiren İtalyan mimar Bramante olarak tasvir edilmiştir.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Anaksimandros</li></ul>Miletli, Sokrates öncesi önemli filozoftur. Çalışmalarını yazıya döktüğü bilinen ilk filozof ve aynı zamanda fikirleri geometri, coğrafya ve astronomiyi etkileyen erken dönemden gelen bir düşünürdü.<img src="https://images.aposto.com/2022/10/6/1668262582905.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.00" width="550" alt="Anaksimandros" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> <ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Sokrates</li></ul>Zeytin yeşili kıyafetiyle karşımıza çıkan Batı Felsefesi’nin kurucusu Sokrates, her zaman olduğu gibi sorularıyla çevresindekileri derin düşüncelere sevk etmektedir. Hemen sağında bulunan zat ise Atinalı asker, hatip ve devlet insanı Aeschines’tir.<img src="https://images.aposto.com/2022/10/6/1668262642585.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.82" width="550" alt="Sokrates ve Aeschines" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> <ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Platon</li></ul>Batı felsefesinin ikinci kurucusu. Aristoteles'in öğretmeni, Sokrates'in öğrencisi. Batı'daki ilk yüksek öğretim kurumu olan Akademia’yı kurdu. Kapısına da “Geometri bilmeyen giremez.” yazdırdı. Teorik olanla ilgilenen Platon, yukarıyı gösteren eli ile bilginin tüm kaynağı olarak gökleri gösterir.Elinde tuttuğu eser ise Timaeus.Rafaello, Platon’u Da Vinci olarak tasvir etmiştir.<img src="https://images.aposto.com/2022/10/6/1668262694340.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.81" width="550" alt="Platon" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> <ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Aristoteles</li></ul>Batı kültürünün ve felsefesinin her yönünü etkilediğini dile getirmemek mümkün değildir.<img src="https://images.aposto.com/2022/10/6/1668262774365.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.81" width="550" alt="Aristoteles" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> <ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Pisagor</li></ul>Matematik, ahlak, müzik, metafizik ve daha fazlasına katkıda bulunan en önemli filozoflardan biri.<img src="https://images.aposto.com/2022/10/6/1668262852304.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.93" width="550" alt="Pisagor" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Pisagor’un hemen önünde yer alan küçük tabloda Pisagor’un müzik ve matematik üzerine teorilerini görebiliriz. Pisagor matematik alanında ve bilimsel keşifleriyle bilinse de ruh göçüne de inanırdı. Bu yüzden figürün Platon tarafına yerleştirilmesi mantıklıdır.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Diyojen</li></ul>Merdivenlerde tek başına oturan bu yaşlı adam Diyojen’den başka biri değildir.<img src="https://images.aposto.com/2022/10/6/1668263039375.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.82" width="550" alt="Diyojen" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Diyojen Platon'un derslerini sabote etti ve Büyük İskender'le (yüzüne karşı) alay etti. Çağının ikiyüzlülüklerine, önemsizliklerine ve iddialarına karşı bilinçli bir protesto içinde yaşadı. Bu kararı nedeniyle toplumdan uzakta yoksulluk içinde yaşamayı seçti.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İbn Rüşd</li></ul>İslam alimi ve Endülüs bilgini. Felsefe, teoloji, tıp, hukuk, dilbilim, psikoloji ve daha pek çok alana katkıda bulundu. Aristoteles üzerine tercüme edilmiş yorumları, Rönesans'ın kıvılcımını çıkarmaya yardımcı oldu.<img src="https://images.aposto.com/2022/10/6/1668263136936.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.90" width="550" alt="İbn Rüşd" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> <ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Epikuros</li></ul>Filozof ve Platonizm’e alternatif olan Epicureanism'in kurucusu. Öğretileri, bazen bir tür materyalist hedonizm olarak yanlış sunulsa da insan memnuniyetini sağlama yoluna odaklandı.<img src="https://images.aposto.com/2022/10/6/1668263194491.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.47" width="550" alt="Epikuros" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> <ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Carneades</li></ul>Skeptizm’in kurucusu olan Carneadas Stoacılık ve Epikürcülüğün yandaşlarına karşı, insanın gerçeği ortaya çıkarma yeteneğini sorgulayarak tepki gösterdi.<img src="https://images.aposto.com/2022/10/6/1668263277818.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.64" width="550" alt="Carneadas" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"> <ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Apelles</li></ul>Rafaello burada kendisini Apelles olarak tasvir etmiştir. Ressamların tablolarına kendilerini yerleştirmelerine aşinayız. Apelles ise Antik Yunan’ın en önemli ve aynı zamanda Büyük İskender’in ressamıdır.<img src="https://images.aposto.com/2022/10/6/1668263387709.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.00" width="550" alt="Apelles" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">

Yıldızlı Bir Hikâye

Gelelim tablonun içindeki figürler kim ve neyi temsil ediyorlar, bir göz atalım.

Tablo ve Tablonun İçindeki Figürler

Felsefe ile ilgilenmeye karar verdik diyelim. Açtık bir tarih kitabı, ne görürüz? Eski Yunan uygarlığında başladığını. Felsefenin M.Ö. 6 yüzyılda bugünkü İzmir ile Gökova körfezi arasında kalan İyonya’da başladığı kabul edilir. Bilim ile olan ilişkisi dikkate alındığında aslında bu türden düşünsel bir etkinliğin Antik Yunan’dan önce Mısır, Hint, Çin gibi Afrika ve Asya uygarlıklarında ortaya çıkması gerekmez miydi? Nitekim matematik, geometri ve astronomi çalışmaları tarihte ilk kez Mısır ve Mezopotamya toplumlarında görülür.Mısırlıların soyut düşünme yeteneklerine rağmen bugün literatürde bir “Mısır Felsefesi” yok. Geçen sayıda önerdiğim kaynaklara baktıysanız olmadığını fark etmişsinizdir belki. Hâliyle bu durum akla şu soruyu getiriyor; pek çok açıdan gelişmiş Doğu uygarlıkları varken felsefe neden Antik Yunan’da başladı? Felsefe bir Yunan mucizesi mi?İlk bakışta bu sorunun yanıtının literatürün oluşturulmasında uygulanan siyaset ile ilgili olduğu düşünülebilir. Fakat felsefenin herhangi bir düşünceden farklı olarak kendine özgü doğası ele alındığında bu türden bir etkinliğin gerçekten de ilk kez İyonyalılar tarafından yapıldığı görülür.Alan Watts, Doğu’nun ve Batı’nın Psikoterapisi adlı kitabında felsefeden eğer düşünceleri sistematik bir şablona oturtma, temellendirme, sınama yani özetle eleştirel bir pratiği anlıyorsak Doğu'da böyle bir aracın olmadığını söyler. Hatta Watts’a göre Budizm bile bir felsefe değildir, o bir inancın içerisindeki eleştiri ve aydınlanma hareketini temsil eder.Bu durumda bundan 2500 sene önce Yunan uygarlığında ne oldu da böyle bir pratik ortaya çıktı? İyonyalılarda olan ama Doğu toplumlarında olmayan şey neydi? Bu soruyu yanıtlamak günümüzde benzer bir zihinsel atılımı nasıl gerçekleştirebileceğimiz konusunda bize ipuçları verebilir.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Pratiğe Karşı Teori</h3>1930 ve 40’lı yıllarda İstanbul Üniversitesi Felsefe Bölümü'nde ders veren Almanyalı düşünür Ernst von Aster,&nbsp;her bilimin meydana gelmesinde iki sebep olduğunu söyler:<ol fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Evrenin yapısına dair bilgi sahibi olmak.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Edinilen bilgi ile doğaya hükmetmek, yani pratik fayda sağlamak.</li></ol>Antik Yunan’da phílos (sevmek) + sophía (bilgelik) köklerinden gelen philosophía&nbsp;(felsefe) kelimesi, pratik ihtiyaçlarımızı karşılamaya yönelik zanaatleri kapsayan&nbsp;tékhnē&nbsp;(teknik) kelimesinin karşıtı olarak kullanılıyordu. Yunanlar, fayda gözetmeksizin hakikati anlamak için saf bir merakla düşündüler. Buna karşın Mısır’da matematik ve geometri tarımsal faaliyetleri düzenlemek ve verimliliği arttırmak için geliştirilmişti.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çok Kültürlülük</h3>Doğu uygarlıkları, üç tarafı denizle çevrili Yunanistan’ın çok sesli düşünce ortamı geliştirebilmek için sahip olduğu jeopolitik avantaja sahip değildi. Yunanistan’daki yoğun kolonileşme ve ticaret faaliyetleri doğu - batı sentezi gerçekleştirilmesine ve böylelikle farklı kültürel motifleri barından bir kimliğin inşa edilmesine yol açtı.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Boş Zaman</h3>Abraham Maslow’un ihtiyaçlar piramidinde özetlendiği gibi, entelektüel aktivitelerin yapılması için öncelikle fizyolojik ihtiyaçların, güvenlik ve aidiyet ihtiyaçlarının giderilmesi gerekir. Antik Yunan toplumunu oluşturan üç büyük kabileden biri olan İyonyalılarda, denizcilik ve ticaretle geçimini sağlayan boş zamana sahip, zengin bir sınıf mevcuttu.Özetle, Bertrand Russell’ın&nbsp;söylediği gibi, “Tembellik medeniyetin direğidir!” Boş karın ve işle dolu zamanda felsefe yapılmaz.<img src="https://images.aposto.com/2022/9/2/1665482684212.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.00" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><figure fr-original-style="" style="margin: 0px 0px 1em; box-sizing: border-box;"><figcaption fr-original-style="text-align: center;" style="text-align: center; font-style: italic; box-sizing: border-box;">Thales. Günümüzde Lübnan sınırları içindeki Baalbek'e yakın Suweydie'den Roma mozaiği. Kaynak:&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.livius.org/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">livius.org</a></figcaption></figure><hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Devlet Yapısı</h3>Antik Yunan, polis&nbsp;adı verilen özerk şehir devletlerinden oluşuyordu. Yurttaşlar, (kadınlar, köleler ve yabancılar hariç) fikirlerini kamuoyuna sunma ve tartışma özgürlüğüne sahipti. Buna karşın Doğu uygarlıklarında çoğulcu ve demokratik olmayan, merkezî otorite ile yönetilen bir devlet yapılanması mevcuttu. Gücünü tanrıdan alan yöneticinin hükmü mutlaktı; hâliyle bu toplumlarda değişime açık ahlak ve hukuk sistemi yoktu.<h3 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İnanç</h3>Antropomorjik Yunan dinini Homeros gibi şairler yaratmıştı. Kutsal kitapları, değiştirilemez kuralları, teşkilatlanmış din insanları sınıfı yoktu. Böylelikle ilk filozoflar yerleşik inanç sistemini eleştirerek, doğayı doğaüstü güçlerle açıklamayı reddetti. Varlığa ilişkin sorulara rasyonel yanıtlar vermeye çalıştı.Elbette Yunan felsefesinin gelişiminde Doğu uygarlıklarının da etkisi oldukça büyüktü. Thales, Pythagoras, Platon gibi düşünürlerin öğretilerinde doğrudan Mısır etkisini gözlemleyebiliriz. Bu açıdan Yunanistan’da ortaya çıkan felsefi öğretilerin tamamen özgün olduğunu söylemek mümkün değil. Gerçi yeryüzünde hiçbir fikrin “tamamen” orijinal olması da mümkün değil. Sahi, nedir orijinal olmak? (Neyse, bu ayrı bir tartışmanın konusu…)2500 yıl önce felsefe ve bilimin başlangıcına yol açan faktörler bunlardı. Malcolm Gladwell’in Çizginin Dışındakiler adlı kitabında söz ettiği gibi başarı sadece kişilere bağlı değildir; gerekli tüm koşulların kesişmesini gerektirir. O hâlde felsefe İyonyalıların mucizesi değil, bir bakıma şanslarıydı. Sahip oldukları toplumsal avantajları doğru biçimde kullanmalarıyla ortaya çıktı. Bu sayede&nbsp;Stefan Zweig’ın söylediği gibi İnsanlık Yıldızının Parladığı Anlar’dan biri gerçekleşmişti.O hâlde sorum şu, insanlığın yıldızının yeniden parlaması için sence ne gerek?2 hafta sonra yayımlanacak olan sayıda Eski Yunan Felsefesine dair kaynaklar paylaşacağım. O vakte kadar esenlikle ve merakla kal!

Dilozof

İnsanlığın yıldızının parladığı anlardan birine giden yapı taşları.

Felsefe, Bir "Yunan Mucizesi" mi?

Annemizin tarifini izleyerek bir yemek yapmak, mobilyacıdan aldığımız bir kitaplığı inşa etmek, hatta bir labirentte yolunu bulmak bile algoritmik işlerdir.Tekrar edilebilir kolay adımların izlenmesi işlemi olarak algoritma ise adını, Orta Çağların en büyük matematikçilerinden birinden almıştır.Harezm, (eski) Aral Gölü’nün güneyinde, günümüzde kısmen Özbekistan ve kısmen Türkmenistan sınırları içinde bulunan tarihî ve coğrafî bir bölgedir.Bölgenin isminin nereden geldiği tartışılır olmakla beraber, düşük rakımından dolayı “alçak (yükseklikteki) bölge” anlamında bir Farsça veya Avestaca tabirden <a fr-original-style="" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Khwarazm" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">geliyor olabilir</a>. Tarih boyunca hem İrani hem de Türki dilleri konuşan halklara ev sahipliği yapan Harezm bir sürü aydını da doğurmuştur.Bu&nbsp;aydınlardan biri,&nbsp;Ebû Ca'fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî,&nbsp;ya da kısaca Hârizmî&nbsp;isimli matematikçi, gökbilimci, ve coğrafyacıdır.<img src="https://images.aposto.com/2022/3/2/1650967837864.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.79" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Hârizmî,&nbsp;trigonometri, aritmetik, coğrafya ve astronomideki başarılarının yanında, eserleri yoluyla Avrupa’ya ondalık sayı sistemini ve Hint-Arap rakamlarını <a fr-original-style="" href="https://archive.org/details/concisehistoryof0000stru_m6j1" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tanıtan kişidir</a>.Trigonometri ve geometri alanlarında pratik problemlere kolayca anlaşılabilen adımsal işlemler geliştirmiştir. Kendisinin ardından bu adımsal yönteme Hârizmî yolu&nbsp;denir.el-Hârizmî’nin adı, Orta Çağ Latincesine algorismus&nbsp;olarak geçirilmiştir. Eski Fransızcaya alınırken ilk başta sadece Hint-Avrupa rakamlarının ondalık sistemini ifade eden algorisme,&nbsp;zamanla her türlü adımsal çözüm yöntemi anlamına genişler.Orta İngilizceye algorism&nbsp;olarak geçerken, Çağdaş İngilizcede yanlış olarak Yunanca “sayı” kelimesi arithmós αριθμός&nbsp;bir bağ kurulup, algorithm yazılışına <a fr-original-style="" href="https://www.etymonline.com/word/algorithm#etymonline_v_8145" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">evrilir</a>. Günümüz Türkiye Türkçesinde de benzeri bir yazım tekrarlanmaktadır algoritma kelimesinde.Hârizmî’nin büyük şaheseri, Türkçeye “Tamamlama ve Dengeleme Yoluyla Hesaplama Hakkında Kapsamlı (Özlü) Kitap” olarak çevirebileceğimiz, nam-ı diğer el-Cebir&nbsp;(al-Jabr&nbsp; ٱلجبر) <a fr-original-style="" href="https://wblog.wiki/tr/The_Compendious_Book_on_Calculation_by_Completion_and_Balancing" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">eseridir</a>. Bu isim Latince yoluyla Avrupa dillerine algebra kelimesini <a fr-original-style="" href="https://www.etymonline.com/word/algebra#etymonline_v_8140" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">bağışlamıştır</a>.Cebir farklı anlamlar ifade eden, yaşlı bir Arapça <a fr-original-style="" href="https://www.amazon.com/Dictionary-Modern-Written-Arabic-Arabic-English/dp/B075B5TNDB" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kelimedir</a>. “Kırık kemikleri bir araya getirme” anlamından mecazlama ile “toplama” olarak karşımıza çıkar. Başka bir anlamı ise “güç, zor”dur. Gençliğe Hitabe’de “cebren ve hile ile” ifadesindeki anlamı “güç kullanarak, zor kullanarak” demektir.Bu yazılar da her hafta algoritmik yazılıyor desek yeri midir, yoksa yanlış mı anlaşılır :)

astronomi ile ilgili hikayeler