<a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/volkan-altinok-73785430/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Volkan Altınok</a>*Şu sıralar ekonomik krizin doğurduğu kira göçü gündemde. Olguyu bugün göç eden bireyler (tutunamayanlar) nezdinde psikolojik, göç deseni ekseninde antropolojik ve kent açısından da sosyolojik katmanlarıyla biraz incelemek, önümüzdeki hafta da sandığa olası etkileri konusunda öngörülerimi sunmak istiyorum.&nbsp;<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kira göçü de zorunlu göç</h2>İnsanlar alışkın olduğu çevreyi, okullarını, işlerini, arkadaşlarını, muhitlerini, ekonomik nedenlerle gönülsüzce bırakarak yer değiştirdi. Göç literatüründe "zorunlu göç" diye geçen bu olguyu; şimdiye kadar savaş, çatışma, mübadele, doğal afet, iklim değişikliği, işsizlik, baraj-yol yapımı vs. nedeniyle gerek iç gerek dış göçlerle deneyimlemiştik. Kira göçmenleri, "Suriyeli mülteciler", "köyleri yakılanlar", "Ilısu Barajı nedeniyle yeniden yerleştirilenler" gibi daha net mekânsal referansları olmadıkları için kafamızda somutlanmış değiller. Fakat ülkenin her yerinde aniden, kendi seçimleri dışında yoksullaşan ve göç etmek zorunda kalanlar tabi ki "zorunlu göç" kapsamında ve zorunlu göçün yol açtığı "travmalardan" da azade değiller.&nbsp;Yaşadığı semtle bağ kuran, hayatını oraya göre kurmuş bireyler; çocuğu için gelecek yıl oradaki en uygun okulu araştırıp bulmuş bir bekar anne, işine yürüyerek gidebildiği bir kapıcı dairesi bulabildiği için sevinen bir genç, sayfiyedeki kiralık evinde eliyle ektiği domateslerinin kızarmasını bekleyen bir emekli ya da 20 senedir o mahallede oturan bir yaşlı şu an evsiz ve birdenbire başka bir yere adapte olmanın yollarını arıyor, belki tayin istiyor, domateslerinin kızardığını göremiyor; nereye gideceğini bilemiyor. Öncelikle yoksullaşarak, kendi seçimi dışında yer değiştirmenin, yeni yere adaptasyon zorluğunun ve bunun doğuracağı psikolojik problemlerin farkında olmamız gerekiyor.Kira göçmenleri içinde, mekânla kurduğu bağ (aslında kurmadığı) nedeniyle bu olgudan daha az etkilenecek bir kesim olduğunu söylemek gerek. Emeğin serbest dolaşımı adı altında üretilmiş, "ekmek nerede biz orada" diyerek iş peşinde oradan oraya göçebilen, kira artışlarıyla, iş değişiklikleriyle kolayca semt, ilçe, il değiştiren bu kesim (bizler, tutunamayanlar)&nbsp;zaten akışkan; hizmet sektöründe çalışan, prekaryaları kapsayan, (çoğunlukla bekâr insanlar, ev paylaşan memurlar, orta segment beyaz yakalılar. Ya da dink diye anılan [double income no kid] çocuksuz, beraber yaşayan çiftler. Geçim stratejileri içinde göç zaten bulunduğu için, kök salmayan kitle bu dalgadan, köklerinden koparılanlar kadar etkilenmeyecek. Fakat bu kesim de eskiden sınıfsal ve kültürel kodlarına uygun yerler seçebiliyorken, artan kiralar nedeniyle farklı sosyal habitatlara yelken açmak zorunda.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Fanustan açık denizlere göç</h2>Ülke genelinde metropolden taşraya ve kıyıdan iç kesimlere gerçekleşen kira göçü şüphesiz ki (araya giren mesafeler yüzünden) daha gerçek bir "göç" gibi algılanıyor. Oysa söz konusu hayat tarzıysa, Mersin'le İzmir arasındaki mesafe, Moda'yla Fikirtepe arasındaki mesafeden daha kısa olabiliyor. Aynı metropol içinde merkezden çevreye göç etmek zorunda kalanların daha uygun kiralar için birkaç kilometre uzağa gitmesi bazen bir kıta, hatta bir zaman yolculuğu etkisi yaratabiliyor.&nbsp;İstanbul'da metrobüs hattı boyunca yolculuk yaparken ekonomik ve kültürel yelpazenin neredeyse her noktasını geçiyoruz. Beşiktaş’ta oturan Levent'te çalışan bir beyaz yakalının, metrobüs hattı boyunca yol-zaman-kira- optimizasyonu ile taşınabileceği yerlerin hemen hiçbiri Beşiktaş’a benzemezken Ataşehir’deki güvenlikli sitelerden çıkarak Çekmeköy’de apartman hayatına geçmek zorunda kalan bir ailenin fanustan açık denize yol aldığını söyleyebiliriz.&nbsp;Kira göçüne antropolog gözünden baktığımızda, iki durumda da (hem merkezden çevreye göçenlerin hem de metropolden memleketlerine dönenlerin) göç ettiği yerlerde kültürü etkileyecek diyalektik reaksiyonu başlatması kaçınılmaz olduğunu görüyoruz. Göçenlerin mevcut alışkanlıklarını sürdürme çabası çatışma, benzeşme ve değişimle sonuçlanacak. Öncelikle, metropolde tutunamayanların kendi memleketlerine dönüşü "Almanya'dan kesin dönüşü" aratmayan hikâyelere gebe… "İzmir Bornova'da büyümüş ve Konya Ereğli’ye dönen barista Kübra (21)", "İstanbul Kadıköy’den Yozgat Bahadın’a dönen tasarımcı Metin(23)" diye başlayan, "köyünü kalkındırdı" gibi olumlu devam etmesini temenni ettiğimiz haberler göreceğiz.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Periferideki değişim</h2>Metropol içindeyse merkezden çepere olan kira göçü, çeperde kiraların yükselmesi başta olmak üzere, alışık olduğumuz "mutenalaşmaya" (gentrification) benzemeyen bir başka tür değişimi beraberinde getirecek. Çepere göçenlerin kamusal alanı kullanma biçimi, yerel yönetimlerden beklentileri, tüketim alışkanlıkları, uzun vadede periferiyi de değiştirecek.&nbsp;Yeni yoksullara dair araştırmalar ve gözlemler son krizde bordrolu çalışanların fakirleştiğini söylerken, ticaretle uğraşan ve kira geliri olanların çoğunun gelirlerinin düşmediği, hatta yükseldiğine işaret ediyor. Kaba bir genellemeyle kira artışı nedeniyle merkezden çevreye göçenlerin çoğunlukla bordrolu çalışanlar olduğunu, merkeze yerleşebilecek kapitale sahip olanların da daha çok ticaretle uğraşanlar olduğunu söyleyebiliriz.Tam burada, odağı göç etmek zorunda olanlardan alıp, taşınanlara çevirelim. Onlar da merkezin enerjisinden etkilendikleri gibi, yaşam kültürlerini ellerindeki kapital birikimiyle harmanlayıp buradaki &nbsp;ürün ve hizmetleri dönüştürecek. Kira göçünden etkilenmediğini düşünen, mutena semtindeki evinde oturan ev sahibi de değişen komşular ve komşuluklara alışmak zorunda.Kira göçünün yol açacağı kültürel değişimin hemen görünür olmasını beklemiyoruz; mülkiyetin el değiştirmesi, özellikle konut alarak vatandaşlık sahibi olan yabancıların (yabancı deyince batılı akla gelirdi artık Körfez ülkelerini imliyoruz) yoğun olarak yaşadığı yerlerdeki kadar ani ya da mültecilerin yarattığı sosyal değişim gibi görünür olması beklenemez. Fakat yine de hem merkezde hem de çeperde, ürünler hizmetler, mekânlar, insanlar ve kamusal alanların değişmesi konusunda bir öngörümüz olmalı.Hem metropol hem de ülkenin kıyı kesiminde "biz de burada güzel güzel rakı içip gün batımı izliyorduk" diyenlerin birden kendini bir başka çeperde bulması ve geride bıraktıkları meyhanelerini nargileci ve tatlıcıya dönüşmesinden endişelenmesi manidar. &nbsp;Aslında uzun vadede bunun olmayacağını tahmin ediyoruz, en güzeli ve belki de hepimizin çocukluk hayali hem rakı, hem nargile içilen, beraber tatlı yenilip tatlı konuşulan mekânlar. &nbsp;* Kent Araştırmacısı ve Urban Koop Üyesi

Spektrum

Zorunlu göç haline gelen kira göçü kenti, insanları ve kültürü nasıl değiştiriyor?

Kira göçünün kültürel etkileri

Salda ve Akbelen, bilinçsizliğin sadece güncel örnekleri ancak maalesef Türkiye'de doğal hayatın ve kaynakların tahribatının nadir örneklerinden değil. Onlarca vakadan bazıları:<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Artvin, Cerrattepe’de 25 yıllık mücadele</h2>Altın ve bakır bulunan bölgede maden arama çalışmaları sürüyor. Doğu Karadeniz, yaşlı ormanların ekolojisine sahip, eğimli bir arazi. Maden arama çalışmaları orman yapısına zarar verirken içme suyu kaynağını kirletiyor ve arazi eğiminden dolayı bölgede yaşayan insanlara da <a fr-original-style="" href="https://ilerihaber.org/icerik/yesil-artvin-dernegi-baskani-nese-karahan-vahsi-kapitalizm-dunyanin-her-yerinde-ayni-101788.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">zarar veriyor</a>.<img src="https://images.aposto.com/2022/5/3/1655909489915.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.51" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">T24<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Çanakkale, Kazdağları’nda orman nöbeti</h2>Altın madeni araştırması ve çıkarılmasına engel olarak ormanları korumaya çalışan vatandaşlar, 2019’da “Su ve Vicdan Nöbeti” protestolarına başladı. 2021’e kadar devam eden protestolarla ilgili Kanadalı Alamos Gold şirketinin Türkiye’deki iştiraki Doğu Biga Madencilik’in yöneticisi Ahmet Şentürk, "altın madenini çıkarmak için 30 yıl beklediklerini, üç beş ay daha bekleyeceklerini" <a fr-original-style="" href="https://yesilgazete.org/kazdaglarini-harap-eden-dogu-biga-madencilik-muduru-30-yildir-bekliyoruz-uc-bes-ay-daha-bekleriz/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">söylemişti</a>.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2022/5/3/1655909447616.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Sözcü<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Rize, Ayder Yaylası kentsel dönüşümü</h2>1998 yılında doğal SİT alanı ilan edilerek koruma altına alınan Ayder Yaylası için imar planı yapılmadı ve bu süreçte bölge, kaçak binalarla doldu. 2018’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın "Ayder'i kirlettik, rezil ettik" çıkışı ile gündeme gelen ünlü turizm merkezi Ayder Yaylası için beş bakanlık ve TOKİ ortak imar planı ile bina yıkımına başladı. Geç kalınmış imar planı dolayısıyla bölgede yıkım ve inşa süreci geniş çapta çevre kirliliğine <a fr-original-style="" href="https://tr.sputniknews.com/20180807/erdogan-rezil-ayder-yayla-kentsel-donusum-1034642272.html" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">neden oldu</a>.<img src="https://images.aposto.com/2022/5/3/1655909407340.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">DHA<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">12 bin yıllık Hasankeyf sular altında</h2>Batman’da bulunan Hasankeyf, hem doğal güzellik hem de yerleşim alanı olarak büyük öneme sahipti. GAP projesi kapsamında inşa edilen ve 50 yıl ömrü olan Ilısu Barajı dolayısıyla sular altında kaldı. Sivil toplum ve bölge halkı baraj inşasına uzun süre boyunca tepki gösterdi, fakat engel <a fr-original-style="" href="https://tr.euronews.com/2018/08/29/hasankeyf-sulara-gomulecek-binlerce-yillik-tarihi-ilce" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">olamadı</a>.<img src="https://images.aposto.com/2022/5/3/1655909254964.jpeg" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.77" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Habertürk

Cerratepe, Kazdağları, Ayder Yaylası, Hasankeyf

Doğa tahribatının örnekleri

• Dünyanın en eski yerleşim merkezlerinden biri olan Hasankeyf'te, Ilısu Barajı yapımı ile yaşanan ekolojik ve kültürel tahribatın göründüğü fotoğraflar <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/hasankeyfin-yeni-hali-yurekleri-dagladi-1749917">paylaşıldı.</a> Yerleşimin 12 bin yıl öncesine dayandığı şehrin sular altında kalacak noktaya gelmesi tepkilere yol açtı.<ul><li>Neler oldu? The New York Times gazetesi "Refah için tarihî bir hazineyi batırmak" başlığı ile Hasankeyf'i manşetine taşıdı. "Bugün vadi sular altında ve 70 bin kişi yerinden oldu." ifadelerine yer verdi.</li></ul><figure class="image"><img src="https://images.aposto.com/images-2020-07-09T14:14:47.370Z.jpeg" alt="hasankeyf"><figcaption>Fotoğraf: Mauricio Lima, The New York Times &nbsp;</figcaption></figure><ul><li>Ilısu Barajı ve Hidroelektrik Santrali Projesi: Planları 1950'lerde konuşulmaya başlan proje, 1980'lerde Güneydoğu Anadolu Projesi'nin&nbsp;(GAP) parçası oldu ve 2006 yılında temelleri atıldı. Yetkililer, projenin bölgenin kalkınmasına katkı sağlayacağını <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://t24.com.tr/haber/cumhurbaskani-erdogan-ilisu-baraji-nin-ilk-turbin-acilisinda-konusuyor,879475">söylemişti.</a> &nbsp;</li><li>Sivil toplum kuruluşları inşaata son vermek için büyük bir çaba harcadı. Yaşatma Girişimleri ve Ekoloji Hareketleri&nbsp;Türkiye’de ve yurt dışında eylemler düzenlemişti. Hasankeyf’i Yaşatma Girişimi’nin de aralarında olduğu uluslararası yedi sivil toplum örgütü de UNESCO Dünya Kültürel Miras Komitesi’ne açık bir mektup <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="http://bianet.org/bianet/cevre/221941-hasankeyf-te-kazi-ve-koruma-calismalari-devam-etmeli">göndermişti.</a> &nbsp;</li><li>Baraj inşaatı ile binlerce insan evlerini de terk etmek zorunda kaldı. Hak sahibi olmayanlar da oldu. Bölgede yeni yerleşim yerlerinin inşaatı devam ediyor.</li></ul>

Ilısu Barajı ile ilgili hikayeler