Biray Kolluoğlu, Evren M. Dinçer, Zafer YenalZappa yazarları olarak ortaklaştığımız birçok nokta var: Disiplinlerimiz ortak, perspektiflerimiz birbirine yakın. Ama bir ortaklığımız daha var. Üçümüz de doktoralarımızı yaparken neredeyse on yılımızı Amerika’nın birbirine çok yakın iki küçük kasabasında geçirdik. Eklektik Bülten’in bu bölümünün yazılmasında bu deneyim çok önemli bir yere sahip. Dolayısıyla bu, bir yanıyla da öznel bir yazı. Ayrıca ezoterik bir yazı; çünkü yazının çıkış noktası Netflix’in Eylül 2023 sonu itibarıyla posta üzerinden DVD göndermeye son vermesi.&nbsp;Ne zaman ve nerede yapıyordu bunu diyeceksiniz? Netflix, Türkiye’ye doğrudan dijital platform servisi olarak girdiği için biz bunu yaşamadık ama şu anda dünya çapında 250 milyona yakın abonesi olan şirket, 1997’de DVD formatında film kiralama şirketi olarak kurulmuştu. Blockbuster gibi önce video kaset, sonra da DVD olarak film kiralayan ve bunu mahallenizdeki dükkanlarda yapan (Amerikalıların deyişiye brick and mortar / tuğla ve harçtan oluşan binalarda iş yapan) devlerden farklı olarak Netflix, DVD’leri evinize postayla gönderiyordu. İzledikten sonra, posta ücreti ödenmiş hazır zarflarla yine posta kutunuza bırakıyordunuz. Üstelik geç kalma cezası filan da kesilmiyordu.&nbsp;İlk başta DVD’lerin elle paketlendiği küçük bir operasyon olarak başlayan bu iş, kısa sürede büyümüştü. Mühendislik, mekanizasyon ve teknolojiyi etkin ve hızlı bir şekilde kullanan Netflix, kiralık DVD pazarındaki payını hızla <a fr-original-style="" href="https://www.theverge.com/23883662/netflix-dvd-shutdown-complex-tech-packaging-mail" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">artırmıştı</a>. Blockbuster gibi zincirler iflas ederken son 25 yılda milyonlarca abonesine 5 milyardan fazla film gönderdi Netflix. 2007 yılında, bugün bildiğimiz Netflix olma yolunda dijital platform işine girişti.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/10/6/1700915543254.png" width="550" height="439" style="width: 100%; max-width: 550px; vertical-align: middle; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.25" fr-original-style="width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Fotoğraf: Andrew MarszalÇok ses getiren ilk işlerinden biri, şu an gözden düşen Kevin Spacey’nin başrolünü Robin Wright ile paylaştığı House of Cards dizisiydi. Platform, sonrasında hızla orijinal yapım listesini genişletti. Aynı anda farklı yapımları da izleyebildiğiniz bir dijital platforma dönüştü. 2010’ların ikinci yarısında ise hızla küreselleşti. Şu anda Rusya, Kuzey Kore, Çin, Kırım, Suriye dışında dünyanın her köşesindeki ekranlarda.&nbsp;Dönelim küçük kasabaya... Karın aylarca kalkmadığı; kışların soğuk, karanlık ve uzun geçtiği bu kasabalarda en büyük eğlence Blockbuster’a gidip, önce video kasetlerle (sonra tabii DVD’lerle) dolu rafların arasında birkaç arkadaş beraberce dolaşıp konuşarak film seçmekti. Filmi izlemek kadar, rafların arasında aklımızdaki filmin yanındakine bakmak, öbür rafta hiç bilmediğimiz bir filmle karşılaşmak da eğlencenin bir parçasıydı. Açık raf sistemli kütüphanelerde veya kitapçılarda kitap aramak gibi… Aklınızdaki kitabın yanında, karşısında bir kitap bulma olasılığının kendisi işi heyecanlı kılar.&nbsp;Blockbuster’da, kitapçıda, kütüphanede, genel kategorilerin altında toplanmış filmlerin, kitapların raflardaki yan yanalığı tesadüfidir. Komedi filmleri bölümüne gidersiniz ama onlar alfabetik olarak dizilmiştir. Bazen ilgisiz iki türden film yan yana durabilir. Ya da yabancı birisiyle benzer şeylere bakabilirsiniz. Kitapçıda klasikler altında alfabetik bir sıralamayla kitaplar tamamen rastlantısal olarak dizilidir. Kütüphanelerin numaralandırma sistemi daha sofistike olsa da ortaya yine rastlantısallıklara açık bir dizin çıkar. Dolayısıyla raflar arasında, hele bir de rastgele dolaşıyorsak neyi okuyacağımıza, neyi izleyeceğimize dair kontrolün çok çok büyük kısmını elimizde tutmuş oluruz.&nbsp;Şimdi Netflix ve benzer kanallar yoluyla film ve dizi izleme deneyimimiz çok farklı. Her an, her şey elimizin altında diye düşünüyoruz ve gerçekten çok şeye ulaşabiliyoruz. Artık salonumuzdaki kanepemize yayılarak istediğimiz zaman film, dizi seyredebiliyoruz. Her hafta dizi beklemek de bitti. Sezon sezon piyasaya sürüldükleri için binge watching yaparak tüm sezonu bir oturuşta izleyebilmek bile mümkün.&nbsp;Dijital platform işinin film-dizi deneyimini çok değiştirdiği aşikar. Bu işin bir sürü yönü var. Bunlardan biri de kültürel malzemenin elle tutulurluğunun giderek yok olması.&nbsp;Somut birer nesne olarak gazete ve dergiler kayboldu; kasetler çöp oldu; CD’ler kutulara girip depolara kalktı; video kasetler zaten çoktan gitmişti. Ömürleri epey kısa olan DVD’ler de kayboluyor. Yenilerini satın almadığımız gibi biriktirdiklerimizi de atıyoruz.&nbsp;Nostaljik ve tutucu olmamaya dikkat etmek gerekli tabi. Bir insanın evinde biriktirebileceği filmden, kitaptan, dergiden çok daha fazlasına erişimimiz var ve üstelik bu erişim toplumsal olarak daha yaygın. Ama New Yorker kültür yazarı Richard Brody’nin dijital platformlar yoluyla filmlere erişmenin önemli bir handikapını öne çıkardığı <a fr-original-style="" href="https://www.newyorker.com/culture/the-front-row/what-we-lose-when-streaming-companies-choose-what-we-watch" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yazısı</a>nda dikkat çektiği hususu da gözardı etmemek lazım. Brody “Film izlemek ne kadar iyi niyetli olursa olsun büyük biraderin koruma ve gözetimi altında yapılan bir etkinliğe dönüşüyor” diyor. Netflix’in ve Disney Plus, Amazon Prime, Hulu, Apple TV vb. gibi diğer dijital platform şirketlerinin seçkisine mahkumuz bir anlamda.&nbsp;Bu seçkilerin algoritmalarının ortalama bir seyirciye ulaşmayı garantilemek üzerine kurulu olduğunu da hatırlayalım. Yani popüler olacak, “tutacak” diziler ve filmler çıkıyor karşımıza. Kenar kayboluyor, ulaşılmaz oluyor bu büyük düzlükte.&nbsp;İşin, tutucu olmadığını düşündüğümüz bir nostaljiyle bizi rahatsız eden; raflar arasında dolaşma pratiğinin, bizi küçük kasabanın dar dünyasının ötesine taşıdığı anları hatırlamamıza yol açan bir yönü daha var. Netflix bize öneriler yapıyor durmadan. “Bu filmi izlediyseniz bunu da beğenirsiniz” diyor; “Bunları sizin için seçtik” diye bize seçkiler sunuyor. İnternet üzerinden kitap alırken aradığınız kitabın altında çıkan “Bu kitabı okuyanlar bunları da okudu” önerisiyle aynı şey. Spotify ve diğer müzik platformlarının yaptığı gibi...Hayatımız kolaylaşırken tesadüfilikten, seçme hakkımızdan, sıranın dışına çıkma olasılığından, farklı olanla karşılaşmaktan uzaklaşıyoruz. Hannah Arendt’in <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/s/arendt-ve-tirabzansiz-dusunmek" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">tırabzansız düşünmek</a> diye tarif ettiği pratikten daha da uzaklaşarak “Aynen,” demeye başlıyoruz, “Aynen öyle…”

Zappa Zamanlar

Dijital platform işinin film-dizi deneyimini çok değiştirdiği aşikar.

Biraz kişisel, biraz toplumsal bir hikaye: Netflix, DVD'ler ve raslantısallığın kaybı

Yazı: <a fr-original-style="" href="https://linktr.ee/egitimhali" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">eğitim hâli</a>En son 20’lik bültene <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/akademik-bulten" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">akademik bültendeki</a> eğitimin kısaca alıp başını giden hâli yazımızla konuk olmuştuk. O zaman tarih 16 Aralık 2021’di. Şöyle bir bakınca, yine Türkiye, yine kaygılar, yine biz: Pandemi dönemi, vaka artışları, gergin politik ortam, doların zıplaması... O zaman da kısıtlanan özgürlüklerden, hakları elinden alınan öğrencilerden, yaşçılığa maruz bırakılan gençlikten ve 20’liklerden bahsetmiştik.<a fr-original-style="" href="https://linktr.ee/egitimhali" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">eğitim hâli</a> olarak yayına başladığımız ilk günden bu yana hak temelli bir yaklaşımla eğitimde üstü örtülen, konuşul(a)mayan, arşivlenmeye, derlenmeye ve kaynağa ihtiyaç duyulan konuları olabildiğince sade, pratiğe uyarlanabilir bir şekilde ele alıyoruz. Bu konular arasında insan hakları, çevre, psikoloji, kültür, dijitalleşme, ebeveynlik, öğretmenlik pratikleri ve Türkiye’nin illerini gezerek eğitim durumlarını değerlendirdiğimiz 81 İl 81 Eğitimci serimiz önde geliyor. Afet de hâlihazırda üzerine okuduğumuz ve yazdığımız alanlardan biriyken, 6 Şubat sonrasında odağımızı afet yönetimine ve afet esnasında hakları ve ihtiyaçları gözetilmesi gereken gruplara çevirdik.Bu yazımızda da afetleri, eğitimi, gençliği birbirine bağlayacağız ve kaynak paylaşımları yapacağız. Bunu yaparken, verilerden faydalanmayı da ayrıca seviyoruz. YÖK Başkanı Prof. Dr. Erol Özvar’ın açıklamalarına göre, Türkiye’de 4 milyonun üzerinde üniversite öğrencisi var. Depremden etkilenen 11 ilde, 16’sı devlet 2’si vakıf olmak üzere 18 üniversite bulunuyor. 18 üniversitenin yerleşkelerindeki bina hasar durumuna bakıldığında ise ağır hasarlı 106, az hasarlı 410, hasarsız 606 bina var. Bu üniversitelerde 377 bin üniversite öğrencisi kayıtlı. Yüksek lisans ve doktora programlarında ise 45 bin öğrenci kayıtlı. Ek olarak 17 bin akademisyen ve 30 bin idari personel var. Üniversite öğrencilerinin aileleriyle birlikte yarım milyonu aşkın bir üniversite ekosisteminden bahsediyoruz. Birçok üniversite öğrencisi yaşamını, ailelerini veya yakınlarını kaybetti. Bir kısmı gönüllü olarak arama kurtarma ve yardım faaliyetlerinde yer aldı. Bir kısmı yakınlarından haber alamadı, bazen de aldıkları kötü haberlerle ikincil travmalar yaşadı. Üstelik bölgede yaşanmaya devam eden deprem ve sel gibi afetler, toparlanma sürecini biraz daha aksatıyor.<h3 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İlk gözden çıkarılanlar, eğitim ve öğrenciler…</h3>Uzaktan eğitime geçilmesi ve yurtların boşaltılmasıyla birlikte, öğrencilerin eğitim ve barınma hakkı vazgeçilen ilk haklardan oldu. Bir mağduriyet önlenmeye çalışılırken ortaya eğitimin niteliği ve toplum sağlığı kapsamında yeni mağduriyetler çıkıyor. Uzaktan eğitimin niteliğini her anlamda sorgularken evi yıkılan ya da çadır kentler gibi elverişsiz koşullarda yaşayan öğrencilerin ise uzaktan eğitime nasıl katılacağı çok bilinmeyenli bir denklem. Bir yandan üniversite dediğimiz “yer”, yalnızca bir eğitim ortamı değil; aynı zamanda sosyal öğrenme ve dayanışma alanı. Yaşadığımız toplumsal travmaya karşı güven, umut, dayanışma duygularıyla güçlenebilmemiz için öğrencilerin bir araya gelmesi gerekiyor. Maalesef, bir araya gelinmesi, bir başka yönden istenmeyen bir konu.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(250, 218, 196); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">Öğrenci topluluklarımızda fikir paylaşımında bulunuyor, her şeyi konuşabiliyoruz. Bir araya geldikçe bir şeyler yapabiliyoruz. Öğrencilerin bir araya gelmesini engellemek ve bu toplumsal öfkeyi kontrol edebilmek adına belki de stratejik bir karar verdiler.</blockquote>Her grup için söylediğimiz gibi, öğrencilerin de afet sırasında ve sonrasındaki ihtiyaçlarına mikrofon uzatmak gerekiyor. Çözüm süreçlerinin öğrencilerin de aktif olarak yer aldığı katılımcı yöntemlerle ilerlemesi gerekiyor. Güvenli, onurlu ve nitelikli bir şekilde eğitime erişim, psiko-sosyal destek, dayanışma toplulukları gibi çözümler daha fazla konuşulmalı.Dünyada üniversite öğrencileri için acil müdahale programları bulunan, destek veren, burs sağlayan birçok topluluk ve kurum var. Bunların örneklerini yurt dışında üniversite topluluklarında ve International Rescue Committee (IRC), All Hands and Hearts, Humanitarian Aid Relief Trust, Save the Children gibi sivil toplum kurumlarında, Türkiye’de ise Türk Eğitim Vakfı, Toplum Gönüllüleri Vakfı, Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği (SGDD), Hayata Destek İnsani Yardım Derneği gibi sivil alanda hak temelli destek çalışmaları yapan kurumlarda görüyoruz.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2023/2/4/1679572975925.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="2.27" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kahramanmaraş’taki ilk depremde hayatını kaybeden İstanbul Medeniyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi 4’üncü sınıf öğrencisi Şeyma Gökkaya, Elazığ ve İzmir depremlerinden sonra, “Arkamdan melek oldu yazmayın, hakkımızı arayın” demişti. Karşılaşacağımız birçok zorluk, yazacağımız birçok yazı ve yapacağımız çok iş var. Adalet, sağlık, eğitim, vb. her konuda hakkımızı aradığımız, dayanışma ağları ördüğümüz ve bir parçası olduğumuz, yeniden umutlandığımız günlerin çoğalması dileğiyle.

20'lik

Gözden çıkarılanlar, eğitim ve öğrenciler…

Eğitim ve Afet

<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Almanya’da haksız bir şekilde işten çıkarıldıklarını belirten yaklaşık 200 Türkiye kökenli işçi, 14 gündür <a fr-original-style="" href="https://isghaber.com.tr/haber/13635352/almanyada-kovulan-turk-iscilerden-eylem" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">eylem yapıyor</a>.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 0px; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Neden? İşçiler Borbet jant firmasının aldığı iflas kararının hukuksuz olduğunu iddia ediyor.</li></ul></li></ul><img src="https://images.aposto.com/2023/0/4/1674119742696.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.52" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">İSG Haber<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Çin&nbsp;İnsan Kaynakları ve Sosyal Güvenlik Bakanı Wang Xiaoping, 2022 yılında istihdamdaki istikrarın korunduğunu, kentsel bölgelerde 12 milyon 60 bin iş imkânı yaratıldığını ve bunun 11 milyon olarak öngörülen yıllık istihdam hedefini aştığını, 2023 yılında genel istihdamdaki istikrarın korunacağını <a fr-original-style="" href="https://rayhaber.com/2023/01/cinde-ilk-hedef-universite-mezunlarina-istihdam-yaratmak/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirtti</a>.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Fransa’da&nbsp;emeklilik yaşının 64’e çıkarılacağı yönündeki açıklamaların ardından en büyük 8 sendika 19 Ocak’ta 1 günlük grev <a fr-original-style="" href="https://isghaber.com.tr/haber/13674284/fransada-8-sendikadan-emeklilik-reformuna-karsi-grev-cagrisi" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">çağrısı yaptı.</a><ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 0px; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Detaylar:&nbsp;Fransa’da 2023 yılı Eylül ayından itibaren emeklilik yaşı her yıl yılda 3 ay arttırılması öngörülüyor. Buna göre emeklilik yaşı 2027’de 63 yıl 3 ay, 2030’da ise 64 olacak.</li></ul></li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İngiltere ve Galler’de yaklaşık 25 bin ambulans çalışanı, düşük maaş zammı nedeniyle <a fr-original-style="" href="https://isghaber.com.tr/haber/13681478/25-bin-ambulans-calisani-greve-gitti" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">greve gitti</a>.<ul fr-original-style="" style="margin-top: 0px; margin-bottom: 0px; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Talep:&nbsp;Ambulans çalışanları enflasyon oranının üzerinde zam yapılmasını talep ediyor.</li></ul></li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Cezayir'de&nbsp;çeşitli bilimsel disiplinlerden sayıları yaklaşık 64.000’e dayanan işsiz doktora mezunları istihdam edilmek istiyor. Mezunlar barışçıl bir ulusal eyleme <a fr-original-style="" href="https://www.indyturk.com/node/598406/d%C3%BCnya/cezayirde-i%C5%9Fsizlik-diploma-sahiplerinin-pe%C5%9Fini-b%C4%B1rakm%C4%B1yor" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">hazırlanıyorlar</a>.</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2023/0/4/1674119790466.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="1.52" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">indyturk.com

İş Hukuku & Sosyal Güvenlik

Dün ele aldığımız "Türkiye'yi terk etmek" konulu serimizin ikinci yazısında, bir önceki yazımızda bahsettiğimiz ABD'den devam ediyoruz. Bir önceki yazımızda Türkiye'yi terk ederek Avrupa ülkesi olan Hollanda'da yaşamayı tercih eden bir çiftin kararlarından ve yaşamlarından bahsetmiştik. Bugünkü yazımızda ise okyanus ötesine giderek ABD'yi tercih eden bir kişiye ve hikayesine yer vereceğiz.&nbsp;Boğaziçi Üniversitesi Kimya Mühendisliği bölümünden mezun olan 24 yaşındaki Esin, ağustos ayında doktora yapmak üzere ABD'deki bir üniversiteye gidiyor. Yaklaşık 5 aydır ABD'de olan Esin, Türkiye'den gidiş nedenini "Aslında gönlümden geçen Avrupa’ydı ama ABD kapitalist, zengin bir ülke olarak sunduklarıyla Türkiye’de benim gibi bir öğrenci için cezbediciydi. ABD’ye doktoraya gittiğimde alacağım maaş, Avrupa’ya kıyasla tatmin ediciydi. Aileme 24 yaşında bir kadın olarak ilk kez ailemden para talep etmeden, kendi ayaklarımın üstünde durabilecektim. Bu bana cazip geldi, bu yüzden de ABD’yi seçtim." diye anlatıyor."Bilime çok aşık olmamdan ziyade kendime gelecekte&nbsp;nasıl&nbsp;sağlıklı bir yaşam kurabilirim; bunu düşünerek Türkiye’de yaşamamayı seçtim." diyen Esin,&nbsp;"Bir kere finansal olarak çok avantajlı biri değilseniz, yine de sizin için finansal olarak en avantajlı şeye gidiyor olsanız bile sadece uçak bileti, vize ve evi kiralamak için bile azımsanmayacak miktarda para çıkarıyorsunuz cebinizden. O yüzden aslında sadece bu hayale sahip olmak için bile büyük bir sermayeye sahip olmanız gerekiyor."&nbsp;diyor.&nbsp;ABD'de birçok konuda ayrı tutulduğunu ve dezavantajlı olduğunu ifade eden Esin, "Boğaziçi mezunuyum ve İngilizce’yi araştırma yapmama yetecek kadar bildiğimin farkındaydım. Buraya geldiğimde aslında ne kadar farklı bir İngilizce bildiğimi fark ettim. O dil bariyerini aşmam çok zamanımı aldı; çünkü çalıştığım laboratuvardaki birçok kişinin anadili İngilizce ve aralarındaki şakalaşmalara kimi zaman yetişemiyordum, anlayamıyordum. Ben de gülüyorum mesela anlamasınlar diye benim anlamadığımı, tuhaf gözükmemek için." diyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">"Ben buraya ait değilim"</h2>Bu gibi durumlar nedeniyle "Ben buraya ait değilim" diye düşündüğünü ifade eden Esin, "Türkiye’ye dair o soru kalıplarını ben de duydum örneğin; ‘Türkiye normal bir ülke mi?’, ‘Türkiye’de tesettüre girmek zorunda mısın?’ muhtemelen Türkiye’yi Arap yarımadasında sanıyorlar bu nedenle ‘orada hiç kar yağıyor mu?’ gibi sorularla geliyorlar. Şaşırdığım noktalardan biri de şuydu mesela, bu gibi şeyleri çoğunlukla beyaz ABD'lilerden duymayı beklerdim ama büyük kısmını oradaki Hintlilerden duydum. Yani oradaki benim gibi gelmiş öğrenciler sanki beni daha çok anlarlarmış gibi geliyordu ama yine de o birlik oluşmadı. Bir diğer ilginç durum da bu soruların hepsini erkeklerden duymuş olmam. Türban sorusunu örneğin, hiçbir samimiyetimin olmadığı bir Hintli erkek onca insanın içinde yanıma gelip sormuştu."&nbsp;diye anlatıyor.&nbsp;"Mantığı ve duygusallığı dengelemeye çalışıyorum." diyen Esin, ailesini özlediğinden bahsediyor ve yalnızlığın yanında dil bariyerin de son derece zor bir durum olduğunu ifade ediyor. Esin, "İnsanlarla uyuşmak çok zor. Herkesin dinamiği çok farklı. Bambaşka bir kültüre girdiğinde her şey fark ediyor. Biriyle tanıştığında mesela 'acaba sarılmalı mıyım, öpmeli miyim?' Bunu bile 10 kez düşünüyorsun. Her şeyi çok fazla düşünüyorsun." diyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">"Bir yarınız bıraktığınız yerde kalıyor"</h2>"ABD'de rutinlerim değişti. Çok daha küçük bir yerdeyim, İstanbul'a göre bir köy, kasaba gibi. Okula daha çok yürüyerek gidiyorum. Trafik diye bir sorunum kalmadı hayatımda. Otobüste insanlarla dip dibe gitmek veya otobüse binememek gibi sorunlar çıktı hayatımdan. Geç kalma sıkıntım yok." diyen Esin, Türkiye'deki ailesiyle görüştüğünde de görüştüğünde artık siyasetten veya ülke durumundan bahsetmediğini anlatıyor.&nbsp;Yine de ülke gündemini takip ettiğine vurgu yapan Esin, "Ama ABD'deyken Türkiye'de ne yaşanırsa yaşansın 'güvenli alan' hissi varmış gibi geliyor. O ev benim ve benim kurduğum hayat. Türkiye'de ne olursa olsun beni asla etkilemeyecek. Bunun rahatlığı var; ancak ailem Türkiye'de ve 'kendimi kurtarmış' gibi hissetsem de sevdiklerim Türkiye'de" diyor. Bu his nedeniyle "bencil" hissettiğini belirten Esin, durumu şu cümleyle açıklıyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Gitseniz de geride birini veya birilerini bıraktıysanız; gerçekten hayal ettiğiniz gibi olmuyor hayat, bir yarınız orada kalıyor."&nbsp;</blockquote>ABD'deki siyasi durumla ilgilenmediğini belirten Esin, bunun nedenini "O bağlılığı hissetmiyorum" diye açıklıyor. Genelde günlük rutinindeki düşüncelerinin daha çok kendisine odaklı olduğunu söyleyen Esin, hâlâ Türkiye'deki siyasetin kendisini etkilediğini&nbsp;ise şu anısıyla anlatıyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Geçtiğimiz haftalarda sınavdayken telefonum titremeye başladı. Bir sürü bildirim geldi. Normalde yapmamam gerekirdi ama istemsizce baktım ve Ekrem İmamoğlu'na hapis cezası verildiğini gördüm. 5 saatlik sınavın yarısında gördüm. Normalde dışarıdan gelen herhangi bir etmen sınavımı etkilemeyecekken bu haber dikkatimi çok dağıttı. O sınavdaki performansımın etkilendiğini düşünüyorum. Türkiye'de bir belediye başkanının ceza alması bir anda ABD'de beni etkileyebiliyor."&nbsp;</blockquote><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">"Çok daha basit bir hayatları var"</h2>"Peki ABD'deki insanlar neyi dert ediyor?" diye sorduğumda Esin,&nbsp;"Sınıfımdakileri gözlemlediğim kadarıyla bizim dert ettiğimiz şeyleri dert etmiyorlar. Daha basit bir hayatları var. En basitinden sınıftaki her ABD'li öğrencinin kendi arabası var. Çok daha kolay bir hayatları var. İmkanları doğuştan çok fazla. Aynı maaşları alıyoruz ama eşit koşullarda değiliz." diyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">"Burada hiç yaşamadığım bir hayat var gibi"</h2>"Kısa süreliğine Türkiye'ye geldim ve gelirken kahraman gibi hissediyordum. Şimdiyse dönmeme birkaç gün kaldı ve geri dönmek istemiyorum. Şunu kabullendim: 10 kere de gidip gelsem 20 kere de gidip gelsem bunu hissedeceğim. Değer miydi? Bunu neden yaptım? ABD'ye gittim, hayatımı kuruyorum ama sanki burada da hiç bilmediğim, yaşamadığım bir hayatım var ve bu bir gizem benim için. O 'acaba'yı atamıyorum kafamdan." diyen Esin, son olarak şunları söylüyor:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 225, 68); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">"Şu an insanlar bana 'Alıştın mı?' diye soruyorlar. 'Evet alıştım' diyorum; ama çok basit değil. 'Alıştım' diyorum, evet ama aslında sadece yaşamayı beceriyorum; bu alışmak sayılıyorsa…"</blockquote>

Aposto Gündem

"Çok da toz pembe değil."

"Amerikan rüyası mı?": Türkiye'yi terk etmek #2

Yazı: Emine ŞahinGökhan Çetinsaya’nın “Ottoman Administration of Iraq: 1890-1908” başlığı ile 1994 yılında Manchester Üniversitesi’nde hazırlamış olduğu doktora tezi yine aynı başlık altında 2006 yılında SOAS/Routledge Studies on the Middle East’ten yayınlandı. 2020 yılında ise Zehra Savan tarafından Türkçe çevirisi yapılarak yeniden okuyucu ile buluştu. Çetinsaya’nın bu eserinden evvel Osmanlı ve İngiliz arşivlerinin birlikte kullanıldığı, Osmanlı Irak’ının on dokuzuncu yüzyıl ile yirminci yüzyıl başındaki siyasi ve idari tarihini ve II. Abdülhamid rejiminin Irak üzerindeki politikalarının anlatıldığı bir çalışma yapılmamıştı. Çetinsaya, bu kitapta kapsamlı bir Irak tarihi yazmaktan ziyade II. Abdülhamid’in merkezdeki ve vilayetlerdeki genel politikalarının anlaşılmasına katkı sağlamayı hedeflemektedir. Buna binaen Abdülhamid rejiminin faal bir sistem haline geldiği 1890 yılı ile padişahın fiili olarak rejiminin son bulduğu 1908 yılları arasında Irak’taki Osmanlı yönetiminin doğasını devlet-toplum ilişkileri bağlamında ele almaktadır.Çetinsaya, bu kitapta Irak özelinde II. Abdülhamid’in merkeziyetçi siyasetine paralel olarak taşrada gerçekleştirmeye çalıştığı yönetim tarzının izlerini aramaktadır. Merkezin, Irak’ı nasıl algıladığı, vilayetlerde meydana gelen sorunlar karşısında ne tür bir yol izlediği, temel amaçlarının neler olduğu ve bu amaçlara ulaşmak için ne tür çözüm yöntemleri uyguladığı sorularını sormaktadır. Ayrıca II. Abdülhamid dönemi Irak’ının idaresinde başat rol oynayan devlet memurlarının ve yerel eşrafın yapısını da incelemekte olup yerel muteberlerin izini sürmektedir.Eser Türkçe baskı için hazırlanmış bir önsöz, giriş ve altı bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde Irak vilayetlerinin Tanzimat’tan itibaren geçirmiş olduğu sosyo-ekonomik ve idari dönüşüm ele alınıp bölgenin genel bir portresi çıkarılmaktadır. Bir sonraki bölümde II. Abdülhamid döneminde Irak’taki reform projeleri üzerinde durulmakta ve dönemin devlet adamlarının bölge üzerine olan ıslahat teklifleri ele alınmaktadır. Balkanlarda büyük gelir getiren vilayetlerin kaybından sonra hazinede meydana gelen açığın telafi edilmesi için doğudaki vilayetlere ilgi artmıştır. Bu bağlamda Irak’ın kalkınmasına ve gelirlerinin arttırılmasına yönelik sulama kanallarından nehir taşımacılığına ve Bağdat’ın merkeze ve imparatorluğun diğer vilayetlerine erişiminin kolaylaştırılmasını sağlayacak olan demiryolu projelerine kadar bir dizi ıslahat teklifleri ortaya atılmıştır.<img src="https://images.aposto.com/2022/6/5/1658491113415.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="0.64" width="550" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">II. Abdülhamid, George Grantham Bain CollectionLibrary of Congress<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Çalışmanın bundan sonraki bölümleri ise Osmanlı idaresinin karşılaştığı sorunlara ve bu sorunlara aradığı çözüm önerilerine odaklanmaktadır. Çetinsaya, ilk olarak Abdülhamid rejiminde Irak’taki Osmanlı idaresinin boyutları ile burada görev alan başta valiler olmak üzere üst düzey memurların görev ve yetkilerini tartışmaktadır. Çetinsaya’ya göre II. Abdülhamid, yerel sivil bürokrasiyi doğrudan ve etkin bir biçimde kontrol altına almıştır. Aynı zamanda adem-i merkeziyete karşı biri olarak, valilere geniş yetkiler vermekten çekinmiştir. Hatta eşrafla kurduğu doğrudan iletişim nedeniyle, bölgedeki istikrarın bozulmaması için, memurlar ile eşraf arasında yaşanan bir anlaşmazlıkta vali veya memurları görevden almayı daha uygun bulmuştur. Yazar bu bağlamda, II. Abdülhamid’in eşraf siyasetinin Irak’taki etkilerini üst düzey memurlar, eşraf ve merkezi idare ilişkileri üzerinden aktarmıştır.Bir sonraki bölümde Çetinsaya, II. Abdülhamid döneminde aşiretlerin varlığının Irak’ta tesis edilmeye çalışılan idarenin ve sosyo-ekonomik gelişmenin önünde nasıl bir engel teşkil ettiğine değinmiştir. Yazara göre, II. Abdülhamid Irak’ta çoğunlukla uzlaşmadan yana tavır sergileyip bir silahlı çatışmadan kaçınmış ve bölgenin istikrarını da düşünerek aşiret şeyhlerine çoğu durumda “taviz vermeyi” uygun görmüştür.Irak’ta bilhassa Bağdat ve Basra vilayetlerinde yoğun olarak yaşayan Şii nüfusun İran’la dini bağlantılar nedeniyle kurduğu ilişkiler yüzünden Şii meselesinin uluslararası bir boyut kazanması beşinci bölümün konusunu teşkil etmektedir. Bu nedenle Abdülhamid ve saray çevresinin bir yandan Irak’ta Şiiliğin yayılması karşısında Sünniliği güçlendirmesi, öte yandan bu soruna çözüm olarak “Sünni-i Şii ittifakı” geliştirilmesi yönündeki girişimler bu bölümde anlatılmıştır.1869’da Süveyş Kanalı’nın açılmasıyla birlikte İngilizlerin bölge için her geçen gün tehdit oluşturması ve buna karşın II. Abdülhamid yönetiminin İngiliz nüfuzunun yayılmasının önüne geçebilmek için aldığı önlemler son bölümde anlatılmıştır. İstanbul’dan Basra Körfezi’ne kadar uzanan Bağdat Demiryolu projesinin Almanlara verilmesiyle birlikte İngilizlerin Kuveyt gibi kritik öneme sahip olan bölgelerde Arap şeyhleriyle kurduğu yakınlıkların ve yaptığı anlaşmaların Irak’ta Osmanlı idaresi ile İngilizler arasında meydana getirdiği gerilimler aktarılmıştır. Ancak iki devlet arasında yaşanan bu gerilimlerin II. Abdülhamid’in mevcut statükoyu muhafaza etmeye yönelik geliştirdiği pasif savunma siyaseti nedeniyle çatışmaya dönüşmediği de vurgulanmıştır.Çetinsaya, Osmanlı merkezi yönetimine uzak olan Irak’ın diğer vilayetlere kıyasla göz ardı edildiğini ve yetenekli memurların gönderilmeyip bölgenin geri bırakıldığı iddiasını reddetmektedir. Ayrıca, II. Abdülhamid’in “‘Basra vilayeti Bursa gibi yönetilemez!’” şeklinde ifade edilebilecek bir düsturu Irak’ta uyguladığını ve buna binaen uzak vilayetlerin oradaki ahalisinin doğasına göre bir idari sistemle yönetilmesi prensibini hayata geçirdiğini söylemektedir. II. Abdülhamid’in ve çevresindeki devlet adamlarının Irak’ı ikinci bir Mısır’a dönüştürmek için çaba sarf etmesine rağmen maddi yetersizlikler nedeniyle ıslahatların bölgede tam gerçekleştirilemediğini belirtmektedir.Sonuç olarak, Gökhan Çetinsaya’nın Osmanlı Irak’ının bir dönemini ele aldığı bu eseri, II. Abdülhamid rejiminin Irak vilayetleri özelinde taşra idaresine yönelik politikalarını anlamaya önemli bir katkı sağlamaktadır. Yazarın merkez-çevre bağlantısını gözeterek Abdülhamid’in merkeziyetçi siyasetinin izlerini Ortadoğu tarih yazımında daha az bilinen bir bölge olan Irak’ta araması ve vardığı sonuçlar, araştırmacıların dikkatini bu alana çekmiş ve yeni araştırmaları teşvik etmiştir. Ayrıca kendisinden sonra Irak üzerine yapılan incelemelere gerek uyguladığı metot ve gerekse kullandığı kaynaklar açısından örnek teşkil etmiş ve araştırmacılar için bir rehber olmuştur.Emine Şahin - Düzce Üniversitesi* Gökhan Çetinsaya, II. Abdülhamid Döneminde Irak’ta Osmanlı İdaresi, çev. Zehra Savan, İstanbul: Küre Yayınları, 2020, 357 s., ISBN 978-605-7646-31-6.

Toplumsal Tarih

Gökhan Çetinsaya’nın Osmanlı Irak’ının bir dönemini ele aldığı  bu eseri, II. Abdülhamid rejiminin Irak vilayetleri özelinde taşra idaresine yönelik politikalarını anlamaya önemli bir katkı sağlamaktadır.

II. Abdülhamid Döneminde Irak’ta Osmanlı İdaresi

Seri editörü: Derya Gürses TarbuckYazı: Yavuz UnatTürk bilim tarihi yazıcılığı Salih Zeki Bey (1864-1921) ile başladığını söylemek yanlış olmaz. Âsâr-ı Bâkiye(1) bu alanda en önemli eseridir. Salih Zeki Bey, bu eserini matematiğin her dalına dair muhtelif zamanlarda yazılmış olan temel yapıtları esas kabul ederek, Doğulu bilginlerin Eski Yunan matematiği üzerine neler ilave ettiklerini ve bunları, Batılılara ne düzeyde teslim ettiklerini bildirmek amacıyla kaleme almıştır.Türkiye’de bilim tarihi araştırmalarının tanınması ve sevilmesinde öncü olan bir diğer isim Adnan Adıvar’dır (1882-1955). Paris’te iken La Science chez les Turcs Ottomans(2) adlı eserini kaleme almıştır. 1940 yılında bu eseri geliştirerek İstanbul’da Osmanlı Türklerinde İlim adıyla yeniden basmıştır.Türk bilim tarihçiliği Sayılı’nın (1913-1993) Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde açtığı kürsüyle kurumsallaşmış ve akademik olarak faaliyetlerini sürdürmeye başlamıştır. Günümüzde Türkiye’de bilim tarihi araştırmaları birçok üniversitede bölüm ve anabilim dalı bazında sürdürülmektedir. Sayılı’nın Türk bilim tarihçiliğine yaptığı en önemli katkı Ortaçağ İslam Dünyası’nda Müslümanlar ve özellikle Türkler tarafından kaleme alınan bilimsel yapıtlara yönelik araştırmaları sistematik bir biçimde başlatmış olmasıdır. Sayılı, Harvard’da bu alanın akademik anlamda kurucusu kabul edilen George Sarton’un yanında doktorasını tamamladı ve bu alanda ilk doktora yapma imkânına erişti (1942). Sayılı’nın doktora tezi İslam Dünyasında Bilim ve Eğitim Kurumları adını taşımaktadır. Türkiye’ye döndükten sonra ise Amerika’da çalıştığı İslam Dönemi gözlemevleri konusuna ilişkin olarak İslam Dünyası’nda Gözlemevleri(3) adlı eserini yayımladı. Burada temel tezi gözlemev lerinin bir kurum olarak ilk defa İslam Dünyası’nda kurulduğudur. Sayılı birçok öğrenci yetiştirdi ve bilim tarihinin gelişimine katkıda bulundu. İlk bilim tarihi çalışmaları daha çok astronomi, fizik ve matematik ağırlıklı olmasına karşın, günümüzde bilimin birçok dalında bilim tarihi araştırmaları yapılmaktadır.Bilim tarihi akademik bir disiplin hüviyetini; Auguste Comte (1798-1857), Paul Tannery (1843-1904), Henri Poincaré (1854-1912) ve Pierre Duhem (1861-1916) gibi bilim tarihçilerinin ve bilim felsefecilerinin etkisi ile bilim tarihi araştırmalarına yönelmiş olan George Sarton’ın (1884-1956) 1936 yılında Harvard Üniversitesi’nde bilim tarihi doktora programını kurmasıyla kazanmıştır. Sarton’a göre bilim tarihi bir keşifler hikâyesi değildir; keşifler geçicidir; bir süre sonra eski keşiflerin yerini yenileri alır. Bir bilim tarihçisinin asıl görevi keşifleri kaydetmek değil, bilimsel düşüncenin gelişimini, yani insan bilincinin gelişimini açıklamaktır. Pozitivist bir bakış açısını sergileyen bu görüş, bilim tarihi tezinin ve disiplininin kurulmasında etkili oldu ve Sarton’dan sonra bilim tarihi, insanı ve insan aklının gelişimini anlamanın en önemli araçlarından biri olarak görüldü.Sarton, bu alanda yetişmek için üçlü bir eğitimden geçmek gerektiğini söyler ve yöntemi bu üçlü eğitim üzerine kurar. Bilim tarihçisi;<ol fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">diğer kültür tarihçileri gibi, metinleri okuyup doğru anlayacak kadar klasik dillerden birini (Arapça, Farsça, Latince, Yunanca, vs.) öğrenmelidir.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Diğer kültür tarihçileri gibi, tarih bilimini öğrenmeden işe girişmemelidir.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Hem içinde bulunduğu hem de çalıştığı dönemin bilimsel bilgisini öğrenmelidir.</li></ol>Günümüzde bilim tarihi en önemli araştırma alanlarından birisidir. Ancak Sarton’un tanımladığı bu alana ilişkin pozitivist yöntem dışında başka yöntem arayışları da devam ederek bu disiplini ve disiplindeki araştırmaları yönlendiren değişik yöntemler ve bakış açıları ortaya atılmıştır. Günümüzde Sarton ekolüne en ciddi eleştiri Thomas Kuhn tarafından yapılmıştır. Ona göre Sarton ve pozitivistler bilimin içsel dinamiklerini ele alıyorlar ancak bilimin gelişiminden sorumlu olan dışsal etkileri yok sayıyorlardı. Bilimin gelişimi, ekonomik, kültürel, sosyal gelişime bağlı olarak yeniden yorumlanmalıydı. Kuhn’un ileri sürdüğü bilimin sosyal tarihi anlayışı ile yeni nesil araştırmacılar, bilimin sosyal tarihine yönelmeye başladılar.George Sarton’un bilim tarihindeki kurucu rolü konusunda Türkçe literatürde fikir verebilecek bir kitap kendisinin toplu makalelerinin bulunduğu bir derlemedir.(4)<img src="https://images.aposto.com/2022/6/4/1658400311239.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.74" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Yazının dipnotlarına&nbsp;<a fr-original-style="" href="https://www.notion.so/apostonews/Bilim-Tarihi-G-ncesi-T-rkiye-de-Bilim-Tarihi-al-malar-n-n-Ba-lang-c-Bilim-Tarihinde-Anglo-Ameri-1d5e81e09cc64aa3aefb67d61561fa7c" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">buradan&nbsp;</a>ulaşabilirsiniz.

Günümüzde bilim tarihi en önemli araştırma alanlarından birisidir.

Türkiye’de Bilim Tarihi Çalışmalarının Başlangıcı

<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bilim Tarihi Güncesi dizisi başlıyor</h2>Bilim Tarihinden seçmeler, söyleşiler ve tartışmaların olduğu ve Açık Radyo’da her Pazartesi sabahları yayınlanan Bilim Tarihi Sohbetlerinin bir tür yazılı hafızasını oluşturmak amacıyla Bilim Tarihi Güncesi dizisine başlıyoruz. Konu alanı uzmanları ile bir konu ve bir kitap üzerinden inşa ettiğimiz sohbetlerimiz, Bilim Tarihi, Bilim Felsefesi ve Düşünce Tarihi alanları konusunda tartışma ortamı yaratmak amaçlıdır.Bu sayıda Türkiye’ye bilim tarihi çalışmalarının nasıl geldiğini, ilk dönemlerde hangi konuların çalışıldığını, bilim tarihi alanının önemli isimlerinden George Sarton’un etki alanı çerçevesinde ele alan bir makale bulunmakta. George Sarton’un Harvard’da danışmanlığını yaptığı ilk bilim tarihi doktora tezinin Aydın Sayılı tarafından yazılıyor olması, Türkiye’de bu alandaki çalışmaların ilk dönemdeki gidişatını da belirlemiş görünmektedir.Bu sayının ikinci makalesi bilim tarihinde Anglo-Amerikan geleneğin inşası üzerinedir. Bilim tarihinin bir disiplin olarak 20. yüzyılda kuruluş döneminde hem Amerika’da hem de Britanya’da nasıl bir evrim geçirdiği disiplinin genelinde belirleyici olmuştur.

Sıra dışı bir yazarı, kalıpların dışına taşan bir insanı kaybettik. Kitaplarında henüz yaşanmamış felaketleri öngörmesiyle ünlenen Mike Davis geçen ay 76 yaşında öldü.Davis’in 21. yüzyılın akademik dünyasında artık hayal bile edilemeyecek bir özgeçmişi var. İşçi sınıfı bir aileden geliyor. İncil dışında doğru dürüst kitabın olmadığı bir evde büyümüş. Parlak bir eğitim hayatı filan yok. Üniversite lisans eğitimini otuzlu yaşlarında tamamlamış. Ne yüksek lisansı ne de doktorası var. Ama kamyon şoförlüğü, salhane işçiliğinden para kazandığı da vaki. Çokça solculuk da yapmış, prestijli ve üstün zekâlılar bursu olarak da bilinen MacArthur Vakfı bursiyerliği de. Nihayetinde iyi üniversitelerde hoca olarak da bulunmuş. Ve tabii en önemlisi dünyayı daha iyi bir yer hâline getirmeyi hedefleyen birçok kitap yazmış. Zappa Zamanlar okuyucuları zaten tanıyorlar Davis’i. Daha önceki <a fr-original-style="" href="https://aposto.com/i/koca-yasli-deli-dunya" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yazılarımızda</a> anlatmıştık bazı çalışmalarını. Bu hafta kendisine biraz daha yakından bakalım istedik.Davis’in entelektüel hayatı <a fr-original-style="" href="https://en.m.wikipedia.org/wiki/Perry_Anderson" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Perry Anderson’un</a> bu kalıplara sığmayan insandaki potansiyeli görüp ona Marksist yazının en önemli dergilerinden New Left Review’de yönetici editörlük teklif etmesiyle başlar. Bu vesileyle altı yıl Londra’da yaşar. Uzak kalıp hasretini çektiği memleketi Los Angeles’a döndüğünde şöyle bir hayal <a fr-original-style="" href="https://www.latimes.com/entertainment-arts/books/story/2022-10-26/the-key-to-mike-davis-brilliance-he-never-fit-in" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kurar</a>: “Walter Benjamin nihayet Los Angeles’a gelir ve bir barda Fernand Braudel ve Fredrich Engles’le otururlar. L.A. hakkında bir kitap yazmaya karar verirler ve bunu 3 ayaklı bir proje olarak düşünürler.”<img src="https://images.aposto.com/2022/10/6/1668843654090.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.63" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">City of Quartz: Excavating the Future in Los Angeles kitabının bu hayali üçlemenin ilk kitabı olduğunu söyler Davis. 1990 yılında yayınlanan bu kitap Benjamin’den bir alıntıyla başlar.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Yüzeysel, egzotik ve pitoresk olanın sadece yabancı üzerinde etkisi vardır. Bir şehre ait olan kişinin o şehri resmetmek için daha derin nedenleri olması gerekir, uzağa gitmek yerine geçmişe gitmesini gerektirecek nedenler. Bir yerlinin kendi şehri hakkındaki kitabı her zaman anılarıyla ilgili olacaktır, yazar çocukluğunu orada boşuna geçirmemiştir.”</blockquote>Kamyon şoförlüğü yaptığı beş yıl boyunca bütün deliklerine girip çıktığı şehri bu deneyimlerin ve gözlemlerin perspektifinden anlatan bu kitap dönemin solculuğunun dışında bir solculukla yazılmış bir kitaptır. Dönem 1980’lerde Fredric Jameson’un sonradan kitaplaşacak olan “Postmodernizm, ya da Geç Kapitalizmin Kültürel Mantığı” kitabının (1991) ortalığı sarstığı, postmodernizm dalgasının yükseldiği dönemdir. Davis, Jameson’un Los Angeles’ta gördüğü postmodern oyunların tam tersini görür. Benjamin alıntısı bir anlamda bu kitabın Jameson türü analizlere bir cevap niteliği taşıdığını daha başından ilan eder.Derinleşen sınıf farklılığını, zengin beyazların fakir ve beyaz olmayanlardan korunmak için kendilerini yüksek duvarlarla, kameralar ve güvenlik görevlileriyle korumaya almaya çalıştıkları mekânlara çekilmelerini gözlemler. Fakir siyahların giderek artan sayılarda hapsi boyladıklarını, polisin kamusal alanların gardiyanı hâline geldiğini anlatır. Ridley Scott’un 1982 yılında çektiği Blade Runner filminde postmodern oyunlar yerine Los Angeles’ta vücut bulan bir distopya görür. Ve “bu şehir patlar” dedikten iki yıl sonra Rodney King ayaklanmaları olarak bilinen olaylarda şehir gerçekten patlayınca artık Davis’in adını duymayan kalmaz. (Bu arada ilk Blade Runner’ı henüz izlemediyseniz hemen bu akşam izleyin deriz.)Ecology of Fear: Los Angeles and the Imagination of Disaster (1998) kitabında da Los Angeles’ı anlatmaya devam eder. Bu şehrin müteahhitler, emlak yatırımcıları ve siyasiler tarafından sellerin, yangınların, kasırgaların önüne atıldığını ve kuraklığa mahkûm edildiğini anlatır. Bu doğal felaketlerin doğal olmayan, insan eliyle üretilen yanlarını vurgular.&nbsp;“Doğanın gazabına uğruyorsak asıl suçlu kibir ve açgözlülüktür” der. Son dönemde kuraklıkla boğuşan, orman yangınlarının kasabaları tamamen yuttuğu bir coğrafya hâline gelen bir Kaliforniya karşımıza çıkınca ilk başlarda çok eleştirilen bu kitap da ayrı bir değer kazanır tabii.<img src="https://images.aposto.com/2022/10/6/1668843673786.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.70" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Bütün bunlara bir de salgın hastalıkların sarstığı bir dünyanın kapımızda olduğunu hatırlatan ve pandemiyi öngördüğü söylenen kitabı The Monster at Our Door: The Global Threat of Avian Flu (2005) eklenince Davis’e felaket tellalı/felaketlerin kahini (“prophet of doom”) lakabı yakıştırılır. Daha yeni çıkan Set the Night on Fire: L.A. in the Sixties kitabını beraber yazdığı arkadaşı Jon Wiener <a fr-original-style="" href="https://www.thenation.com/article/culture/mike-davis-obituary/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Nation</a>’daki yazısında kendi korkuları üzerine yazan Davis’in kendisine felaket tellalı denmesinden hiç hoşlanmadığını söylüyor. Gelir dağılımındaki eşitsizlik, ırkçılık, iklim değişikliği veya virüs kaynaklı pandemiler hakkında yazarken “‘kahinlik’ yapmıyor son araştırmaların nelere işaret ettiğini anlatıyordu” diyor.Yerel bir yazar Davis. Kaliforniya’yı iyi biliyor, Los Angeles’ı çok yakından tanıyor. Oraların insanı. City of Quartz veya Ecology of Fear gibi kitapların Türkçeye çevrilmemiş olması da bundan herhâlde. Bu kitaplar Los Angeles hakkında. Ama sanırız Los Angeles ve Kaliforniya’ya bu kadar yakından baktığı ve buraları bu kadar iyi anladığı için başka yerlerde ve başka zamanlarda da doğal felaketlerin hiç de doğal olmayan sonuçlarını görebiliyor. Üzerinde Güneş Batmayan Katliam (Late Victorian Holocausts: El Niño Famines and the Making of the Third World, 2000) kitabında çok etkileyici bir şekilde 1876 ile 1902 arasında el Niño salınımlarının yol açtığı kuraklığın sonucunda Asya ve Afrika’daki kolonilerde telef olan 50 milyon insanın ölümüne soykırım demekten kaçınmaz. Çin’de, Hindistan’da, Etiyopya’da milyonların açlıktan ölmesinin sorumlusu iklim değil, İngiliz hegemonyası altında küresel ölçekte kurumsallaşan liberal kapitalizmdir. Bir başka deyişle, tahılın, buğdayın rahatlıkla taşınabilmesi için yapılan tren yollarının kenarlarında ölüme terk edilen insanlar doğanın değil kibir ve açgözlülükle şekillenen pazar ve kâr hevesinin gazabına uğramışlardır. Aynı şekilde Los Angeles’ta gördüklerini, yani aşırı ölçüde bozulmuş gelir dağılımının şehirliliğin geleceğini nasıl şekillendireceği sorusunu küresel ölçeğe taşıyınca karşımıza Gecekondu Gezegeni (Planet of Slums, 2005) kitabı çıkar.<img src="https://images.aposto.com/2022/10/6/1668843688265.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.76" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Uzun bir süre boğuştuktan sonra yaklaşık iki yıl önce tedaviden vazgeçip kanserden ölümünü beklemeye başlayınca dünyanın belli başlı yayın organlarında çokça Mike Davis yazıları çıktı, son mülakatları yayınlandı. Ölümünden sonra hakkında yazılacaklar yazılmış oldu bir anlamda ve o da son söyleyeceklerini söyledi belki de. Bu yazılarda gençliğinden beri askerî tarih okumayı sevdiğini öğrendik. Hatta ölümü beklediği son döneminde de en çok askerî tarih kitapları okumuş. New Yorker’da çıkan <a fr-original-style="" href="https://www.newyorker.com/news/california-chronicles/mike-davis-in-the-age-of-catastrophe" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yazıda</a> Dana Goodyear&nbsp;bunu çok güzel yorumlamış:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(220, 142, 129); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Askerî tarih ona tarihi, her çatışmanın geleceğin olasılıklarını şekillendiren ve kısıtlayan bir karşıt güçler savaşı olarak düşünme yolunu gösterdi. Anlatıları hep iktidar hakkında oldu. Hem gücün kitleler tarafından kullanılınca kalıcı sosyal değişim yaratma potansiyelini, hem de elitlerin şiddete başvurarak gücü değişim yaratmaya çalışanlara karşı kullanmasını anlattı.”</blockquote>Davis "bu iş böyle gitmez, bu devran böyle dönmeye devam etmez"i anlattı kitaplarında, makalelerinde, konuşmalarında. Son zamanlarında da bunu tekrarlıyordu. “Küresel kapitalizm insanlığın yaşam koşullarını üretme, devam ettirme gücünü kaybetti”&nbsp;diyordu. Artık insanların çalışıp para kazabileceği işler üretilemiyor, küresel ölçekte kamu sağlığı sağlanamıyor ve karbon yakmaya dayalı ekonomiden uzaklaşılamıyor. Felaketlerle dolu, felaket bir dönemdeyiz, diyordu. Ama umudu da hiç elden bırakmadı. Sorana da umudunun kaynağının sıradan insanlar olduğunu anlatıyordu. Davis özellikle gençliğinde bir parçası olduğu ve onun şekillenmesinde çok önemli rol oynayan siyahların ırkçılık karşıtı hareketine referans vererek o dönemde sıradan insanların baskıya ve zulme büyük bir cesaretle başkaldırmalarını ve bu başkaldırıdan büyük bir değişim devşirmelerini her yerde hatırlatıyor ve umudunun kaynağının bu cesaret olduğunu söylüyordu. Biz de bir kez daha burada aktarmak istedik onun kaçmadan korkularının üzerine gittiği için gördüğü dünyaları ve daha eşit, iyi ve adil bir dünyaya doğru değişime dair umudunu.

 “Doğanın gazabına uğruyorsak asıl suçlu kibir ve açgözlülüktür”

Sıra Dışı Bir Sosyal Bilimcinin Ardından

Saatlerini kitaplara ayırdıysan yukarıdaki soruların pek de bir önemi yok. Kadın eserleri ya da fotoğraf hakkında bilgi edinmek mi? Ya da ikinci el bir kitabın altı çizili yerlerinde yeni şeyler keşfetmek mi? Bugün hangisini istersin, onu düşünmen yeterli. Biz bu sırada bir bilene soralım diyoruz. Tüm yazı kitap okuyarak geçiren, o imrendiğimiz dostumuza.&nbsp;Gizem bir ikizler burcu. Merakı onu her seferinde bir satır arasına, cümlenin durak noktasına, kitap kokusuna çıkarıyor. Kütüphaneler, sahaflar, yayınevleri yaşam alanı. “Hangisini okusam?” sorusu içinde kaybolmayı, kayboldukça yeni yerler, yeni kitaplar ve yeni dostlar bulmayı çok seviyor. Kitapların altını çizen, çizdiği yerlerde kendini saklayan biri, bundan sebep de kitaplarına gözü gibi bakar ve ödünç vermez. Telaş etmeden gezinmeyi, içine sinen hikâyeyi bulunca da en yakın köşede huzurla oturmayı tercih edenlerden. Sen de Gizem gibi “her şeyimi al ama kitabımı asla” felsefesindeysen keşfetmek isteyebileceğin birkaç durağı senin için not ettik bile.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kütüphanelerden:&nbsp;</h2><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">SALT Galata, Karaköy: Yüksek lisans, doktora veya akademisyensen; sosyal yaşam, yapılı çevre, ekonomik tarih gibi ilgi alanların varsa bu huzurlu atmosferden yararlanmak için yapman gereken tek şey web sitelerinde yer alan <a fr-original-style="" href="https://saltresearch.org/saltng/registration.jsp" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">formu</a> doldurmak. “Sadece gezmek istiyorum.” diyorsan da oditoryum, atölye, Neolokal ve Robinson Crusoe 389 seni bekliyor. İster sessiz sakin bir yemek ye ister kitap al ister arkadaşlarınla çalış.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı, Balat:&nbsp;“Feminist literatürü daha iyi tanımak istiyorum&nbsp;ve arşivcilikle ilgili sertifika programlarına meraklıyım.” diyorsan burayı evin yapabilirsin.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Atatürk Kitaplığı, Taksim: AKM’yi görmek için bir sebep daha. Deniz manzarasına karşı, eski haritalar, süreli yayınlar, görsel albümler ve dahası. 500 bine yakın içeriğiyle süresiz bir keşif alanı vadediyor.&nbsp;</li></ul><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kitabevlerinden:</h2><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><a href="https://www.instagram.com/denizlerkitabevi/?hl=en" rel="noopener noreferrer" target="_blank" fr-original-style="" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;"></a>Denizler Kitabevi, Mecidiyeköy: Gravür, hat, harita ve eski kitap meraklılarına duyurulur! Saatlerin nasıl geçtiğini anlayamadığın bir vaha.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Pandora Kitabevi, Şişli: Bu ay sonunda Beyoğlu’na veda eden kitabevinin Şişli şubesini seviyor Gizem. Özellikle üst kattaki fotoğraf kitaplarını karıştırmayı seviyor. Senin Pandora seçkisinde favorin hangisi bilemiyoruz ama saatlerce kitap karıştırmak için en rahat adres olduğuna şüphe yok. Artık 20.00’de kapanıyor, haberin olsun.&nbsp;</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2022/7/2/1660064677923.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Pandora'da, camdan yansıyan sokak ve seçilmeye hazır kitaplar<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Homer Kitabevi, Galatasaray:&nbsp;Akademik yayın peşinde olanlar burada. Sen de kitabı kapağına göre almak istemiyor, şaşırmak, merak etmek istiyorsan seni buraya, Homer’a alalım. Oradan komşusu çiçeği burnunda kahveci Rutin’de kitabı karıştırıp kahveni içmek de bizden sana bonus olsun.</li></ul><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kitap-kafelerden:&nbsp;</h2><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/filbooks/?hl=en" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Fil, Karaköy</a>: “Özellikle fotoğraf kitabı tutkunuyum, en beğendiğim içeriği bulana kadar da sert bir kahve içmeden yapamam.” diyene. Sonrasında soğuk bir kahve de söyle.&nbsp;</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/minoabooksandcoffee/?hl=en" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Minoa, Akaretler</a>: “Orijinal dilinde de kitap okumak istiyorum, İngilizce kitap seçkisi geniş bir yer bulamıyorum.” diye yakınmayı sona erdiren, kitabını okurken enfes yemeklere gömüldüğün bir mola noktası.&nbsp;</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2022/7/2/1660064607231.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.67" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Kitaplar didik didik edilirken<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;"><a fr-original-style="" href="https://www.instagram.com/yenikoykitapcisi/?hl=en" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Yeniköy Kitapçısı, Yeniköy</a>: “Arıyorum arıyorum ama asla yok, nereden ve nasıl sipariş edeceğim?” diye soranların en huzurlu adresi. Ağaçlar arasından görünen Boğaz manzarası, kitabı, köpekleri, kahvesi ve dahası için gitmeli.</li></ul><img src="https://images.aposto.com/2022/7/2/1660064795720.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.69" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Gönülmen için kendine çağıran yeşil koltuğu ve Yeniköy Kitapçısı<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Sahaflardan:&nbsp;</h2>Tek bir yerle yetinmeyen, kitap kokusu peşinden giden, araştırırken ayaküstü sohbetin kıymetini bilen, nostalji ve samimiyet avcısına gelsin. İkinci el kitapların hikâyelerini ayrıca okumak isteyene Gizem’in sahaflarının adresleri:&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Aslıhan Sahaflar Çarşısı: Hüseyinağa, Sahne Sk. No:9, 34435 Beyoğlu/İstanbul</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Gezegen Sahaf: Kamer Hatun Mahallesi Hamalbaşı Caddesi No :16 /A, 34435 Beyoğlu/İstanbul</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Barış Sahaf: No:71/b, Mühürdar Cd. No:71, 34711 Kadıköy</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Nigâr Sahaf:&nbsp;Caferağa, Dr. Esat Işık Cd. No:18/A, 34710 Kadıköy/İstanbul</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Hypatia Kitap Galerisi: 19 Mayıs, Halaskargazi Caddesi, Dr. Şevket Bey Sk. No: 6/B, 34360 Şişli/İstanbul</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Zaman Tüneli Sahaf: Abide-i Hürriyet Caddesi, Reha Yurdakul Sk. No 8 Daire: 2, 34360 Şişli/İstanbul</li></ul>

Aposto İstanbul

Bir okuma düşkünün şehirdeki kitap kokusunu takip ettiği köşeleri. 

Eski mi yeni mi? Kütüphane mi kitapçı mı?

Türkiye’de 131 devlet ve 78 vakıf olmak üzere toplamda 209 üniversite, 170 bin 561 akademisyen ve 8 milyonun üzerinde lisans öğrencisi bulunuyor. <a fr-original-style="" href="https://tr.euronews.com/2021/11/16/avrupa-da-nufusa-gore-en-cok-universite-ogrencisi-turkiye-de-grafik" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Eurostat verilerine göre</a>, Almanya ve Fransa’da her 1000 kişiden 40’ı üniversite öğrencisiyken Türkiye’de bu sayı 95’i buluyor. AB ortalamasının 38 olduğu göz önünde bulundurulduğunda Türkiye’deki öğrenci sayısının fazlalığı daha net göze çarpıyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Akademik enflasyon</h2>Türkiye’deki yüksek öğretim sistemine rakamlarla bakıldığında “akademik enflasyon” tablosu da ortaya çıkıyor. &nbsp;2019 yılında yapılan bir <a fr-original-style="" href="https://www.gazeteduvar.com.tr/gundem/2019/12/10/rektorlerin-karnesi-196-rektorden-71ine-atif-yok" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">araştırmaya göre</a>, Türkiye’deki 196 üniversite rektöründen 68’inin hiç uluslararası yayını olmadığı, 71 rektörün de makalelerine hiç atıf yapılmadığı belirlenmiş durumda. Öte yandan, <a fr-original-style="" href="https://www.birgun.net/haber/273-bolumde-akademisyen-yok-265267" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">2019 verilerine göre</a> 78 üniversitedeki 273 bölümde profesör, doçent veya doktor unvanına sahip bir öğretim üyesi bulunmuyor.Yüksek Öğretim Kurulu’nun (YÖK) 14 Şubat 2022’de düzenlediği “Doktora Öğretiminin İyileştirilmesi Çalıştayı”nın <a fr-original-style="" href="https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2022/doktora-ogretiminin-iyilestirilmesi-calistayi-raporu.aspx" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">sonuç bildirgesinde</a> yer alan bir madde Türkiye’deki akademinin niteliğine dair tartışmaları tekrar gündeme getirdi. Söz konusu raporda yer alan “Doktora tezine alternatif olarak üç adet özgün araştırma makalesinin doktora tezi olarak kabul edilmesi” kararının ne anlama geldiğini ve ne gibi sonuçları olacağını Boğaziçi Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler bölümünden Prof. Dr. Mine Eder’e sorduk.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kalite sorunu</h2>Eder, doktora tezi yerine makale yayınlama sisteminin başta ABD olmak üzere dünyanın farklı ülkelerinde kullanılan bir sistem olduğunu belirtiyor ancak bu sistemin başarılı olmasının temel koşulunun bağımsız bir kalite kontrol mekanizması kurmak olduğunu da ekliyor. “Bir kalite kontrol mekanizması kurmadan böyle bir sistem doktora öğreniminde kalite sorunu ortaya çıkarır. Uluslararası nitelikte bir yayın mekanizmasının yoksunluğu da makale enflasyonu yaratır. Zaten Türkiye’de yüksek öğretimin asıl sorunu da kalite kontrolü sorunudur.” diye ekliyor.&nbsp;Mine Eder’e göre bu karar, kontrolsüzce artan üniversite ve öğrenci sayısının ortaya çıkardığı akademisyen açığını kısa zamanda kapatmak üzere açılan bir yol. YÖK’ün doktora sürecini hızlandırarak yeni kurulan üniversitelere bir an önce hoca bulmak istediğini belirten Eder, alan ayrımı yapılmadan böyle bir karar alınmasının indirgemeci bir yaklaşım olduğunu söyleyerek YÖK’ün en büyük probleminin her alanda standardizasyon olduğunu dile getiriyor.&nbsp;İnsan sermayesi problemine de değinen Prof. Dr. Mine Eder “Ülkedeki insan sermayesi probleminin bu şekilde çözülebileceğini düşünmek büyük bir hata. Binalar yapıp öğrenci getiriyorsunuz ancak insan sermayesi ve araştırma kültürü olmayınca ortaya üniversite mezunu genç işsizler çıkıyor.” diyerek üniversite eğitiminde nicelikten ziyade niteliğe odaklanılması gerektiğine dikkat çekiyor. Türkiye’de akademinin temel sorunlarından biri olan özerkliğe de dikkat çeken Mine Eder, “Kaliteli insan sermayesi bir gecede oluşturulmuyor. Kalite, akademik özerklik ve bağımsız araştırma ortamının kurulması ile yaratılır, sürekli kalite parametrelerini değiştirerek akademide kalite artırılamaz.” diyerek kaliteli bir yüksek öğretim sisteminin nasıl inşa edileceğine dair geleceğe ışık tutuyor.

doktora ile ilgili hikayeler